به گزارش خبرگزاری شبستان، چهل و یکمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی شیعه شناسی با موضوع الاهیات، تاریخ و جامعه‌شناسی شیعیان جهان سال یازدهم به صاحب‌امتیازی مؤسسه شیعه‌شناسی و مدیرمسؤولی محمود تقی‌زاده داوری به بازار نشر ارائه شد.
بنابر این گزارش، مقالات این شماره از فصلنامه به شرح زیر است:
دیدگاه امنیتی شیعه با تأکید بر اندیشه آیت‌الله شهید بهشتی
شیعیان اسماعیلی و حضور تاریخی آنان در سیسیل
حدیث غدیر و تحلیل و تبیین معنای مولی در آن از منظر شیعه
عاشورا تقابل دین و سنت در گستره تغییرات اجتماعی از دیدگاه سیدجعفر شهیدی
طریقت صفوی در بوته نقد و بررسی تحول اندیشه مذهبی با تأکید بر منجی‌گرایی
زیارت قبور و دلایل عالمان شیعه بر مشروعیت آن
سادات و بزرگان شیعه و نقش آنان در حرکت شیعی محمد بهادر
امویان؛ مبلغ تقابل صحابه و اهلبیت علیهم‌السلام
دیدگاه امنیتی شیعه با تأکید بر اندیشه آیت‌الله شهید بهشتی نوشته نجف لک‌زایی
چکیده: بررسی دیدگاه امنیتی شیعه با تأکید بر اندیشه آیت‌الله شهید سیدمحمد حسین بهشتی هدف اصلی مقاله حاضر است. نگارنده این موضوع را به روش استنباطی بررسی کرده است. تکیه اصلی روش استنباطی بر فهم و تجزیه و تحلیل آثار متفکر مورد نظر در چارچوب مکتب فکری اوست. یکی از اهداف اصلی آیت‌الله شهید بهشتی در غالب مباحث و اقداماتش، این است که انسان و جامعه انسانی به امنیت حقیقی، که ناظر به بقای ابدی انسان است، برسد. گستره مباحث امنیتی در آثار ایشان وسیع است، به گونه‌ای که از فلسفه امنیت تا فقه امنیت، از مدیریت مسائل امنیتی تا اخلاق امنیت، و از مباحث امنیتی در قرآن تا نگاه عرفانی به امنیت را شامل می‌شود. چارچوب نظری علل اربعه پشتیبان نظری مباحث مقاله است. بر اساس چارچوب مذکور، امنیت به عنوان یک امر حادث، چهار علت دارد: علت مادی، علت صوری، علت فاعلی و علت غایی. با توجه به آنچه ذکر شد، نگارنده کوشیده است تا دیدگاه امنیتی شیعه را با تأکید بر اندیشه آیت‌الله بهشتی در محورهای چهارگانه مذکور بررسی کند.
شیعیان اسماعیلی و حضور تاریخی آنان در سیسیل نوشته محمدرضا زارع
چکیده: این س‍ؤال همواره مطرح بوده که آیا مذهب شیعه در اروپا پدیده‌ای جدید و مربوط به قرون معاصر است و یا در طول تاریخ، ارتباط و تعامل تاریخی بین مکتب تشیع و قاره اروپا وجود داشته است؟ شواهدی وجود دارد که تشیع در اروپا یک پدیده تاریخی است و از همان قرون نخستین اسلامی، تعاملات تشیع و اروپا وجود داشته و حتی جنوب این قاره شاهد تأسیس دو سلسله شیعی زیدی و اسماعیلی بوده است: بنی حمود در اندلس و بنی‌کلب در صقلیه (سیسیل). متأسفانه درباره این دو دولت شیعی، پژوهش کمتری به چشم می‌خورد. نوشتار حاضر مقدمه‌ای بر شناخت یکی از دولت‌های یاد شده به نام بنی‌کلب (kalbids) است که بیش از یک قرن در سیسیل با مبنای تشیع اسماعیلی حکومت داشت. فرضیه تحقیق حاضر این است: دولتی که از سال 296 تا 427 در سیسیل از جانب خلافت فاطمی حاکمیت داشت حکومتی با مبانی و آموزه‌های شیعه بود و با همان مبانی، مدافع و مبلغ کلیت اسلام در این جزیره بود و در آن دوره، تمدن اسلامی نیز در این جزیره به اعتلای خود رسید و با سقوط این دولت شیعی توسط مهاجمان سنی از شمال آفریقا، نه تنها به این دوران طلایی تمدن اسلامی در این جزیره پایان داده شد، بلکه اصل جزیره نیز از دست مسلمانان خارج شد و به تصرف نورمان‌ها درآمد. در این پژوهش، سعی شده است با استفاده از منابع دست اول تاریخی، شمایی از صقلیه قرن چهارم هجری در دوره حکومت محلی آ‌ل‌کلب و ویژگی‌های شیعی این دولت ارائه گردد.
حدیث غدیر و تحلیل و تبیین معنای مولی در آن از منظر شیعه تالیف مشترک اصغر غلامی و رضا برنجکار
چکیده: تحلیل و بررسی معنا و حقیقت امامت و ولایت الهی از نظر قرآن، روایات اهلبیت علیهم‌السلام و عالمان شیعه اهمیت بسزایی در شناخت مکتب تشیع دارد. این نوشتار در پرتو حدیث غدیر، به این موضوع پرداخته و پس از بررسی معنای مولی در لغت و قرآن، با استناد به آیات و روایات وارد شده در این زمینه، به تحلیل و تبیین حقیقت مولویت و اختصاص آن به خداوند متعال و نیز امکان تفویض آن به بندگان برگزیده الهی پرداخته، سپس با بهره‌گیری از کلام امامان شیعه علیهم‌السلام و استشهاد به شعر شاعران و ادیبان معاصر واقعه غدیر، بر دلالت واژه مولی بر مقام افتراض طاعت تأکید کرده و در نهایت، با طرح و بررسی نظرهای هفت تن از بزرگان شیعه، بحث را به پایان برده است.
عاشورا تقابل دین و سنت در گستره تغییرات اجتماعی از دیدگاه سیدجعفر شهیدی نوشته مشترک علی غلامی دهقی و زهراسادات کشاورز
چکیده: پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی، به ویژه تاریخ عاشورا و اهمیت موضوع آن، عواملی را بررسی می‌کند که در جامعه آن روز موجب شد بنیان‌های دین‌باورانه جامعه بکلی سست و روند گرایش به سمت سنت تشدید شود و در گستره تغییرات و تحولات اجتماعی، تنها پنجاه سال پس از ارتحال پیامبر صلی‌الله علیه و آله حادثه‌ای با آن ابعاد به وقوع بپیوندد؟ برای این منظور، از میان آثار عاشورا پژوهی، کتاب پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه‌السلام، اثر سید جعفر شهیدی بررسی گردید تا ابعاد جامعه‌شناختی چرایی حادثه و قیام عاشورا مشخص گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیام عاشورا حادثه‌ای محصول و معلول شرایط طبیعی زمانش بود؛ زیرا اولا، عاشورا کوششی بی‌مانند برای تعیین تکلیف تقابل دین و سنت بود و هنر امام حسین علیه‌السلام این بود که توانست پس از قریب پنجاه سال میان‌داری سنت، بار دیگر شرایط را برای ورود دین به صحنه حیات معرفتی، اجتماعی و سیاسی جامعه فراهم آورد. ایشان در این اصلاح، تنها به دنبال این نبود که با تغییر ساختار، کارکردها دگرگون شود، بلکه افراد به مثابه کنشگر و نیز چگونگی روابط میان آنها در این فرایند مهم بود، چرا که با تغییر در آنان، می‌توان به کارکردها دست یافت. ثانیا، اقدام بر اساس روش مزبور، در نظام سیاسی و اقتصادی، چشمگیر و غالب است؛ اما در نظام شخصیتی، ارزشی و روابط اجتماعی از اهمیت آن کاسته می‌شود، زیرا جنبه فرهنگی این سه نظام غالب است و تأکید بیشتر بر تغییر مستقیم مردم به وسیله آگاهی‌دادن به آنهاست.
طریقت صفوی در بوته نقد و بررسی تحول اندیشه مذهبی با تأکید بر منجی‌گرایی به قلم آذر آهنچی و علی فراهانی کسبی
چکیده: پس از فروپاشی حکومت ایلخانان مغول در ایران، جنبش‌هایی پدید آمد که به عنوان واکنش اجتماعی ـ مذهبی در برابر شرایط پیش آمده با رویکرد شیعی ـ صوفی و گرایش به مهدویت و انتظار یا ادعای ظهور منجی موعود وارد منازعات سیاسی شد. مقاله حاضر در صدد فهم مبانی تاریخی چگونگی تحول خانقاه صفوی از یک طریقت صوفیانه به یک نهضت مذهبی منجی‌گرایانه برآمده است. محقق با بررسی و تحلیل منابع و مآخذ، تلاش کرده است نشان دهد عامل اندیشه مذهبی (منجی‌گرایی) و رفتار سیاسی وابسته به آن، نقشی مهم و بی‌بدیل در تحول مورد نظر ـ به ویژه از زمان تصدی منصب شیخ یا پیرطریقت صفوی توسط جنید ـ ایفا کرده است.
زیارت قبور و دلایل عالمان شیعه بر مشروعیت آن نوشته مهدی فرمانیان و مجتبی صداقت
چکیده: زیارت قبور از جمله اعمالی است که عالمان شیعه بر مشروعیت آن اتفاق نظر دارند. آنان برای اثبات این مشروعیت، با استناد به آیات 64 سوره نساء، 32 سوره حج و 84 سوره توبه به این نتیجه رسیده‌اند که زیارت قبر نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله، معصومان علیهم‌السلام، بزرگان دین و مؤمنان، مشروع است. در روایات فراوانی از ائمه اطهار علیهم‌السلام بر زیارت قبور، به ویژه قبور چهارده معصوم علیهم‌السلام تأکید شده است. عالمان فراوانی به این روایات استناد کرده و در آثاری خاص، با عناوینی همچون المزار به این موضوع پرداخته‌اند. این نوشتار گزارشی از این تلاش است. اندیشمندان شیعی غیر از آیات و روایات، از دلایلی همچون اجماع، سیره، فطرت، عقل، اخلاق، انتفاع‌بردن، و سهله و سمحه‌بودن اسلام، در این زمینه استفاده کرده‌اند.
سادات و بزرگان شیعه و نقش آنان در حرکت شیعی محمد بهادر نوشته محمدرضا رحمتی
چکیده: در نیمه قرن نهم هجری، دولت تیموری در عراق عجم با چالش‌هایی مواجه گردید و شاهرخ، پادشاه وقت، نوه خود محمد بایسنقر، معروف به بهادر را که جوانی لایق و دلیر ولی سرکش و بلندپرواز بود، به حکومت ناحیه گمارد و وی را به قم، مرکز عراق عجم، گسیل داشت. با آمدن محمد به قم، منطقه از ثبات نسبی برخوردار شد، ولی او به زودی قیامی شیعی را بر ضد پدربزرگ خود آغاز کرد. فضای سیاسی ـ مذهبی ایران آن روز، اعتقاد عموم به اهلبیت علیهم‌السلام، منزلت سادات، جایگاه متولیان مذهب تشیع، و نقش تأثیرگذار اصفهان در رخ‌دادهای منطقه‌ای در این زمینه، محل بررسی است.
امویان؛ مبلغ تقابل صحابه و اهلبیت علیهم‌السلام نوشته محمدرضا هدایت‌پناه
چکیده: با توجه به سیر تاریخی حوادث صدر اسلام در ارتباط با عملکرد برخی از بزرگان صحابه، امویان با دستگاه تبلیغاتی خود، چنین وانمود کردند که صحابه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله پس از ایشان هیچ‌گونه علقه‌ای از لحاظ فکری و عاطفی با اهلبیت علیهم‌السلام نداشتند و بلکه صحابه به عنوان یک مجموعه واحد در یک جبهه و اهلبیت علیهم‌السلام در جبهه مقابل بودند. این موضوع، بخصوص پس از حوادث جنگ‌های جمل و صفین، موضوع تقابل را تشدید کرد. اما واقعیت امر چیست؟ آیا حقیقتا صحابه رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله مخالف اهلبیت علیهم‌السلام بودند؟ به نظر می‌رسد با حاکمیت معاویه و امویان، این موضوع دستاویز سیاست‌مداران اموی بود و آنان با توجه به برخی زمینه‌ها، فرهنگ تقابل را با تبلیغات زیاد در جامعه توسعه دادند و آن را نهادینه کردند؛ چرا که این موضوع آنان را به هدفشان، که قرار دادن اهلبیت علیهم‌السلام، در مقابل مسلمانان و در نتیجه، ایجاد تنفر و به حاشیه راندن کامل آنان بود، می‌رساند. این در حالی است که بسیاری از بزرگان صحابه، اعم از مهاجران و انصار، دوست‌دار اهلبیت علیهم‌السلام و مبلّغ واقعی آنان بودند و نقش مهمی در گسترش و نهادینه‌کردن تشیع در میان مسلمانان داشتند. بسیاری از آنان در رکاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام به شهادت رسیدند و بسیاری هم بر این اعتقاد و محبت به اهلبیت علیهم‌الاسلام ثابت قدم ماندند. اهلبیت علیهم‌السلام نیز بر خلاف خواست امویان، موضعی مثبت نسبت به صحابه به طور عام ـ صرف نظر از اقلیتی خاص ـ از خود نشان می‌دادند و از رفتارها و سخنانی که در جهت اهداف امویان بود، اجتناب می‌کردند و تفرقه‌افکنان را از خود می‌راندند. البته این به معنای نادیده‌گرفتن دشمنی اقلیتی با امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اهلبیت علیهم‌السلام نیست و تبلیغ این اقلیت به عنوان اکثریت و یا مجموعه واحد (صحابه) و نادیده گرفتن مواضع مثبت اکثریت خطاست. اما امویان خواهان چنین تفسیری بودند؛ آن‌گونه که از کشته عثمان شعار سیاسی خود را به دست آوردند و اهداف خود را پیش بردند. با این همه، غفلت بخشی از طرف‌داران هر دو گروه تشیع و تسنن را فراگرفته است و بدون تفکیک گروهی اندک از صحابه، بر طبل توخالی و توهمی فرهنگ تقابل صحابه به طور عام می‌کوبند.
شایان ذکر است، چهل و یکمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی شیعه شناسی با موضوع الاهیات، تاریخ و جامعه‌شناسی شیعیان جهان سال یازدهم ویژه بهار 1392 به صاحب‌امتیازی مؤسسه شیعه‌شناسی و مدیرمسؤولی محمود تقی‌زاده داوری در 229 صفحه و به قیمت 3000 تومان به بازار نشر ارائه شده است.
پایان پیام/
نظر شما