خبرگزاری شبستان: مسجد مهم‌ترین مرکز و پایگاه دینی جهان اسلام محسوب می‌شود، در واقع مساجد بهترین مکانی است که هر مسلمان می‌تواند برای ایجاد رابطه نزدیک با خدا و پیرایش خویش از گناهان در آن حضور یابد. در عین حال علاوه بر اینکه کانون عبادی و دینی محسوب می‌شود به عنوان قطب سیاسی نیز مطرح است و در حکم نماد حاکمیت اسلام در شکل‌گیری امت واحده سهم بسزایی دارد.
قابلیت مسجد در سازمان‌دهی و تربیت نیرو برای تحقق آرمان‌های اسلامی و در مواقع ضرورت برای رویارویی با حاکمیت ظالم، اهمیت این مکان را آشکار می‌سازد. مساجد در دوره پهلوی به کانون‌های مبارزه علیه رژیم شاه تبدیل شدند، سخنرانی‌هایی که روحانیون و آزاداندیشان در مساجد ایراد می‌کردند موجب آگاهی بیشتر مردم از بی‌عدالتی‌ها، ظلم و تبعیض و فساد در دستگاه‌های دولتی می‌شد، افزون بر افشاگری‌هایی که در مساجد صورت می‌گرفت بازیابی هویت اسلامی و بازگشت به آرما‌ن‌ها و ارزش‌های اسلامی از کارکردهای مسجد در این زمان است که اهمیت ویژه‌ای داشت.
تحولات سیاسی- اجتماعی ایران در دهه چهل که تبعاتی نظیر دستگیری امام خمینی (ره) و واقعه پانزده خرداد و تبعید ایشان را به دنبال داشت و در نهایت پیروزی انقلاب را در پی آورد در درون مساجد شکل گرفت، رژیم پهلوی به خوبی به اهمیت مساجد پی برده بود و در تلاش بود با تبدیل آن به مجالس فاتحه‌خوانی و روضه‌خوانی صرف، مساجد را از درون بی‌محتوا سازد.
انتخاب مهره‌های دست‌نشانده به عنوان هیئت امنای مساجد، تلاش دیگری برای نظارت بیشتر بر آن بود، با وجود نظارت شدید دولت و محدودیت‌‌های ایجاد شده، فعالان سیاسی و مخالفات حکومت پهلوی برخی از مساجد را به سنگری برای مبارزه با رژیم تبدیل کردند، مسجد جلیلی از جمله این مساجد بود که مجالس وعظ روشنگرانه ترتیب می‌داد و عمده‌ترین سرمایه‌گذاری آن روی قشر جوان بود که افزون بر آموزش مسایل دینی آنها را در جریان آگاهی‌های سیاسی قرار می‌داد، همزمان با فرا رسیدن سی و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نقش تأثیرگذار مسجد جلیلی را در پیروزی انقلاب اسلامی تبیین کند.
چگونگی تأسیس مسجد جلیلی
مسجد جلیلی در ابتدای دهه 40 فعالیت خود را در تهران در خیابان ایرانشهر جنوبی (حوالی میدان فردوسی) آغاز کرد و آیت‌الله مهدوی کنی امامت جماعت آن را عهده‌دار شد که با توجه به شخصیت و جایگاه ایشان در نهضت امام خمینی (ره)، مسجد هم ماهیت سیاسی پیدا کرد. شکل‌گیری این مسجد بنا به ضرورت و نیاز منطقه بوده است و این منطقه یکی از سکونت‌گاه‌های اقلیت مذهبی چون مسیحی، زرتشتی و یهودی بود، ضمن آنکه تعداد زیادی از بهاییان در آن ساکن بودند، با این حال عده‌ای از کاسب‌های محل که مسلمان بودند پس از تأسیس مسجد در آن رفت‌وآمد داشتند، از این رو در سال‌های نخست فعالیت مسجد غالبا خلوت بود ولی با امامت آیت‌الله مهدوی کنی به تدریج یکی از مساجد پویای تهران شد.از اولین اقدامات آیت‌الله مهدوی کنی در این مسجد تلاش برای زدودن حریم مسجد از مظاهر ضد دینی، نظیر فروشگاه مشروبات الکلی بود.
مساجد و اقلیت‌های دینی
تأسیس مسجد در منطقه‌ای که تعداد کمی از سکنه‌های مسلمان را در خود جای داده و اکثریت آن را اقلیت‌های دینی تشکیل داده‌اند، خود به خود این سؤال را ایجاد می‌کند که برخورد و واکنش آنان نسبت به این امر چگونه بوده است. باید اذعان کرد که از سوی آنان در قبال فعالیت‌های مسجد، حتی یک امر رفتار منفی دیده نشده و وجود مسجد در این منطقه پیامد مثبتی را نیز به دنبال داشته است و استقبال اقلیت‌های مذهبی از برنامههای آموزشی مسجد حاکی از عملکرد مثبت مسجد و موفقیت آنها در ایجاد ارتباط بوده است.
آغاز فعالیت‌های سیاسی در مسجد جلیلی
مقارن شروع نهضت امام (ره) در سال 42 خروش مردم در اعتراض به بازداشت امام خمینی (ره) در وقایع 15 خرداد و تبعید وی، مسجد جلیلی پای به عرصه فعالیت گذاشت و شرایط سیاسی موجود زمینه کافی برای ایجاد حرکت و فعالیت سیاسی در مسجد را مهیا کرد. توزیع اعلامیه‌های امام، بیان نظرات ایشان و حمایت قاطعانه از رهبری امام در صدر کارهای مسجد قرار گرفت و طیفی از فعالیت‌های آنها را شامل شد. این وجه از فعالیت مسجد، انگیزه بسیاری از کسانی بود که در آن شرکت می‌کردند و در واقع هدف اصلی آنان برای حضور و مشارکت در مسجد بود.
مسجد جلیلی پایگاهی برای انتقال اندیشه امام خمینی(ره)
مسجد جلیلی یکی از مساجد سیاسی تهران بود و سیاسی شدن مسجد نیز مرهون تفکر و عملکرد سیاسی آیت‌الله مهدوی کنی بود و از هنگام تصدی امامت این مسجد تلاش کرد آنجا را از حالت سکون و رکودی که سایر مساجد به آن مبتلا بودند، خارج سازد و این عامل مهمی در جذب مردم به مسجد بود. کارهای سیاسی زیر پوشش کارهای فرهنگی و اجتماعی صورت می‌گرفت و از نظر تبلیغی رساله امام تدریس می‌شد. در واقع این مسجد یکی از اولین پایگاه‌هایی بود که مبارزه با شاه را آغاز کرد. گفتن از امام و یاد او که در غربت می‌زیست عامل جذب بسیاری از افراد به این مسجد شد.
فروش رساله امام بخشی از فعالیت‌های مسجد بود که به منظور آشنایی هر چه بیشتر نمازگزاران با او صورت می‌گرفت. در واقع این مسجد به طور غیرمستقیم پیوندی میان مردم و امام که در تبعید به سر می‌برد، ایجاد کرده بود. تعدادی از فعالان مسجدی که به بچه‌های مسجدی مرسوم بودند به قصد فروش رساله امام در کفش‌داری می‌ایستادند و آن را در اختیار نمازگزاران می‌گذاشتند.
بردن نام امام در شرایط سیاسی که پس از واقعه پانزده خرداد و تبعید او پیش آمد، مستلزم جسارت بیش از حد بود و آوردن این نام کافی بود که ساواک را نسبت به گوینده و مکانی که برای امام تبلیغ می‌کردند، حساس کند
یکی از ویژگی‌های مسجد سیاسی نسبت به سایر مساجد، گزینش خاص از وعاظی است که منابر روشنگر و انقلابی دارند و وعظ آنان مخاطبان ویژه‌ای را به پای منبرشان می‌طلبد. این وجه از فعالیت مسجد، مهم‌ترین رکن عملکرد آن است که در این خصوص مسجد جلیلی با بهره‌مندی از بهترین سخنرانان به پایگاه و کانون مبارزاتی علیه حاکمیت پهلوی تبدیل شد.
چگونگی انتخاب واعظ بخصوص در ایام ماه رمضان، محرم و صفر، اهمیت دوچندانی برای مسجد داشت. این مسئله گاه میان متولی مسجد و آیت‌الله مهدوی کنی امام جماعت مسجد تنشی ایجاد می‌کرد، چرا که متولی مسجد (حاج جلیلی) خواهان دعوت از کسانی بود که مسئولیت و دردسری را متوجه مسجد نکند و همواره از بسته شدن مسجد اظهار نگرانی می‌کرد و مکرر یادآور می‌شد که می‌ترسم با بی‌پروایی مهدوی کنی در انتخاب واعظ در این مسجد را ببندند.
آیت‌الله مهدوی کنی اصرار داشت انتخاب واعظ را به شور بگذارد و در صورت مخالفت رژیم با منبر وعاظ دعوت شده به نوعی درصدد جلب موافقت آنان با سخنرانان مدعوشان برآید ولی غالبا پیش از آغاز ماه محرم از کلانتری متولی مسجد را احضار کرده و او را ملزم به انجام تعهدی می‌کردند که بر اساس آن فقط می‌توانست وعاظ مجاز را دعوت کند ولی مسجد جلیلی با وجود چنین محدودیت‌هایی برنامههای خود را برگزار می‌کرد و از ایجاد چنین محدودیت‌هایی برنامههای خود را برگزار و از وجود وعاظ انقلابی بهره برد.
تبیین حاکمیت اسلامی در ایران مهم‌ترین محور سخنان آیت‌الله مهدوی در مسجد جلیلی
آیت‌الله مهدوی کنی خود از سخنرانان اصلی مسجد بود که پس از برپایی نماز پیرامون مسایل مختلف از جمله مسئله حکومت اسلامی به سخنرانی می‌پرداخت. در بحبوحه انقلاب مهم‌ترین مسئله مورد بحث تعیین نوع حاکمیت برای کشور بود. در یکی از این جلسات او با اشاره به مندرجات مطبوعات مبنی بر اینکه در حکومت اسلامی مسئله اساسی مسئله حزب است، اظهار داشت: مهم‌ترین مسئله‌ای که مدنظر ماست حاکمیت اسلام است ولا غیر.
این نوع از سخنرانی‌ها مخاطبان خاصی داشت چنان‌که جلسات مربوط به اقتصاد دانشجویان این رشته را به پای سخنرانی‌های او می‌کشاند. روحیه انقلابی آیت‌الله مهدوی سبب شد تا مسایل دینی به سمت مسایل سیاسی سوق داده شود. حملات وی به حاکمیت به نوعی حاکی از رویارویی مسجد جلیلی با دستگاه پهلوی بود. وی علاوه بر منابری که خود در مسجد داشت برای پربارتر شدن فضای معنوی و سیاسی از وجود سخنرانان دیگری بهره می‌جست و شیوه دعوت از سخنرانان بر این اساس بود که افراد متعهد و آگاه به مسایل روز به مسجد دعوت می‌شدند.
روشنگری و طرح مطالب نو از سوی سخنرانان مسجد جلیلی را به صورت پایگاهی برای بازاندیشی و تحول فکری افراد درآورده بود. آیت‌الله شهید مطهری از جمله سخنرانان این مسجد بود که مباحثی چون راه گریز از ایمان، چپ‌گرایی، مادی‌گرایی را مطرح می‌کرد که سبب جذب خیل عظیمی از مردم می‌شد در گزارشی از ساواک از حضور ششصد تن در سخنرانی‌های وی اشاره شده بود.
مسجد جلیلی در انتخاب افراد دقت کافی به عمل می‌آورد تا رشته پیوند میان مسجد و مخاطبان آن حفظ شود، از دیگر وعاظ این مسجد شهید باهنر بود که سرچشمه خرافه‌پرستی را که از اصل دین به دور بود، بیان می‌کرد.
پس از تعطیلی مسجد هدایت و حسینیه ارشاد مسجد جلیلی کانون تجمع مخالفان و به تعبیر ساواک پایگاه عناصر متعصب مذهبی وابسته به گروه‌ها و دسته‌جات برانداز مضره شد و سخنرانان مذهبی بنا به دعوت آیت‌الله مهدوی کنی در مسجد جلیلی حضور می‌یافتند و از شیوه آیت‌الله طالقانی پیروی می‌کردند.
مسجد جلیلی پایگاه ضد صهیونیسم
دفاع از حقانیت مردم فلسطین و موضع‌گیری در قبال اسراییل در شرایطی که حکومت ایران در صف حامیان اسراییل قرار داشت، یکی از محورهای مبارزاتی آن دسته از فعالان سیاسی بود که با تفکر دینی علیه رژیم به پا خاسته بودند. مسجد جلیلی از جمله مساجدی بود که به عنوان یکی از پایگاه‌های مبارزاتی در حمایت از فلسطینی‌ها و نفی اسراییل فعالیت می‌کرد.
سخنرانی‌های وعاظ با یادآوری مظلومیت مردم فلسطین و دعا برای آزادی آنان و شکست صهیونیسم خاتمه می‌یافت و از نظر مالی نیز تا حد مقدور به یاری مردم فلسطین می‌شتافتند.
به لحاظ قشرهای شرکت‌کننده دو ویژگی عمده را می‌توان برای مسجد جلیلی برشمرد، یکی جوان‌گرایی و جذب جوانان و دومی غیربومی بودن اعضا و شرکت‌کننده‌های آن بود.
پایان پیام/
نظر شما