خبرگزاری شبستان: اخلاق از مهم‌ترین ساحت‌های انسانی وبارزترین نقطة جدایی انسان از حیوان قلمداد می‌شود که در پذیرش آن، بین آحاد بشر اختلافی وجود ندارد. موضوع این علم انسان است و هدف آن تربیت انسان کامل.در این نوشتار سخن دراین است که مسجد چه نقشی را می‌تواند در تقویت بنیادهای اخلاقی ایفا کند؟
تعریف اخلاق
«اخلاق » جمع «خلق» (بر وزن قفل) و «خلق» (بر وزن افق) است. به گفتة راغب در کتاب مفردات، این دو واژه در اصل به یک ریشه باز مى‌گردد. خلق به معنى هیئت و شکل و صورتى است که انسان با چشم مى‌بیند و خُلُق به معنى قوا و سجایا و صفات درونى است که با چشم دل دیده مى‌شود.
مرحوم فیض کاشانی فی کتاب الحقائق، دربارة تعریف خُلق می‌نویسد: «إعلم أنّ الخُلق هو عبارة عن هیئة قائمة فی النفس، تصدر منها الأفعال بسهولة من دون الحاجة إلى تدبّر وتفکّر؛ بدان که خلق عبارت است از حالتی پایدار در نفس که افعال انسان از آن بدون نیاز به تفکر و تدبر صادر می‌شود».
بنابرین می‌توان اخلاق را به چهرة باطنی و درونی انسان تعبیر کرد که مکانیزم رفتاری انسان به طور خودکار براساس آن به نمایش درمی‌آید.
بنابرین برای اینکه یک رفتار جزء اخلاق انسان بشود، نیاز بسیار به تمرین و استمرار دارد. از این حیث مسجد به عنوان کارگاهی است که انسان به طور مستمر به انجام مناسکی کلیدی می پردازد که اگر آنها را برای خود ملکه کند، تمام مسائل اخلاقی به عنوان مصادیقی جزئی برای او حل خواهد شد.
بنای اخلاق اسلامی بر توحید
پرواضح است که نظام معرفتی و اخلاقی اسلام، بر بنیاد توحید استوار شده است. چنان‌که نبی خاتم (ص) از همان ابتدای بعثت فرمودند: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا؛ بگویید لا اله الا الله تا رستگار شوید».
تبیین زوایای این کلام، گرچه مجالی بس فراخ می‌طلبد، به طور خلاصه می‌توان گفت به کار بستن آموزه‌های توحیدی،حالاتی را در نفس و ضمیر ناخودآگاه انسان ملکه می‌کند که انجام دادن رذائل اخلاقی را برای او بی‌معنا جلوه می‌دهد. قرآن کریم از این ملکه به برهان رب تعبیر می‌کند. چنان‌که در داستان زلیخا و حضرت یوسف می‌فرماید: «همان‌طور که زلیخا به سمت یوسف رفت، یوسف نیز به سمت زلیخا می‌رفت، اگر برهان پروردگارش را نمی‌دید».
این همان واقعیتی است که در بیان ائمه (علیهم السلام) نیز اشاره شده و امام خمینی (ره) با بیان اینکه عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید،بسیار بر آن تأکید می‌کردند.
از این‌رو در تقویت بنیادهای اخلاق در مکتب اسلام، بیش از هر اصل دیگری بر اصل توحید تأکید شده است.
به طور کلی گزاره‌های اخلاقی که دربارة نقش مسجد در تقویت بنیادهای اجتماعی متصور است، در دو حوزه مطرح است: 1. اخلاق فردی؛ 2. اخلاق اجتماعی که علاوه بر لحاظ کردن مصالح فردی و اجتماعی، قدر جامع آنها نگاه توحیدی و اصالت دادن به رعایت مقام الوهیت در نتیجه انسان‌سازی است.در ادامه به برخی از آنها استناد می‌کنیم.
اخلاق فردی
نگاه توحیدی در کیفیت ورود به مسجد و خروج از آن
امام صادق (علیه السلام)فرمودند: «الفضل فى دخول المسجد ان تبدأ برجلک الیمنى اذا دخلت و بالیسرى اذا خرجت؛ بهتر است که هنگام ورود به مسجد پاى راست را و در وقت خروج پاى چپ را پیش گذارى».
نهی از غفلت در مسجد
آن حضرت در روایتی دیگر فرمودند: «ان النبى بصر رجلاً یخذف بحصاة فى المسجد فقال: مازالت تلعن حتى وقعت ثم قال: الخذف، فى النادى من اخلاق قوم لوط ثم تلا: و تأتون فى نادیکم المنکر قال: هو الخذف؛ پیامبر (ص) مردى را دید که در مسجد به سنگ‌پرانى مشغول است. فرمود: این سنگ تا وقتى که مجدداً به زمین برسد، لعنت مى‌کند. سپس فرمود: سنگ‌پرانى در میان جمع از اخلاق قوم لوط است. آنگاه امام صادق (ع) این آیه شریفه راتلاوت کرد: و در میان جمع کارهاى زشت انجام مى‌دهید و فرمود: مراد از کار زشت قوم لوط دراین آیه، سنگ‌پرانى است.
لباس نمازگزار
حضرت مجتبى (ع) بهترین جامه‌هاى خود را هنگام نماز بر تن مى‌کرد.از آن حضرت سبب این کار را پرسش کردند. در جواب فرمود: خداوند جمیل است و جمال و زیبایى را دوست دارد. به این جهت خود را در پیشگاه الهى زینت مى‌کنم. خداوند امر فرموده که: با زینت‌هاى خود در مساجد حاضر شوید.
اخلاق اجتماعی:
مهرورزی و رفع کدورت‌ها
یکی از کارکردهای مسجد، به عنوان محلی برای اجتماع مسلمانان، زمینه‌سازی برای رفع کدورت‌ها و دشمنی‌هاست.
تقویت روحیةوحدت وهمبستگی
روایات فراوانی تأکید بر حضور در مسجد وجود دارد. از جمله روایتی از حضرت امیر (ع) که در آن با لحن شدیدی عدم حضور در مسجد را تخطئه می‌کند و حتی حضور در مسجد مذاهب دیگر را نیز جایز دانسته‌اند؛ به حدی که در جلد 5 وسائل الشیعه یک باب به همین احادیث اختصاص دارد.
حضرت على (ع) فرمودند: «لاصلاة لجارالمسجد الا فى المسجد الا ان یکون به عذر او به علة فقیل: و من جار المسجد یا امیرالمؤمنین؟ قال: من سمع النداء؛ نماز همسایه مسجد(چنانچه عذر یا بیمارى نداشته باشد) جز در مسجد مقبول درگاه الهى نخواهد بود. از آن حضرت سؤال شد: همسایه مسجد چه کسى است؟ فرمود: کسى که صداى اذان را بشنود».
مبارزه با اختلاف طبقاتی و نفی اشرافی‌گری
مبارزه اسلام با اختلاف طبقاتی و نفی اشرافی‌گری، واقعیتی است که از صدر اسلام مشهود بوده است؛ به‌طوری که به گواه تاریخ پیامبر اعظم (ص) که حاکم حکومت اسلامی بود، چنان در مسجد می‌نشست که اگر غریبه‌ای وارد مسجد می‌شد، نمی‌دانست که وی پیامبر و حاکم جامعه است. فرهنگ مواسات و برابری، واقعیتی انکارناپذیر در زندگی پیامبر اعظم و ائمة هدا(علیهم السلام) است که متأسفانه به علت دور شدن از ارزش‌ها، جامعة ما از آن فاصله گرفته است.
پایان پیام/
نظر شما