حجت‌الاسلام محسن ادیب، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان در رابطه با تبیین نقش پیامبر اعظم (ص) در بخشش گناهان امت اسلامی و رفع بلاها در این زمان گفت: در بحث استغفار ابتدا باید نگاه قرآن به این رفتار مهم را بررسی کرد که این نگاه پشتوانه و مبنایی باشد برای تأیید گزارش‌هایی که به صورت سیره رفتاری معصوم یا سیره کلامی آنها مطرح می‌شود.
وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم افزود: قرآن در سوره آل عمران آیات 135 و 136 فرموده است:
فالذین اذا فعلوا فاحشه ...
وقتی انسان کار ناشایستی را انجام می‌دهد یا به خود ظلم می‌کند بر اساس این آیه باید به یاد خدا باشد. اما این یاد چگونه انجام می‌شود؟ یعنی چگونه با خدا ارتباط برقرار می‌کند؟ ادامه آیه می‌فرماید:
« فاستغفروا لذنوبهم ....» به عبارت دیگر استغفار یک عامل ارتباط با خالق می‌شود. چرا که اگر پس از این جدایی از خدا، من تلاش نکنم تا به مسیر صحیح بازگردم این مسیر را ادامه خواهم داد و ممکن است سرانجام این مسیر بسیار ناخوشایند باشد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: آیه به صورت مطلق بیان شده و در آن نحوه این استغفار ذکر نشده است. به عبارت دیگر اینکه برای استغفار «استغفرالله ربی و اتوب الیه» یا « استغفرالله الذی ذوالجلال والاکرام » گفته شود یا اینکه حتی به جای ذکر، عمل دیگری انجام گیرد، در این آیه اشاره‌ای نشده است. در آیه تنها این موضوع را مطرح می‌کند که «غفران ذنوب» خود را درخواست کنید. اما درباره چگونگی بیان این درخواست چیزی در آیه بیان نشده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به آیات دیگری از قرآن و در بیان نحوه این استغفار خاطرنشان کرد: قرآن در آیات 106 سوره نساء، 74 سوره مائده، 3 سوره هود، 55 سوره غافر و 19 سوره محمد صل الله علیه وآله استغفار را به عنوان پیش‌درآمد و مقدمه توبه بیان می‌کند. یعنی وقتی صحبت از توبه و بازگشت به سوی خداست تأکید می‌کند که پیش از آن حتما می‌بایست استغفار انجام شود.
وی افزود: همچنین در آیه 6 سوره فصلت استغفار به عنوان یک عمل دایمی مورد سفارش قرار می‌گیرد در حالی که از آیات قبل چنین استنباط می‌شد که انسان گاه‌گاهی باید به سراغ استغفار برود بعنوان مثال یا در حال گناه یا ظلم به خود و یا اتکا به معصیت. بنابراین این‌گونه نتیجه‌گیری می شد که فردی که مرتکب چنین اعمالی نمی‌شود نیازی به استغفار ندارد. اما این آیه مطرح می‌کند که استغفار می‌بایست دایما در زندگی انسان جاری و ساری باشد.
حجت‌الاسلام ادیب با اشاره به آیه « قل انما انا بشر مثلکم ... » یعنی به مردم این‌گونه بگو: من بشری مثل شما هستم، «فاستغفرالله و ویلا من مشرکین...» برداشت ابتدایی از این آیه این است که افرادی که استغفار ندارند به سمت شرک می‌روند. یعنی اگر کسی استغفار را در زندگی خود ترک کند به سمت شرک کشیده خواهد شد. حتی پیامبرخدا صل الله علیه وآله نیز مأمور به استغفار برای امت می‌شود. چرا که بر اساس روایات، سیره رفتاری پیامبر در استغفار همیشگی و دایمی است و حضرت به شکل روزانه استغفار داشته است. اما جای این سوال است که پیامبری در آن حد از مقام و جایگاه چرا استغفار می‌کرد؟
وی در ادامه و در تشریح پاسخ به این سؤال گفت: دانشمندان ما نیز پاسخ‌هایی برای این سؤال بیان کرده‌اند. اما اگر این آیه را مبنای تفسیر روایاتی از این دست که بر اساس آنها چنین بدست می آید که سیره رفتاری روزانه پیامبرصل الله علیه وآله استغفار بود، قرار دهیم می‌توان نتیجه گرفت که استغفار آن حضرت برای امت است. چون این امت قطعا آلودگی‌هایی دارد و استغفار پیامبر بخشی از آلودگی‌های تکوینی گناهان امت را که بدلیل آن مستحق بلاهستند ( چه شخصی و چه جمعی) از بین می برد.
این استاد دانشگاه در ادامه ابراز داشت: اگر استغفار پیامبر را از عالم هستی برداریم مشخص نیست که چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ اما یک نکته را می‌بایست همیشه مورد توجه قرار داد و آن اینکه آیا این استغفار تنها در زمان حیات پیامبر صل الله علیه وآله بوده است و در زمان حال و حیات برزخی پیامبر اتفاق نمی‌افتد؟ در این رابطه می‌توان به آیه 64 سوره نساء مراجعه کرد. در زیارت‌های مختلفی که در مدینه منوره برای پیامبرصل الله علیه وآله نقل شده، از پنج زیارت منقول، در 4 زیارت نامه به این آیه تصریح شده است که می‌فرماید «و ما ارسلنا من الرسول الا یطاعه باذن‌الله...» یعنی رسول و فرستاده خدا از چنان جایگاه و مقام و منزلتی برخوردار است که بنا به فرمان الهی انسان باید مطیع او باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: خداوند لعنت کند افرادی را که در تاریخ این تفکر را پایه‌گذاری کردند که دستورات پیامبر صل الله علیه وآله جدای از دستورات خداست. برخی در زمان حضرت از رسول خدا صل الله علیه وآله سوال می‌کردند که آیا این دستور شخص شماست یا دستور خدا؟ در حالی که بر اساس تصریح قرآن هرگز چنین نیست و همه دستورات و فرمایشات حضرت پیامبر برگرفته از وحی الهی بوده است. و در جای دیگری تصریح می‌کند که «من یطع الرسول فقط اطاءالله ..»اگر کسی رسول خدا را اطاعت کرد همانا خدا را اطاعت کرده است. شاید این تصریح قرآن بدان دلیل است که چنین تفکرضد قرآنی را از میان ببرد.
وی افزود: وهابیون ادعا می‌کنند این آیه مختص زمان حیات پیامبر صل الله علیه وآله بوده و امروز مفهومی ندارد. چرا که معتقدند انبیا علیهم السلام در عالم برزخ، زندگی و حیات ندارند تا زمانی که قیامت فرا رسد. در حالی که طبق تفکر قرآنی، پیامبرصل الله علیه وآله امروز و در حال حاضر در برزخ حضور کامل دارند، حضوری که آثار آن در عالم دنیا کاملا مشهود است و امروز نیز مانند زمان حیات مبارک‌شان ایفای مسئولیت می‌کنند، پس امروز نیز پیامبر برای این امت استغفار می‌کنند.
حجت الاسلام ادیب خاطرنشان کرد: بر اساس فرمایش قرآن خداوند انسان را سفارش به استغفار کرده است. و در ادامه همین سفارش قرآن می‌فرماید: «فاستغفروا لهم الرسول...» پیامبر نیز برای ایشان استغفار می کند. حال اگر نبی مکرم اسلام صل الله علیه وآله برای من استغفار کنند چه اتفاقی رخ می دهد؟ قرآن می فرماید: « لوجدو الله توابا الرحیما» رحمت و مغفرت الهی بر انسان نازل می شود. لذا از این آیه استفاده می‌شود که عدم اجابت دعای پیامبر از محالات است به عبارت دیگر محال است که وجود مقدس رسول خدا صل الله علیه وآله دعا و استغفار کنند و این دعا و استغفار اجابت نشود.
وی افزود: بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که نفس وجود مقدس پیامبر صل الله علیه وآله برای امت اسلام استغفار است. دلیل این استنباط نیز این است که وقتی اعمال سر زده از امت اسلام را می بینیم یقین پیدا می کنیم که بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام امتی با چنین اعمالی، مستحق بلاهای نابودکننده است. اما این بلاها به وقوع نمی‌پیوندد، بنابراین همان‌گونه که در سوره انبیا فرمود «و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین» ما تو را جز برای رحمت برای عالمیان نفرستادیم.
پس از مباحث بیان شده می توان نتیجه گرفت که صرف استغفار یک فرد برای خود، کافی نیست تا بتواند وی را به غفران و رحمت الهی برساند بلکه شخص رسول گرامی اسلام صل الله علیه وآله نیز باید افاضه فیض کنند که در این رابطه آیات 10، 11 و 12 سوره نوح بر این موضوع تصریح دارند.
پایان پیام/
نظر شما