برداشت‌های سطحی از گزاره‌های دین توالی فساد را درپی دارد

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، دومین کنفرانس بین المللی "فلسفه دین معاصر" هم اکنون با حضور جمعی از اندیشمندان داخلی و خارجی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در حال برگزاری است.

بنابراین گزارش، حمیدرضا آیت اللهی، رییس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این نشست اظهار کرد: فیلسوفان دین می‌کوشند تا مسایل فلسفی را که درباره گزاره های بنیادین دینی مطرح شده است، تحمیل کنند و با تبیین آن موضوع صدق و کذب آن را وارسی نمایند اما تجزیه و تحلیل گزاره‌های دینی همواره براساس پیش فرض هایی است که در آن بستر پرسش ها برمی‌خیزند؛ علی رغم تنوع مسایل فلسفه دین اما اغلب آنها از تبیین نامناسب برخی پیش فرض ها رنج می‌برند که به جای پاسخ به پرسش اصلی ابتدا باید نحوه تلقی از پیش فرض ها روشن شده تا بتوان درخصوص آن گزاره‌ها اظهارنظر کرد.

وی ادامه داد: در فلسفه دین که بیشتر مساله محور است، معمولاً با مسایل و موضوعاتی مواجه می‌شویم که فیلسوفان دین می‌کوشند به تبیین و تحلیل آنها بپردازند، بدیهی است نحوه طرح پرسش و خواستگاه پرسش اهمیت بسیاری دارد برخی پرسش ها برخاسته از نگرش ابتدایی عامیانه از گزاره‌های دینی است که نوع تلقی و تفسیر ابتدایی مشکلاتی را به همراه می‌آورد.

وی با تاکید بر اینکه برداشت‌های سطحی از گزاره‌های دین خصوصاً آنجا که مربوط به خداوند است، اغلب موجب بروز مشکلاتی می‌شود گفت: در برخی موارد دفاع از خداباوری به هر قیمتی در دفاع‌های سطحی موجب توالی فسادهای دیگری می‌شود که معمولاً در نگاه اولیه نمی‌توان به آنها پی برد بنابراین ضرورت دارد پیش از هرگونه اقدامی تبیین‌های مفهومی درستی از موضوعات و مسایل ارایه کرد.

عضو هیئت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ابراز کرد: در استدلال‌های دین اغلب بار کلام بر ارایه استدلال درست برای قبول یا رد یک گزاره گذاشته می‌شود و کمتر به تبیین‌های مفهومی عناصر اصلی مدعای دین پرداخته می‌شود. به نظر می رسد اگر بر این بخش تحلیل های فلسفی تاکید شود مسایل استدلالی دیگر تحت الشعاع آن رنگ دیگری پیدا می کنند.

وی عنوان کرد: بسیاری از پرسش ها و پاسخ ها به مسایل دین ابتدا باید تحلیل مناسبی از فاعلیت الهی ارایه کند تا براساس آن بتوان در مقام ارزیابی عقلانی به درستی یا نادرستی گزاره‌ای رسید بنابراین ابتدا در نظر است نشان داده شود چگونه بسیاری از مسایل فلسفی دین برخاسته از تلقی غلط فاعلیت الهی بوده است در تحلیل های دئیستی از باور به خداوند در قرون 17 و 18 معمولاً به گونه ای از نقش خداوند در عالم صحبت می‌شد که گویی او در جایی که روال عادی علم نمی‌توانست به توضیح آن بپردازد خداوند نقش بازی می‌کرده است از این نوع نگرش به خدا (خدای رخنه پوش) نتیجه می شد که بدیهی است با پیشرفت علم و یافته شدن دلیل علمی آن رخنه دامنه فعالیت الهی محدودتر می‌شد تا جایی که آگوست کنت آن را در دوران علم بی فایده نشان داد.

آیت اللهی تصریح کرد: رفاه هایی از برهان نظم است که در آن از حساب احتمالات صحبت می‌شد و احتمال بسیار ضعیف نظم های موجود در عالم براساس تصادف این تلقی غلط را دامن میِزد که گویی خداوند به یکباره همچون ناظم های باشعور انسانی با تدبیر خود نظم ها را مستقلاً ایجاد کرده است؛ در این نوع برداشت، جریان تدبیر تدریجی عالم که چند میلیارد سال در یک فرایند زمانی رخ داده و می دهد مورد توجه قرار نگرفته در نتیجه چالش های تکاملی آن را ضعیف کرده است.

رییس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه تلقی های مردم عادی از رحمت های خاص خداوند که در معجزات یا الطاف خاص الهی وجود دارد نگاه به فاعلیت خداوند را در این محدوده نگه می داشت، بیان کرد: در حالی که هر گونه تغییر و تحول در عالم که در یک نظام معین قوانین فیزیکی انجام می‌شود نیز برخاسته از فاعلیت مداوم الهی است که معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه مساله شرور که سهم عمده ای از فلسفه دین را به خود اختصاص داده است بشدت مبتنی بر پیش فرض نوع فاعلیت خداوند است، ابراز کرد: برداشت از خداوند همچون پدر آسمانی – به ویژه در مسیحیت – که مهربانی و دلسوزی برای فرزندان زمینی اش ندارد و برای آنها همه گونه راه زندگی درست را تهیه می‌کند با وجود بلایای بزرگ طبیعی و مصائب عظیم بشری تعارضی ایجاد می کند که نه تنها باور او را زیر سوال می‌برد بلکه موجبات انکار خداوند یا باور به او را فراهم می‌آورد بنابراین ضرورت دارد قبل از پاسخ به شبهه شرور نحوه فعل الهی را در زمین با توجه به صفات او به خوبی تبیین کرد تا بتوان درباره تعارض شرور با عنایت الهی بحث کرد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: در برهان اخلاقی و همچنین بیان نسبت خداوند با قوانین اخلاقی نیز تلقی از قوانین اخلاقی همچون یک امر وجودی و نیاز به معطی قوانین مشکلاتی را در نسبت دین و اخلاق به وجود می‌آورد که خود سرمنشا بحث های دیگری در فلسفه دین می شود.

وی خاطرنشان کرد: ‌اغلب مد لهای نو‌آورانه در الهیات همچون الهیات پسامدرنی یا الهیات پویشی برای برآوردن توقعات انسان مدارانه از یک خداوند و اصلاح برخی استلزامات غلط باورهای نادرست دینی به وجود آمده تا بتواند نحوه‌ای از فاعلیت الهی را که بیشتر با توقعات فرد تناسب دارد القا کند، در این موارد نیز ارایه باورهای درست از نحوه فاعلیت الهی اهمیت بسیاری دارد.

پایان پیام/