خبرگزاری شبستان: امام صادق (ع) با برگزاری جلسات علمی نه تنها توانسته بودند افراد صاحبنظر از دیگر فرق و ادیان را برای مباحثه علمی دور خود جمع کنند بلکه روش های مباحثه و مناظره صحیح علمی را در بین مردم زمان خود و در زمان های بعد از خودشان جا انداخته و آزاداندیشی را رونق دادند. گفتگوی ما با حجت الاسلام والمسلمین اکبرنژاد، استاد حوزه و دانشگاه را درباره گستره شاگردان علمی امام صادق(ع) در خارج از مرزهای جهان اسلام و نیز تاثیرات جلسات آزاداندیشی ایشان در جامعه زمان خود و پس از ایشان را می خوانید.
درباره بهره مندی بزرگان اهل سنت ازمکتب علمی امام صادق (ع) توضیح دهید.
قدرت علمی امام صادق (ع) به گونه ای فراگیر برای همه معتقدان و پیروان سایر مذاهب مشخص بود به گونه ای که افراد بزرگ حتی سران برخی مذاهب اهل سنت بنابر آنچه در منابع تاریخی معتبرآمده است از محضر علمی امام صادق(ع) بهره برده اند که می توان دو نفر از این روسا یعنی ابوحنیفه و دیگری مالک بن انس را نام برد.
این افراد همزمان با امام صادق (ع) زندگی می کرده اند و هر دو از محضر این امام بزرگوار (ع) استفاده کرده اند و از ابوحنیفه روایت شده است که "اگر آن دو سالی که در خدمت امام صادق (ع) بودم نبود، قطعا هلاک شده بودم."
در جلسات و مناظرات مختلفی که بنا به درخواست منصور دوانیقی تشکیل می شد افراد زیادی از جمله ابوحنیفه شرکت می کردند و هر چند اهداف سیاسی مدنظر بوده است اما مکتب امام صادق(ع) برای همه افراد جواب داشته و پذیرای آنان بوده است و ایشان هیچگونه محدودیتی برای افراد نداشته و گاهی اوقات در مباحث علمی ایشان سوالات و موارد زیادی از موضوعات مختلف مطرح می شد و امام (ع) با صبر و حوصله به آنها پاسخ داده می شد.
در کتاب رجال شیخ طوسی وقتی راویان از امام صادق(ع) را بر می شمرد خیلی از آنها از دیگر مذاهب و فرق هستند و یا افرادی که با ایشان بحث کرده اند می بینیم این شخص که شاگرد امام صادق(ع) بوده و این مسئله علمی و یادینی را از امام نقل کرده فلان مذهب را داشته است.
ائمه معصومین و از جمله امام صادق(ع) فضا را باز گذاشته بودند برای اینکه صاحبان افکار و اندیشه های مختلف بیایند و با آنها صحبت کنند و سپس ایشان با کمال متانت و حوصله به پرسش های آنها پاسخ می دادند.
علل گسترش اندیشه های علمی امام صادق (ع) چه عواملی بود؟
به تعبیر استاد شهید مطهری بسط و گسترش دانش در عصر امام صادق (ع) چند بستر و زمینه داشت که اگر آن زمینه ها را مورد بررسی قرار دهیم آنگاه درمی یابیم اثرگذاری علمی امام صادق(ع) فراتر از دنیای اسلام بوده است. یکی از این دلایل ورود نژادهای مختلف به عالم اسلامی است که اینها با سابقه های علمی و فکری مختلفی که داشتند به حوزه اسلامی وارد شدند و از نظر جغرافیایی از طرف شمال و جنوب و شرق و غرب جغرافیای اسلام گسترش یافت و باعث شد تا تضارب آرا و مباحثات مختلف بین مذاهب مختلف ایجاد شود و بتدریج با این موقعیت و شرایط با پرسش ها و سوالات مذاهب دیگر و حتی منکران خداوند متعال مواجه شدند.
جالب اینجاست که بعضی از این افراد در نظریات و سخنانی که داشته اند اعتراف کرده اند که امام صادق (ع) با علم و با حوصله خاصی با ما بحث و تبادل نظر می کرده اند.
بطوریکه نقل شده در جایی ابن ابی العوجاء که یکی از سران ملحدان بوده در دیدار و مباحثه ای که با مفضل بن عمر داشته است گوید: مفضل قدری برآشفته شد که در آنجا ابن ابی العوجاء به وی می گوید شما که شاگرد امام صادق (ع) هستید من در محضر ایشان حرف هایی بدتر از این را می زنم اما حضرت با صبرو حوصله به من پاسخ می دهند از اینجا مشخص می شود که نه تنها مسلمانان و نه تنها پیروان ادیان آسمانی بلکه منکرین خدا و اعتقادات دینی در مناظراتی که با امام (ع) بوده حضور داشته اند و قطعا این گفتگوها و مناظرات روی این افراد اثرگذار بوده است.
در موارد زیادی افراد غیرمسلمان در کتب تاریخی معتبر نقل کرده اند که ما عالم تر از امام صادق (ع) را ندیده ایم بنابراین این تبادل علمی، خاص حوزه اسلامی نبوده و فراتر از حوزه اسلامی و حتی فراتر از ادیان آسمانی را دربر می گرفته است.
حضرت صادق (ع) در زمینه آزاداندیشی چه بسترهایی را فراهم کردند؟
برای بحث های آزاد اندیشانه، زمینه هایی لازم است که اگر این موارد آماده شود طبعا بجث ها و گفتگوها در فضایی کاملا علمی انجام می شود یکی از این موارد ایجاد آرامش و امنیت فکری و روانی برای افراد مناظره کننده و افرادی که در این مباحث حضور دارند، است؛ همانگونه که اشاره شد کسانی که در مباحثات با امام (ع) حضور داشتند در یک احساس امنیت کامل سخنان خود را مطرح می کردند .
دیگری داشتن سعه صدر و اخلاق نیکو است که در بحث های امام صادق(ع) به چشم می خورده است و این مهم اگر فراهم شود افراد زیادی به بحث ها ورود می کنند.
شرط دیگر توان لازم افراد برای مشارکت در بحث ها است، عبدالرحمان ابن حجاج یکی از یاران ایشان است که امام (ع) به ایشان می فرمودند: برو و با مردم مدینه بحث کن من دوست دارم در بین شیعیان افرادی مانند تو وجود داشته باشد و شاگرد بزرگوار ایشان هشام بن حکم در آنجا وقتی خلیفه عباسی مناظرات او را می شنود می گوید: قسم به خدا زبان بلیغ این شخص و رسایی سخنش در بین مردم از صد هزار شمشیر برنده تر است و این موارد نشان می دهد در عصر امام صادق(ع) و بعد از ایشان شاگردانشان زمینه کرسی های آزاداندیشی را فراهم آورده بودند و این موضوع به ایجاد بحث هایی علمی دامن زد و این باعث شکوفایی علم و دانش در این زمان و بعد از آن شد.
پایان پیام/
نظر شما