کوچ نشینی کهن ترین شیوه زیست بشر

خبرگزاری شبستان// چهارمحال و بختیاری

عشایر به شیوه ای جذاب و باورنکردنی طی قرن ها وسال های طولانی اقدام به حفظ سنن و آداب و رسوم گذشته خود نموده اند و این اصالت به جاذبه ای برای صنعت گردشگری تبدیل شده است. مسکن عشایر و نوع زندگی آن ها، زبان و موسیقی، غذاهای محلی، صنایع دستی، رقص و لباس های محلی به همراه آیین های به جای آوردن جشن های عروسی و محلی از مهم ترین جاذبه های ایلات و عشایر است.

بارزترین مشخصه ایلات و عشایر شیوه زیست آنان است که بر خلاف یک جا نشینان روستایی و شهری, در کوچ و نقل و انتقال دایمی سیاه چادرها و رمه های خود هستند. عشایر کوچ رو که یکی از جاذبه های مهم گردشگری فرهنگی به شمار می آیند در همه نقاط ایران, در حوزه های غرب و جنوب غرب, شرق و جنوب شرق, شمال غرب, شمال شرق و مرکزی ایران ایلات و عشایر پراکنده شده اند.
 

ایلات و عشایر حوزه غرب و جنوب ایران

در حوزه غرب و جنوب ایران رشته کوه های زاگرس کشیده شده که دارای بیش از ده میلیون هکتار جنگل بلوط, بادام کوهی و پسته وحشی و آب و هوای مرطوب و مراتع غنی است.

وجود خصوصیات طبیعی یاد شده سبب شده ایلات و عشایر متعددی دراین منطقه پراکنده باشند. رشته کوه های زاگرس از کوه های آرارات در شمال آغاز و تا استان فارس در جنوب ایران تداوم یافته و از آن جا به موازات خلیج فارس به شرق کشیده شده و به کوه های پاکستان می رسند. منطقه یاد شده شامل استان های کردستان, کرمانشاه, ایلام, اصفهان, چهارمحال و بختیاری, کهگیلویه و بویر احمد و فارس می شود.

وجود ارتفاعات سرسبز و خنک, در کنار دره های پرآب و جنگلی و دشت های معتدل و نسبتا گرم در یک محدوده نزدیک گاه زندگی کوچ نشینی در چارچوب یک منطقه محدود را میسر ساخته و دام داران را از رنج کوچ های طولانی و برون منطقه رهایی بخشیده است.
کوچ نشینان بر اساس شرایط زندگی و نیاز به آب و علف برای ادامه روند زندگی دامداری، به سه صورت افق، عمودی و دورانی کوچ می کنند.

منظور از جامعه عشایری در دانش مردم شناسی و جامعه شناسی، گروهی از مردم هم خویشاوند است که با بهره گیری از دو شیوه معیشت پرورش دام در سطح گسترده و کشاورزی در سطح محدود زندگی می کنند.

هم اکنون عشایر ایران دارای 96 ایل هستند، این جمعیت با گذشت زمان رو به کاهش است به گونه ای که روزی جمعیت عشایری از بخش شهری و روستایی بیشتر یا مساوی بود و به مرور در دهه اخیر این جمعیت تا 25 درصد به سرعت کاسته شد.

متأسفانه در کنار کاهش جمعیت عشایر، چراگاه ها نیز رو به ویرانی می گذارند، خاک مراتع سرسبز مناطق عشایری فرسایش بیشتری یافته و سبزه زار ها رو به زردی می گذارد.

و اما درباره جامعه عشایری می توان گفت که این جامعه با ساختاری نظام مند و خوشه ای از مجموعه چند مال تشکیل می شود.

عنصر اصلی در پیوستگی اهالی یک مال پیوند های خونی یا سببی است.

ساختار اصلی ایلی و سازمان خانوادگی طوایف بختیاری یکی از الگوهای نظام اجتماعی اقوام عشایر ایران است که در آن تمام بختیاری ها در یک مجموعه یکسان قرار می گیرند.

چهارمحال و بختیاری یکی از استان هایی است که جمعیت قابل توجهی از عشایر را در خود دارد، عشایر این استان (بختیاری ها) در منطقه زاگرس میانی زندگی می کنند، قرار گرفتن آنان در منطقه مهم جغرافیایی و اقتصادی نظر بسیاری را به خود جلب کرده است، این قوم از طرف شرق با ایل قشقایی و از طرف غرب خوزستان، از شمال با لرهای لرستان و جنوب با لرهای بویر احمد همسایه هستند.

در ادامه این مقال درنظر داریم به بررسی ابعاد مختلف زندگی جمعیت عشایر بپردازیم:

آب در زندگی عشایر:

عشایر بر اساس قلمرو زندگی خود، منابع آب مورد نیاز خود را از چاه، قنات، چشمه، رود و ... به دست می آورند.

عشایر به خصوص کوچندگان فاقد سیستم های لوله کشی آب هستند و به طور طبیعی از منابع آب خدادادی بهره می گیرند و آب آشامیدنی خود و احشام را از همین منابع تأمین می کنند.

کشاورزی عشایر به صورت دیمی است و تنها بخشی از آن مانند حبوبات و علوفه به صورت کشت آبی به دست می آید.

در مجموع می توان عشایر را در صرفه جویی در مصرف این نعمت عظیم خداوند پیشرو دانست.

محیط زیست: زندگی این قوم به دور از آلودگی های صنعتی است، در واقع می توان گفت نوعی همزیستی مسالمت آمیز بین عشایر و محیط پیرامون به چشم می خورد.

اگرچه عشایر برای رفع نیازهای خود به محیط زیست پناه می برند، اما برای تأمین سوخت و انرژی در حد مصرف و به دور از تخریب جدی از ان استفاده می کند و در این خصوص می توان عشایر را عاملی مهم در حفظ و پاسداری بخش هایی از طبیعت و مراتع دانست چون انان به خوبی می دانند که از بین رفتن محیط زیست، برابر با نابودی دام های انا خواهد بود.

کوچ:

کوچ عبارت است از جابجایی مرتب و دسته جمعی خانوارهای یک ایل همراه با دام ها از محلی به محل دیگر.

یکی از مشخصه های زندگی عشایر کوچ است که با عناصری چون اقلیم، خاک، آب و پوشش گیاهی پیوند منطقی دارد.

دامداران گوچنده در فصل بهار و تابستان در پی علوفه به دنبال چراگاه های طبیعی و مناسب می روند و روش کوچیدن ایل ها نیز همان گونه که گفته شد به سه شکل افقی، عمودی و دورانی صورت می گیرد.

کوچ عمودی به معنای جابجایی گروهی ایل از دشت به ارتفاعات است که در این شیوه بختیاری ها در مسیر طولانی گرمسیر به سردسیر در حرکت هستند و گروهی نیز در حوالی روستای خود به صورت چادر نشین در دامنه و کوهپایه به طور موقت ساکن می شوند.

کوچ افقی را نیز مردم عشایر مناطق خشک و گرم انجام می دهند که برای پرورش شتر در دشت های مسطح و خشک زندگی می کنند این شیوه بیشتر مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.

کوچ دورانی هم شیوه ای از کوچ که عشایر است که در شعاع مشخصی بدون دستیابی به تغییرات آب و هوایی زیاد بدنبال تأمین علوفه دام انجام می شود.

این نوع کوچ عمدتاً در مناطق هموار کویری مانند استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان صورت می گیرد.
 

پایان پیام/