مسجد؛ جوانان، فرصت ها و تهدیدها/2

 خبرگزاری شبستان: برخی از صاحب‌نظران تعهد را به عنوان سنگ بنای هویت دینی تلقی می‌نمایند. با توجه به آنچه هویت دینی به نسل جوان می‌دهد در طرف مقابل اختلال و آشفتگی در هویت دینی سبب ضعف دینداری در بین جوانان می‌گردد. چرا که تعهد و مسئولیت‌پذیری فرد را در قبال گزاره‌های دینی کاهش داده و به این ترتیب ضمانت اجرایی احکام دینی کاهش می‌یابد. اختلال در هویت دینی سبب می‌شود فرد نه بتواند ارزش‌های دینی گذشته را ارزیابی نماید و نه آن که صاحب ارزش‌هایی شود که به کمک آنها بتواند آزادانه برای آینده طرح‌ریزی کند. با درهم‌ریختگی نظام ارزشی در نزد جوان، او در دریافت مفاهیم دینی، زمینه مثبت و قابل قبولی را احساس نمی‌نماید، تا انگیزه‌ای برای انجام دستورات آن داشته باشد. لذا دچار بی‌تفاوتی و بی‌مسئولیتی می‌گردد.

تخریب نظام ارزشی دینی سبب می‌شود بسیاری از افراد که دچار بحران هویت دینی می‌شوند بدنبال هویت منفی بگردند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفته‌اند برگزینند. بسیاری از رفتارهای ضد اجتماعی و ناسازگاری نوجوانان را می‌توان از این دیدگاه توجیه نمود. مسئولیت‌گریزی، دلزدگی و بی‌تفاوتی هرکدام از آثار فقدان هویت هستند که در عرصه دینی در قالب‌های بی‌توجهی به اوامر و نواهی الهی، بی‌علاقگی نسبت به شعائر، گزاره‌ها، اماکن، مراسم و نمادهای دینی بروز می‌کند. با بیان این مطالب مشخص شد که بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و عدم تقید به احکام دینی می‌شود. مسجد از مهم‌ترین مفاهیم و گزاره‌های دینی است که بحران عدم درک صحیح جوانان در خصوص حقیقت وجودی آن، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران می‌گردد.

هویت جوان بویژه جوان امروز، تحت تاثیر عوامل و مؤلفه‌های بسیار شناخته و ناشناخته برونی و درونی شکل می‌گیرد. مولفه‌ها: وراثت، خانواده، جامعه، ملیت، زیست بوم، طبقه اجتماعی، فرهنگ عصری ملی و جهانی، دیانت، گرایش سیاسی، حد تحصیلات، نوع تخصص و عوامل پیچیده و ناشناخته بسیار دیگری است که باید با مطالعه دقیق و جامع علمی نسبت به تبیین و تحلیل آنها اقدام نمود. این عوامل هریک منشأ و ملازم ظهور و بروز مقتضیاتی است که در تخاطب و ترابط با جوان و تنظیم مناسبات با این نسل، باید آن مقتضیات به طور عمیق، دقیق، کمی و کیفی لحاظ شود.

همچنین، با توجه به نبود شناخت کافی از اسلام و احکام دین و وجود زمینه‌ی مناسب در گروهی از افراد جامعه و انقلاب اسلامی، موجب برداشت غلط آنان از دین شده و به انحراف کشیده شده اند. وقتی نوجوان یا جوان در محیط‌های گوناگون قرار بگیرد و جواب منطقی و مستدل نیز نداشته باشد، برای حفظ غرورش ناگزیر خود را از بیگانه با مذهب معرفی می کند و با این روش بر احساس حقارت خود به سبب این ناتوانی‌ها در مقابل دیگران سرپوش می گذارد و اندک اندک به نفی مذهب کشیده می شود.

 2- تراکم کاری

امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری‌های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یک شغل دارند. این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود که برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می کنند: قسمتی را در خارج از خانه برای کار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله‌ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف‌های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت.

حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست کم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد که گوناگونی کارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایت‌ها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه کرده‌اند.

3- هم زمانی برنامه‌های رسانه و مسجد
در صدر اسلام به دلیل رشد کم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراکز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود که به وسیله‌ی پیامبر اکرم(ص) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شکل می گرفت.

پیدایش مراکز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراکز متعدد فرهنگی، تعدد کانال‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی‌های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری‌های کلان، جذب امکانات فرهنگی به منظور اجرای طرح‌های گوناگون و چیزهای کم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی‌های بی‌محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام‌های بی‌محتوا، پخش برنامه هایی که گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد.

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت‌های دینی است که از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شکوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شرکت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. کیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شرکت کنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مکان و زمان آن، شخصیت دیگر شرکت کنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه‌ها و فرهنگ شرکت کنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم‌های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد.

در این میان، برنامه‌هایی که رسانه در مناسبت‌های مذهبی پخش می کند، معمولاً چنین ویژگی‌هایی دارند و از سطح کمی و کیفی خوبی بهره می‌برند. بنابراین افراد با وجود برنامه‌های رسانه در مسجد حاضر نمی‌شوند.بسیاری از کسانی که در مراسم دینی مسجد شرکت نمی کنند، در پاسخ به این پرسش که چرا در مسجد حاضر نمی‌شوید می‌گویند: برنامه‌های تلویزیون از برنامه‌های مسجد محل پربارتر و بهتر است.

گروه تحقیق:عسگر آرمون،کارشناس ارشد علوم تربیتی(مدیریت آموزشی) و پژوهشگر
علیرضا کامران، کارشناس ارشد آموزش بهداشت
عبدالله اسدی، عضو هیئت عملی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی اردبیل

ادامه دارد...........