تهدیدجمعیتی امروز را به فرصتی برای آینده تبدیل کنیم

خبرگزاری شبستان_ قم:

جمعیت یکی از مسائل مهم برای هر کشوری است که ابتدایی ترین موارد جامعه تا مسائل بسیار کلان در گرو کیفیت و کمیت آن می باشد. این روزها البته در کشورمان فراوان از تغییرات هرم جمعیت سخن به میان آمده و پای تفکرات مختلفی به میان کشیده شده و نظریات موجود هم به نقد و بررسی کشیده می شود ولی مهم ترین مسئله در ادامه راهکارهایی که ارائه می شود، داشن جمعیت متناسب با ظرفیت و توانمندی کشور است که به لحاظ کیفیت هم در درجه بالایی قرار داشته باشد. در همین راستا با حجت الاسلام دکتر محمد رضا ضمیری به عنوان یکی از پژوهشگران شرکت کننده در همایش "تغییرات جمعیتی و نقش آن در تحولات مختلف جامعه" موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی المصطفی گفتگو می کنیم.

آیا مسئله تغییرات جمعیتی موضوعی است که تنها در ایران احساس می شود؟ این یک موج جهانی است که کم کم در ایران هم چراغ های قرمز را روشن می کند. این موضوع جهانی در اثر برخی تفکرات مبنی بر اینکه با رشد جمعیت دنیا دچار گرسنگی و فلاکت می شویم در بسیاری از کشورها مشکل آفرین شده و امروز هم در ایران تاثیر گذاشته است. پیروان این تفکر بر این باورند که رشد جمعیت رشد مصرف غذا را به همراه دارد و زمین قادر به تامین آن نیست. البته تجربه جهانی نشان داده که این تفکر کاملا غلط است.

شک در رزق مردم در صورت افزایش جمعیت با منطق اسلام سازگاری ندارد
نگاه اسلام به این نظریه چیست؟ منابع دینی ما هم آن را تایید نمی کند چرا که از منظر دین مبین اسلام چنین تفکراتی به معنای داشتن سوء ظن به این جهان و خالق آن است که چگونه رزق و روزی جمعیت دنیا تامین شود. دنیا هم البته چند دهه ایست که فهمیده کاهش جمعیت روش مناسبی نیست و روش خود را عوض کرده، حتی اخیرا چین هم که بالاترین سخت گیری ها را نسبت به تنظیم خانواده با جمعیت یک میلیارد و 300 میلیون نفری دارد از بحث تک فرزندی فاصله گرفته است. در جمعیتی مثل کشور ما هم این موضوع اهمیت ویژه ای دارد و باید بر لزوم افزایش جمعیت تاکید کرد.

پیامدهای کاهش یا پیری جمعیت برای کشورمان چیست؟ بله، جمعیت کشورمان به سمت پیری در حرکت است و متاسفانه با ادامه داشتن این روند ما در آینده با بسیاری از مشکلات مواجه شده و نیروی جوان و خلاق نخواهیم داشت. مسئله ای که امروز کشورهای اروپایی با آن مواجه هستند و به همین علت مجبور به واردات نیروی کار می باشند.

وقتی جمعیت بیشتر باشد، برکت هم بیشتر می شود// وجود اقشار ضعیف و نیازمند حمایت را انکار نمی کنیم
خانواده ها چه نقشی در بهبود روند جمعیت کشور دارند؟ وضعیت فعلی و کاهش جمعیت با منابع دینی مان سازگاری ندارد و باید متناسب با برنامه ریزی های جمعیتی در این مسیر حرکت کرد. البته خانواده ها هم باید همکاری لازم را در فرزندآوری داشته باشند. همانگونه که خداوند نیز می گوید، "یدالله مع الجماعه"، وقتی جماعت بیشتر باشد، برکت هم بیشتر می شود. البته برخی ها به بهانه متناسب نبودن مسائل رفاهی افزایش جمعیت را رد می کنند ولی باید این تفکر را دور کنیم چرا که وضعیت رفاه در جامعه امروز به نسبت مثلا 30 یا 40 سال قبل بهتر است. البته این سخن به معنای تایید وضعیت فعلی نیست، انکار نمی کنیم که اقشار ضعیف هم داریم که باید برای تقدیت آنها چاره ای اساسی اندیشیده شود.

با حسن استفاده از وقفه جمعیتی فعلی این تهدید را به فرصتی برای تربیت نسلی کیفی تر تبدیل کنیم
در نگاه کلی تر چه باید کرد؟ خوب در گام اول سطح خدمات دولتی باید افزایش یابد که البته در این صورت می توانیم از مقوله رشد جمعیت درست استفاده کنیم و این تهدید جمعیتی را به فرصت تبدیل کرده و نسلی با سواد و سالم برای کشورمان ایجاد کنیم. نکته دوم اینکه وقتی از لزوم رشد جمعیت سخن به میان می آید، حتما رشد کمی نیست بلکه تاکید خاصی هم بر کیفیت آن است. البته برای رسیدن به این هدف باید برای تربیت و فرهنگ سرمایه گذاری کرد. در خصوص سطح آموزش عالی و توسعه باید تلاش کنیم. اگر بتوانیم هماهنگی بین این دو بخش کمی و کیفی ایجاد کنیم، خوب است. قطعا اینجا هم حکومت ها و هم خانواده ها باید کمک کنند. مسئله دیگر تاثیر زایمان های متعدد بر سلامت جسمی مادران است. در علم امروز چنین باوری هست که مادران برای فرزند آوری تا 35 سالگی فرصت دارند. از آن طرف هم شاهد رشد سن ازدواج تا 30 سالگی و بیشتر از آن هستیم. پس می بینید که فرصت زیادی برای فرزندآوری مادران وجود ندارد. باید دولت و مجلس تلاش ویژه ای در این راستا داشته باشند تا با رشد کیفی در مسائل بهداشتی و درمانی مادران و همچنین کاهش یافتن سن ازدواج زمان فرزندآوری بیشتری در اختیار مادران باشد و همچنینی مادرانی سالم و فرزندانی سالم تر داشته باشیم.

افزایش جمعیت به لحاظ کیفی از منظر اسلام به چه شکلی است؟ قرآن به این موضوع در اولین آیه از سوره تکاثر پرداخته و می فرماید: "الحاکم التکاثر حتی زرتم المقابر". ما که دنبال فقط تکاثر نیستیم. قرآن هم این مسئله را محکوم می کند. ایمان و عمل صالح از عوامل کیفی و مورد تاکید خداوند برای نسل هاست. افزایش جمعیتی برای ما مطلوبیت دارد که فرهنگ، علم و رشد شخصیتی مد نظر باشد و فقط این نیست که هر جور شده، جمعیت را بدون توجه به مسائل دیگر زیاد کنیم. امام صادق (ع) نیز در روایتی اظهار می کنند که در مقابل افرادی که درس نمی خوانند و کار علمی نمی کنند شلاق به دست بگیرند. با کمی تامل متوجه می شوید که این تاکیدها حتی در مورد نماز هم با این شدت نیست ولی ایشان برای علم و سواد آموزی چنین تعبیری به کار می برند که البته جای فکر دارد.

والدین تحصیلکرده در موضوع فرزندآوری رهبری را الگو قرار دهند
برای تربیت نسلی با کیفیت یکی از موارد ضروری داشتند والدینی تحصیلکرده است ولی در کشور ما چنین والدینی کمتر به فرزند آوری علاقمند هستند در این خصوص چه باید کرد؟ اتفاق این خانواده ها قادر به تربیت بچه ها بهتری برای جامعه هستند تا اقشار ضعیف تر. این تصور عوامانه که جمعیت پایین مشخصه قشرها و طبقات بالاست، تصور غلطی است. برای تایید این مسئله به رهبری توجه کنید. کسی که رهبر یک ملت و مورد توجه در دنیاست، مرجع است، فتوا می دهد، درس حوزه می دهد، در جلسات لازم برای کشور مستمرا حضور دارد و باید در حوزه های داخلی و خارجی نظارت داشته باشد. ولی با این وجود تعداد فرزندان ایشان کم نیست. اینکه والدین تحصیلکرده ما از نداشتن وقت برای تربیت فرزند و فرزندآوری سخن به میان می آورند از راحت طلبی نشات می گیرد چرا که قطعا هیچ یک از آنها به قدر رهبر انقلاب وظیفه بر عهده ندارند. این قشر باید رهبری را الگوی خود قرار دهند.

بچه های "لوس" میوه تک فرزندی است
در مقابله با فرهنگی که در کشور جا افتاده و داشتن فرزند کمتر را به نوعی مزیت اجتماعی معرفی می کند، چه باید کرد؟ ما باید بدر مقابل این پدیده فرهنگ افزایش جمعیت و خانوارهایی با چند فرزند را ترویج دهیم. این اتفاق با کمک خود مردم، رسانه ها و دست اندرکاران فرهنگی امکان پذیر است. شورای انقلاب فرهنگی هم مکانیزم هایی در این خصوص دارد که متاسفانه موثر نیست و نیازمند بزنگری در آن هستیم. در کشورهای اروپایی جوان 20 ساله از جهت اقتصادی از خانواده جدا شده و مورد حمایت دولت قرار می گیرد و همین مسئله امکان ازدواج به هنگام را فراهم می کند. البته ما موافق زندگی جدای نوجوان و جوان از والدین نیستیم ولی می توان از این راهکارها نکات مثبت را گرفته و برای رسیدن به هدف در جامعه خود از آن استفاده کنیم. بچه های متعدد از جهت معنوی آثار وجودی فراوانی در خانواده به همراه دارند. خانواده های کم فرزند یا یک فرزند به لحاظ تربیتی قادر به تربیت فرزندانی کاملا سالم نیستند و به همین علت است که امروزه بچه های (به تعبیر خودمان) "لوس" و "نونور" در خانواده ها فراوان دیده می شود.

حوزه برای سالمندان ارزش آفرینی کند
حوزه های علمیه چه نقشی دارند؟ بله، حوزه باید دو کار عمده در مسیر رشد جمعیت کشور انجام دهد. اول؛ بحث پژوهش و تفکر دینی است. حوزه باید بداند که کشور در این خصوص تنها نیازمند بحث بر سر کنترل یا عدم کنترل جمعیت نیست. باید به ابعاد مختلف جمعیت مثل بحث سالمندان (به عنوان یکی از بزرگ ترین مسائل پیش روی کشور در آینده با توجه به پیری جمعیت) و لزوم احترام به آنها در حوزه پرداخته شود. اینها مسائلی است که اتفاق حوزه می تواند با کار پژوهشی و بهره مندی از منابع دینی و در ادامه انتقال این مفاهیم به عموم مردم برایش ارزش آفرینی کند. سیاست های کیفی جمعیت، بحث انتقال و جابجایی جمعیت کشورها و یا حتی استان ها هم از مسائل پیش روی هر کشوری در روند رو به پیری است که اتفاق حوزه های علمیه ما باید به این مسئله هم توجه ویژه داشته باشند. باید با استفاده از آیات و روایات و پرداختن اجتهادی به مسئله ها و ابعاد مختلف جمعیتی کار کیفی انجام دهیم.
و دوم اینکه؛ مردم به روحانیت به عنوان تفسیر کننده دین نگاه می کنند پس روحانیون می توانند گروه اجتهادی خوبی برای جامعه باشند. می توانند در منبر ها به موضوع افزایش جمعیت دامن بزنند و فواید جمعیت را بگویند. روحانیت باید بداند که در منبرها و سخنرانی هایش می توانند با بیان زیبا و تاثیرگذار این مسائل را گفته و در روند جمعیتی کشور تاثیری عمیق بر جای بگذارد.

و حرف پایانی:
در پایان باید دوباره تاکید کنم که زنگ خطر در کشور به صدا درآمده، مدارس خلوت شده و در دانشگاه ها مقطع کارشناسی یک سری رشته تعطیل در حال تعطیلی است. سیاست های جمعیتی ما اگر اجرا شود تا 15 یا 20 سال آینده نتیجه می دهد. ولی در ابتدای این راه باید بدانیم که مسائل بهداشتی و درمانی بسیار مهم است. ما جمعیت معیوب نمی خواهیم. مهم است که وزارت بهداشت در این خصوص کمک کند. آموزش های لازم و تغذیه مناسب برای مادران ضروری است و یک عزم همگانی می خواهد. نیاز هست دستگاه های حکومتی کشور، پژوهشگران، رسانه ها و شبکه بهداشت و درمان کمک کنند تا با یک عزم جدی به هدف جمعیتی آینده کشورمان برسیم. و یک نکته مهم اینکه ممکن است افرادی بگویند جمعیت برای چه! ما برای همین تعداد هم شغل نداریم. بنده باید تاکید کنم که با عدم دوراندیشی چند سال آینده ممکن است، شغل داشته باشیم ولی جوانی برای به کارگرفتن در این پست ها نداشته باشیم. باید برنامه مند در این مسیر حرکت کنیم و همانطور که قبلا گفتم این اختلالی که به از آن به عنوان تهدید نام می بریم با برنامه ریزی درست قابلیت تبدیل شدن به فرصت برای کشور را دارد.

پایان پیام/