انقلاب اسلامی؛ تجلی سنت یا مدرنیته؟

خبرگزاری شبستان: انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که جهان دوره پست مدرن را طی می کرد و به دنبال آن بود جنبه های مادی را بیش از هر بعد دیگر جلوه و گسترش دهد. اما انقلاب اسلامی ایران توانست نگرشی متفاوت مبنی بر همگرایی و پیوند میان دین و سیاست به نمایش گذارد و در مرحله عمل این هم را به منصه ظهور برساند؛ با این وجود همچنان برای بسیاری این پرسش وجود دارد که آیا انقلاب ایران انقلابی سنتی بود یا مدرن؟
در این راستا با حجج اسلام یزدانی مقدم، مدیر گروه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگی اسلامی، غرویان، عضو هیات علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه، پورامینی، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم، به عنوان سه تن از کارشناسان و پژوهشگران حوزه دین و علوم سیاسی به گفتگو پرداخته است که حاصل آن را می خوانید:
حجت الاسلام والمسلمین یزدانی مقدم، مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این راستا اظهار کرد: اساسا بررسی اصطلاح مدرن و یا سنتی در نسبت با انقلاب ایران نیازمند تاملی ویژه است، از این نظر که در زمان هایی که انقلاب ایران در حال شکل گیری بود برخی از اندیشمندان پست مدرن وارد ایران شدند و انقلاب ایران را از این سنخ قلمداد کردند. 

وی تصریح کرد: در این رابطه نکته دیگر این است که نمی شود به راحتی گفت انقلاب ایران انقلابی سنتی و یا مدرن و پست مدرن بوده است، بلکه می توانیم بگوییم با توجه به مفاهیم و سابقه هایی که انقلاب ایران داشته، انقلاب ما انقلابی سنتی بوده است و حرکت بر بستر سنت و با ادبیات مفاهیم سنت و آرزوهایی که در سنت ما شکل گرفته بود سبب شد تا این حرکت عظیم به جریان افتد.

حجت الاسلام یزدانی مقدم با بیان اینکه درباره سنت مباحث زیادی وجود دارد، عنوان کرد: یک وقت تفسیری از سنت داریم که تفسیر «وبری» است، بر این مبنا که (هرچه) از سنت برایمان مانده است را عمل کنیم که قطعا سنت در این معنا پشتیبان جمهوری اسلامی نبوده است، بلکه سنت به معنای سنت پویا و زنده و بازخوانی میراث مد نظر ما بوده است و امثال شهید مطهری و امثال علام طباطبایی و آیت الله مکارم شیرازی و علما و مراجعی که در سال های سی و چهل بودند این سنت را ارایه کردند و قطعا بیان آنان از سنت با تفاسیر برای مثال علامه مجلسی در 400 سال قبل فرق دارد، لذا سنت همان سنت است به معنای بستر فکری و زمانی و اندیشه ای و عقیدتی به عنوان منابع ذخایر و فکر و اعتقاد در گذشته و نه به معنای جامعه شناسانه مفهوم سنت. 

مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: این که بگوییم آیا انقلاب اسلامی انقلاب سنتی بود یا مدرن از یک بعد بستگی به تعریف ما دارد، چنانچه از مدرن بودن هم تعریف واحدی نداریم چراکه برخی از این تعاریف در باب مقوله مدرنیته در رابطه با انقلاب اسلامی صدق نمی کند از این جهت که این انقلاب به معنای (روسو)ای و (هگلی) قضیه یک انقلاب مدرن نبوده است بلکه جامعه ایران خواستار تحولی بر اساس دین بود که این تحول در زمانه مدرن اتفاق افتاد. 

این پژوهشگر با بیان اینکه مدرن دانستن آرمان های انقلاب نیز به تنهایی جای مناقشه و بحث دارد، ابراز کرد: ما چنانچه فرض کنیم که یک اندیشمند سنتی آزادی های سیاسی و اجتماعی و آزادی های انسانی را از خواسته های طبیعی و ابتدایی انسان می داند و اساسا (آزادی) را برای مثال یک امر مدرن قلمداد نمی کند بنابراین از این جهت است که می گویم مدرن دانستن یک انقلاب آن هم انقلاب اسلامی بسته به تعرف ما از مدرنیته دارد.
حجت الاسلام یزدانی مقدم ادامه داد: انقلاب اسلامی به این معنا که در جهان مدرن اتفاق افتاده مدرن بود، به هر حال اینکه انقلاب از ابزارهای مدرن استفاده کرد و حکومتی را روی کار آورد که (جمهوری) و اسلامی بود نیز مدرن است چراکه حکومت های جمهوری را می توانیم مدرن محسوب کنیم، همچنین اینکه انقلاب اسلامی به فاصله اندکی بعد از پیروزی، قانون اساسی را تصویب می کند نیز دیگر وجهه یک حکومت مدرن و مردمی است.

وی خاطرنشان کرد: لذا به نظر من مجموعه ویژگی هایی که از یک سو سبب شد تا انقلاب از آبشخور سنت بهره مند شود و از یک طرف جنبه های مدرن نیز در آن وجود داشت که باعث شد برخی انقلاب اسلامی را انقلابی مدرن قلمداد کنند.

همچنین حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان، عضو هیات علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه در رابطه با مدرن یا سنتی بودن انقلاب اسلامی ایران به خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان گفت: به نظر من انقلاب اسلامی انقلابی مدرن بود چراکه بر اساس درون مایه های دینی و با تفسیر جدید حضرت امام(ره) در شرایط آن روزگار به وقوع پیوست، شرایطی که دین در آن به حاشیه رانده شده بود. 

علاوه بر این، حجت الاسلام والمسلمین پورامینی، استاد حوزه علمیه قم نیز در این رابطه اظهار کرد: بدون شک در حوادث اجتماعی عوامل مختلفی اعم از داخلی و خارجی اثرگذار است، رژیم پهلوی به جنگ دین و عقیده مردم آمد، برای مثال در بحث تغییر تاریخ، تاریخ هجری شمسی در سال 1355 عوض شد و تقویم 2535 شاهنشاهی ایجاد کردند تا بین مردم و اسلام قطع ایجاد شود و مردم را به یک پیشینه موهوم سابق برگردانند، و یا جشن های هنر شیراز ترتیب دادند تا زشتی گناه زدوده شود. 

وی ادامه داد: در این دوره بسیاری از اقشار عادی و متدین کوچه و بازار به خاطر داشتن حساسیت به مسائل دینی گرفتار ساواک شدند، آزادی ها خفه شد و از آن طرف بساط بی بند و باری برپا بود ولی اقشار متدین راحت نبودند، همین حساس بودن متدینین نقطه شروع بود؛ لذا در 19 دی ماه سال 1356طلاب قم به قیام برخاستند، و علت این قیام درج مقاله ای از شخصی موهوم به نام «احمد رشیدی مطلق » در روزنامه اطلاعات بود، برخی گفتند نویسنده آن مقاله شخص شاه بود؛ در این مقاله به امام اهانت شده بود، و این در حالی بود که امام راحل در تبعید بود. 

این محقق تصریح کرد: همچنین این جوشش و قیام طلاب و مجالسی که به یاد مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی بپا شد زمینه ای برای بروز عقده ها و نمود خواسته های خفه شده مردم شد، لذا در این مجالس مردم وقتی درود بر خمینی می گفتند احساس سبکی و راحتی می کردند، چراکه دوره ای بود که آوردن اسم امام خمینی(ره) و همراه داشتن عکس و رساله امام جرم بود؛ اما با این حال با قیام مردم این سدها شکسته شد و رژیم نتوانست در برابر خواست عمومی مردم تاب بیاورد.
حجت الاسلام پورامینی یادآور شد: امام (ره) دستور دادند که ارتشی ها پادگان را خالی کنند و مردم پول آب و برق را ندهند و..، و اینگونه رژیم را به ضعف کشاندند، در یک جمله به نظر من انقلاب اسلامی ما، انقلابی سنتی مبتنی بر اساس دین و عقیده مردم بود، و ریشه از داخل داشت، بدون شک کسی نمی تواند قاطعیت، صلابت، نترسی و بی باکی امام را فراموش کند، که در کنار آن معنویت و خلوص او عشق و دلدادگی عمیق مردم را سبب شده بود، برای مثال در دوره جنگ که رزمندگان به عملیات میرفتند دوست داشتند که اگر زنده برگشتند بعد از عملیات بیایند و امام را ببینند یعنی دیدار امام برایشان یک انگیزه بود.
پایان پیام/