به گزارش خبرگزاری شبستان، "تاثیر ایمان بر اخلاق فضیلت از دیدگاه اسلام" یکی از پروژه هایی است که در مرکز اخلاق و تربیت اسلامی انجام گرفته است. اکنون که این پروژه به پایان رسیده و مراحل نشر را پشت سر می گذارد، حجت الله آزاد، مدیر آن به معرفی این پژوهش پرداخته است.
"دین اسلام؛ آخرین دین ابراهیمی خود را با چنین پرسش‌هایی در حوزه اخلاق مواجه می‌بیند: اسلام به لحاظ محتوایی چه چیزی برای عرضه به جامعه اخلاقی و در وجه اخص آن اندیشمندان اخلاق دارد؟ محتوای آموزه‌های دینی اسلام ملاک کلی درستی و نادرستی اخلاقی را چه چیزی معرفی می‌کند؟ آیا تاکید این دین بیشتر بر تنظیم قواعد عمل اخلاقی است چنان که نظریه‌های وظیفه‌گرایانه و نتیجه‌گرایانه برآنند، یا بیش و پیش از توجه به ملاک‌های عمل به ملاک‌های فاعل اخلاقی و زندگی نیک اخلاقی توجه دارد؛ همان ملاک‌هایی که نظریه اخلاق فضیلت بدان توجه دارد؟ اگر اخلاق اسلامی به نظریه اخلاق فضیلت بیشتر تمایل دارد تا نظریه‌های اخلاق وظیفه و اخلاق نتیجه، ایمان اسلامی به منزله محوری‌ترین عنصر این نظام چه تأثیری بر حیات فضیلت‌مندانه اخلاقی دارد؟ آیا فضایل اخلاقی در حضور و عدم حضور ایمان تفاوتی خواهند داشت؟ اگر جواب مثبت است این تغییرات در چه بعدی از ابعاد فضایل خواهد بود؟
پروژه «تأثیر ایمان بر اخلاق فضیلت ازدیدگاه اسلام» تلاشی است برای پاسخ به این پرسش، که ایمان در قامت محوری‌ترین عنصر در اخلاق اسلامی، چه تأثیری بر حیات اخلاقی با قرائت فضیلت‌گرایانه دارد. اخلاق فضیلت بر خلاف دو نظریه اخلاق غایت گرا و اخلاق وظیفه، یگانه پرسش اساسی اخلاق را این نمی‌داند که «چه چیزی به عمل ارزش اخلاقی می‌دهد» بلکه پرسش اصلی اخلاق را چنین طرح می‌کند «چه چیزی به عامل اخلاق، یعنی به خود انسان، ارزش اخلاقی می‌دهد». در چنین حالتی بسیاری از لایه‌های وجودی انسان که قبل از این از دید دو نظریه دیگر مغفول باقی مانده بود، به میدان پژوهش اخلاقی درآمدند و فضایل، عواطف، انگیزه‌ها و انفعالات نفسانی، جزئی از حیات اخلاقی و متعلق پرسش اخلاقی قرار گرفتند. از منظر این نظریه غنای حیات اخلاقی نه به تطبیق بیشتر عمل بر قواعد که به دارا بودن فضایل و عواطف بیشتر و عمیق‌‌تر بستگی دارد.
در این پژوهش جایگاه و مولفه‌ها ی اخلاق فضیلت، ترسیم و وجوه فضیلت گرایانه اخلاق اسلامی تبیین شده است و در نهایت به تأثیر ایمان به منزله عنصر محوری اخلاق اسلامی در حیات اخلاقی با نگاه اخلاق فضیلت پرداخته‌ایم. در این اثر نشان داده‌ایم که ساختار معنایی ایمان، حاکی ازظرفیت‌های ویژه این عنصر در ایجاد حیاتی غنی از فضایل و عواطف اخلاقی است. اخلاق اسلامی از حیات درونی و باطنی فرد مؤمن، تصویری ارائه می‌کند که حاکی از ظرفیت ویژه ایمان و لوازم آن در غنابخشی به حیات اخلاقی است.
در این تصویر ابعاد بینشی و گرایشی ایمان که در ارتباط با متعلق اصلی آن یعنی خدا شکل می‌گیرد، تأثیری بسیار چشمگیر بر دو بعد شناختی و انگیزشی فضایل اخلاقی به جای می‌گذارد. با توجه به ذومراتب بودن ایمان و ذو مراتب بودن فضایل اخلاقی، این تأثیر در یک سطح باقی نمی‌ماند و فضایل اخلاقی با گذر ایمان از یک مرتبه به مرتبه دیگر، غنی‌تر و پویاتر خواهند شد. به علاوه با حضور ایمان، فضایل جدیدی [فضایل بندگی] تولد می‌یابند که هر یک از ظرفیت بالایی در غنابخشی به حیات اخلاقی او برخوردارند. غنای حیات اخلاقی در ناحیه عواطف، هدف دیگری است که اخلاق فضیلت، آن را دنبال می‌کند؛ چرا که از منظر این نظریه عواطف جزء منش اخلاقی انسان‌اند. اخلاق اسلامی با معرفی مفهومی جدید به نام قلب و کارکرد عاطفی آن، در کنار کارکرد بینشی و ارادی، زمینه‌ساز ایجاد عواطفی بیشتر در حیات اخلاقی مؤمن خواهد بود. معرفی قلب در جایگاه ظرف ایمان و بیان نوع ارتباط آن با خدا موجب خواهد شد، عواطف انسانی به شکلی عمیق در فرد مؤمن ایجاد شود.
شایان ذکر است، این پژوهش که توسط حجت الله آزاد در مرکز اخلاق و تربیت اسلامی اجرا شده است، هم اکنون مراحل نشر را پشت سر می گذارد.
پایان پیام/
نظر شما