پرورش بذر تمدن اسلامی در بستر صلح حسنی (ع)

به گزارش خبرگزاری شبستان، ظهور تمدن هنگامی امکان پذیر است که هرج و مرج و ناامنی پایان پذیرفته باشد، چه فقط هنگام از بین رفتن ترس است که حس ابداع و اختراع در انسان پیدا می شود و انسان خود را تسلیم غریزه ای می کند که به سوی کسب و معرفت کشیده شود.[1]
صلح و امنیت، از مهم ترین عناصر تمدن ساز هستند، به یقین تمام تمدن ها در فرصت های به دست آمده در سایه صلح جوانه زده و رشد کرده اند، صلح بهترین دوران حیات تمدن ها و انسان است، جنگ، فقر و بدبختی و رنج و قحطی را در پی دارد که نابود کننده تمدن است؛[2] فایده های صلح آنگاه روشن می شود که جامعه ای گرفتار جنگ باشد، که در آن تمام زمینه های فکری، علمی و آموزش از بین برود.
مجموعه ای از دست آوردهایی که پس از اسلام تا قرن حاضر در کشورهای اسلامی به وجود آمده و بیشتر آنها تا قرن ششم، و هفتم (هجوم مغولان) در جهان اسلام شکل گرفت، تمدن اسلامی نامیده می شود. تمدن اسلامی مرهون کوشش مسلمانان از ملیت های مختلف خصوصا ایرانیان است. در شکل گیری تمدن اسلامی، نژادهای گوناگون و فرهنگ های مختلف نقش آفریده اند از عناصر ضروری و مهم مقوله تمدن ساز، علاوه بر صلح و امنیت عمومی، انسان ها هستند، وجود هر انسانی، خصوصا نخبگان در ساختار تمدن ها بسیار مهم است.[3]
دوران حکومت امام حسن (ع) درست پس از دورانی بود که پدر بزرگوارش امام امیر مومنان (ع) گرفتار چندین جنگ تحمیلی از سوی خوارج، و اصحاب جمل و اصحاب معاویه گردید و هر سه آنها تحمیلی و جنگ بزرگ داخلی بود.[4] جنگ های داخلی جنگ های بنیان افکن هستند، که نه تنها صلح و امنیت را از بین می برند بلکه مانع پیشرفت و توسعه رفاه عمومی که زمینه ای برای آموزش همگانی و تحصیل علوم است، می باشد در جنگ داخلی همبستگی و اتحاد جامعه که از عناصر مهم شکل گیری تمدن در جامعه است از بین می رود، در سایه تفرقه به هیچ سوی تمدنی شکل نگرفته؛ عناصر تمدن ساز وقتی بروز و ظهور دارند که جامعه برخوردار از زمینه های آنها باشد، اگر جنگ را از بزرگ ترین عوامل مخرب تمدن نامیده اند و این بی راهه نیست،[5] چون جنگ هایی همچون هجوم مغولان به جهان اسلام یکباره تمدن اسلامی را از رشد باز داشت.[6] علوم در جهان اسلام به سرعت در حال پیشرفت بود، اختراعات در تمام جهان اسلام و در تمام اسلام و در تمام علوم خصوصا علوم پزشکی با رشد بی مانندی مواجه بود، علوم و فنون، و صنایع تولید و کشاورزی و علوم شیمی و دارو سازی، و گسترش مراکز علمی در تمام شهرهای جهان اسلام رونق رو به پیشرفت به خود گرفته بود که با حجوم مخرب مغولان متوقف شد.[7]
از این روی جنگ مهم ترین عامل ویرانگر تمدن محسوب می شود، با مطالعه آثار ویرانگری جنگ های داخلی در دوره امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ که بر حکومت آن حضرت (ع) تحمیل شد می توان پی برد که صلح امام حسن (ع) چه میزان در تأسیس تمدن اسلامی نقش داشته است.
نقش صلح آن حضرت (ع) به صورت فهرست وار و چکیده می توان چنین بر شمرد.
1. حفظ جان هزاران مسلمان که بعدها از میان آنان و از نسل آنان صدها دانشمند و نخبه برخاستند. که اساسی ترین عنصر تمدن ساز، وجود نخبگان هستند.
2. ایجاد وحدت بین مسلمانان که در سایه وحدت تمدن ها فرصت رشد و ترقی را پیدا می کنند.
3. برقراری امنیت و پرهیز از آشوب عمومی که در سال های گذشته بر جامعه اسلامی حکمفرما بود، اگر چه وجود عنصری چون معاویه و اطرافیانش بزرگترین آسیب تمدن اسلامی محسوب می شود، اما در این برهه توقف موقت درگیری های داخلی و کشتار مسلمانان نقطه عطفی برای تمدن اسلامی بود که در این دوره در حال جوانه زدن بود، چنانچه در سه جنگ دوره گذشته حکومت اسلامی مردان بزرگی از صحابه و شاگردان امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ کشته شدند.[8]
که به یقین وجود آنها در پیشرفت تمدن اسلامی موثر و کار ساز بود.
4. ایجاد امنیت روانی در جامعه: در حالت جنگ از جمله آفت های خطر آفرین و فرسایش جنگ، سلب امنیت روانی از آحاد اجتماع است، از بین رفتن سرپرست خانواده ها و یتیم و بیوه شدن بچه ها و زنان، علاوه بر آسیب دیدن نهاد اقتصادی خانواده، از نظر روانی امنیت روحی خانواده ها را سلب کرده و جامعه در بحران روانی فرو می رود.
این فرآیند بستری بسیار نامناسب برای رشد علوم و تفکر و نوآوری هاست، در دوره صلح امام حسن ـ علیه السلام ـ اگر چه معاویه انسانی مغرور و غیرمسلمان بود اما امام حسن ـ علیه السلام ـ با درک شرایط خاص و فقدان تقابل متوازن با سپاه معاویه، تصمیم به صلح گرفت و به خوبی از این مسئله آگاه بود که در صورت بروز جنگ، دیگر بزرگان و مردانی از شیعه که سرآمد و نخبه بودند در معرض نابودی و انقراض قرار خواهند گرفت. از اینروی از وقوع درگیری دوری کرد، از طرفی، اوضاع روحی و روانی سپاه امام و شهر کوفه چندان مساعد و مستعد این نبرد نبود.
5. حفظ شالوده های تمدنی: در این شرایط اولین فردی که در جنگ آسیب می دید امامت و رهبری جامعه اسلامی بود که حامل سنت نبوی و سیرت علوی بود، شالوده اسلام و چارچوب های استوار آن در نسل امامت قرار داشت، که با وجود درگیری احتمال زیاد می رفت که هم امام حسن ـ علیه السلام ـ و هم امام حسین ـ علیه السلام ـ در این نبرد از بین بروند یا به اسارت سپاه معاویه درآیند که در این صورت تمدن اصیل اسلامی با فقدان این دو بزرگوار آسیب جدی می دید، و خط امامت با خط به وسیله باطل از میان بر می رفت.
نتیجه: فواید بی شماری را می توان در این صلح مورد تحلیل و موشکافی قرار داد، که چکیده ای از آن در اینها ذکر شد: آنچه امروز به عنوان تمدن اسلامی در جهان شناخته شد حاصل آرامش و صلحی بوده که در دوره های گذشته به دست آمده از جمله آنها دوران صلح امام حسن ـ علیه السلام ـ است، و آنچه امروز تمدن اسلامی را دچار وقفه و ایستایی کرده حاصل جنگ ها و درگیری های قومی و قبیلگی و داخلی بوده است.
پی نوشت ها:
[1]. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج1، ص3، چاپ چهارم، تهران، 1372ش.
[2]. همان، ص28ـ32.
[3]. علمداری، کاظم ، چرا غرب پیشرفت و ایران عقب ماند.
[4]. ر.ک: شیخ مفید، الجمل، و ر.ک: تاریخ یعقوبی ترجمه آیتی، چاپ هفتم، تهران، علمی و فرهنگی، ج2، ص80 ـ 100.
[5]. کاشفی، محمدرضا، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، چاپ اول، 1384ش، ص201ـ214.
[6]. ابن اثیر، الکامل، ج12، ص361، بیروت، دارصادر، 1385ق.
[7]. جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلامی، ص860 ـ 852.
[8]. دانشنامه امیر المومنین، دارالحدیث، ج12، کارگزاران امام علی.
*برگرفته از سایت اندیشه قم
پایان پیام/