خبرگزاری شبستان: انجام خدمات‌رسانی و تعاون اجتماعی از طریق مساجد، امری است که از بدو به وجود آمدن مساجد وجود داشته و با توجه به اسناد تاریخی آن، کسی را یارای انکار آن نیست و قطعا هم‌اکنون نیز باید این مهم از کانال طبیعی خود یعنی مساجد صورت گیرد.
آنچه اهمیت زیادی دارد، توجه به شیوه‌ها و راهکردهایی است که در این مسیر اعمال می‌شود. باید دید چگونه می‌توان امر خدمت‌رسانی را با تمام ابعاد آن از طریق مساجد احیا کرد و شیوههای تحقق عملی آن چیست؟
1- خدمات‌رسانی از طریق آموزه‌های دینی
تعلیم و تعلم در مساجد به شکل سنتی خود اعم از سخنرانی و کلاس و نشست‌های جمعی امری متداول بوده است. مفاد و موادی که از طریق تبلیغات در مساجد به صورت یک فرآیند پیام‌رسانی به مخاطبان القا و عرضه می‌گردیده، معمولا همراه با نوعی تکلیف و نگرش اخروی بوده است. این نگاه همواره انسان‌ها را مکلف و مسئول بار آورده و آنان را در قبال پدیده‌های اجتماعی مسئول می‌دانسته است.
خدمات‌رسانی با پشتوانه فوق‌العاده دینی می‌تواند، در منابر به عنوان بهترین و عالی‌ترین وسیله انتقال پیام‌های دینی مورد تأکید قرار گیرد. این تأکید اگر به جا، مناسب و با هنرنمایی لازم صورت گیرد خدمات‌رسانی و تعاون اجتماعی را به یک فریضه همگانی بدل خواهد ساخت.
2.ترغیب ثروتمندان متدین به نهضت خدمت‌رسانی
مسجد مکانی است عمومی و همگانی؛ در این مکان مقدس، افراد مختلف با تفاوت‌های سنی، فکری، مالی و جسمی و اختلاف جنسیت حضور یافته و از برنامه‌های مذهبی بهره می‌برند.
قشری از نمازگزاران مساجد، افراد ثروتمندی هستند که با جذب و توضیح ثواب خدمات‌رسانی و اهمیت تعاون اجتماعی می‌توان از آنان در راه ارایه خدمات بهینه به شهروندان استفاده کرد.
در این زمینه لازم است به نحو انسانی و معقول و اسلامی عمل کرد. اصرار برای کمک به فقرا به ثروتمندان متدین همچون تواضع و ذلت در قبال آنان به خاطر دارایی آنها نامناسب است، لذا با یک برنامه توجیهی و اسلامی می‌توان ثروتمندانی که در مسجد حضور می‌یابند را در ارایه خدمات به خلق خدا ترغیب کرد.
3. صندوق‌های قرض‌الحسنه در مساجد
با توجه به ثوابی که در قرض‌الحسنه نهفته است، صندوق‌های قرض‌الحسنه در هر جایی باشند منشأ خیر و برکات هستند، ولی وجود چنین صندوق‌هایی در مساجد از ضریب اطمینان بالاتری برخوردار است. علاوه بر آنکه صندوق قرض‌الحسنه مساجد جنبه قدسی و دینی داشته و اذهان همگان را به یک تعاون اجتماعی اسلامی منصرف می‌سازد. با برنامه‌ریزی کلان در مورد این صندوق‌ها می‌توان زمینه را به منظور خدمات‌رسانی و تبدیل آن به نهضت و نوعی تعاون اجتماعی فراگیر فراهم ساخت.
4. سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در مساجد
نهضت خدمات‌رسانی حداقل در بخشی از تحقق عملی خود نیاز به ابزارها، امکانات و وسایل اقتصادی دارد. سازمان‌دهی اموالی که امکان هدایت‌شدن به مساجد را دارند یکی از راه‌های اصولی در برنامه‌ریزی به منظور خدمات‌رسانی می‌باشد.
با هدایت‌بخشی به نذورات و اینکه در راه خبررسانی به دیگران هم نذر امکان‌پذیر است و یا افرادی که موقوفاتی دارند و با رساندن اطلاعات به افرادی که قصد وقف دارند و نیز تشویق به پرداخت زکات و توضیح این مطلب که ممکن است از زکات در راه خیر هم استفاده کرد می‌توان مسیر را برای وصول به هدف تعاون اجتماعی هموار کرد.
تبلیغ امور نذر، وقف، زکات و کاربری اجتماعی آن به سهولت از طریق مساجد و رسانه منبر و یا به وسیله نشر مقالات، مجلات و کتب از کانال مساجد امکان‌پذیر و تأثیرگذار خواهد بود.
5. اهدای هدایا به ایتام، مستمندان و فقیران
بخشی از نهضت خدمات‌رسانی شامل اهدای هدایا به ایتام، مستمندان و فقیران می‌باشد با تحقق اهدا در مقام عمل می‌توان داعیه انجام خدمتی را داشت و آن را به عنوان عمل صالح نزد حضرت احادیث عرضه کرد.
می‌توان اهمیت این هدایا و تناسب آن با کرامت انسانی ایتام و مستمندان را از طریق مسجد تبیین کرده، توضیح داد. از طرفی می‌توان در قالب یک گروه خوش‌ذوق و علاقه‌مند از طرف مسجد به شناسایی این قشر محروم پرداخت و طرح مناسبی به منظور ارایه هدایا به آنان جست‌وجو کرد.
دعوت از این قشر در محافلی که از سوی مسجد برگزار می‌گردد و حتی در مسابقات و برنامه‌های شاد و متنوع مسجد گوشه‌ای از شیوههای تبلور عملی خدمات‌رسانی را به منصه ظهور خواهد رساند.
6. اسکان در راه‌ماندگان
خدمت به در راه ماندگان که ممکن است انسان‌های فقیر و یا متمولی باشند ولی در هر صورت در شهر غریبی با بن‌بست و مشکل مواجه شده و توانایی اقتصادی خود را به منظور ادامه مسیر از دست داده‌اند، از مصادیق نهضت خدمت‌رسانی و تعاون اجتماعی است.
با در نظر گرفتن محل اسکان و مخارج راه از طریق مساجد و استفاده از کارشناس خبره جهت تمیز صحت قول مدعیان در راه‌ماندگی به راحتی می‌توان مساجد را در مسیر سرویس‌دهی به آنان مجهز ساخت.
7. احسان به دوستان
چنان که در احادیث و روایات ما آمده است احسان به دوستان از جمله موارد خدمات‌رسانی تلقی می‌گردد. این عمل انسانی می‌تواند از طریق مساجد به بهترین وجه و به صورت صحیح عملی شود، زیرا در مساجد علاوه بر انجام امور عبادی، مومنان و اخیار با یکدیگر ملاقات می‌کنند، آنان می‌توانند ضمن بیان مشکلات و درددل خود یا شنیدن درددل و مشکلات دیگران با یکدیگر ابراز همدردی کرده و گاهی در مقام عمل جهت رفع مشکل و برآوردن حاجت برادر دینی خود اعلام آمادگی نموده، وارد عمل شوند. در این رابطه مسجد محل آموزش ارتباطات صحیح انسانی و تبادل عواطف و احساسات به حساب می‌آید، این‌گونه خدمات‌رسانی در نوع خود بی‌نظیر بوده و در هیچ مکانی همچون مسجد عملی نخواهد گردید.
8. یاری مظلوم از طریق افشاگری و اقدام جمعی
گاهی فردی از ناحیه ظالمی تحت ستم قرار گرفته است. افشاگری در صفوف نماز جماعت، حرکت دسته‌جمعی به منظور حمایت از مظلوم از سوی نمازگزاران، اقدام امام جماعت در راه ارشاد و نصح و خیرخواهی ظالم و روش‌های مشابه درصدد احقاق حق مظلوم از جمله مصادیق خدمت‌رسانی و تقویت این نهضت است که خود به خود فرهنگ‌سازی کرده و نوعی تعاون اجتماعی را موجب خواهد گردید.
9.بازدید و عیادت از بیماران و گرفتاران
روش بیشتر نمازگزاران مساجد این است که در مواقع لزوم از جمله مریضی و یا تصادف و حوادثی از این قبیل که برای افراد نمازگزار یا همسایه مساجد پیش می‌آید با تهیه هدیه‌ای مشترک به منزل او رفته و از او عیادت می‌کنند. بدون شک این‌گونه عیادت‌ها در شادابی، شادکامی و حتی رفع مشکلات مادی و اقتصادی آنان مؤثر است. از طرفی این کار را می‌توان یکی از مصادیق بسیار مناسب نهضت خدمات‌رسانی و یکی از طرح‌های تکمیلی تعاون اجتماعی به حساب آورد.
10. خوش‌رفتاری و گشاده‌رویی به عنوان خدمت
خدمت‌رسانی به دیگران، گاه مادی و گاه معنوی است. خدمت‌رسانی معنوی از نوع غیرملموس و در عین حال بسیار تأثیرگذار است. خوش‌رفتاری با دیگران، در واقع محیط را برای آنان شاد و روحیه آنان را تقویت می‌کند. استرس‌ها و فشارهای زیادی با همین گشاده‌رویی از بین می‌رود؛ به همین جهت خدمت به دیگران تلقی می‌گردد و شاید این نوع خدمت در نوع خود بی‌نظیر باشد.
اهالی مسجد و متدینین، معمولا از این شادی و سرور که ریشه در اعتقادات قلبی و خرمی آنان به ذکر یار دارد، برخوردارند. آنان این شادی را در مسجد، محیط خانواده و خارج از خود بروز داده و عالی‌ترین شکل خدمات‌رسانی را انجام می‌دهند.
11. شنیدن درددل دیگران
توجه و گوش‌دادن به درددل و شکواییه دیگران یک عمل انسانی به حساب آمده، از مصایق بارز خدمت‌رسانی به دیگران است و در تقویت تعاون اجتماعی مؤثر است.
این عمل انسانی و موقر، از نظر روان‌شناسی به نحو فوق‌العاده‌ای در تسکین آلام مؤثر است، گاه با استماع درددل یک فرد او آن‌قدر سبک می‌شود که گویا آن غصه در دل او نبوده است.
اگر بتوانیم پس از گوش‌دادن به شکواییه دیگران از جملات امیدوار‌کننده‌ای همچون غصه نخور! درست می‌شود! کار دنیا همین است! این مسئله آن‌قدرها مهم نیست که تو بدان فکر می‌کنی و ... استفاده کنیم، کمک بیشتری به او کرده‌ایم.
در واقع و به طور عملی این کار در مساجد بهتر از جای دیگر انجام می‌گیرد زیرا در مساجد به هنگام اجتماع مؤمنان به صورت گروه‌های دو یا چند نفره می‌توان به نحو احسن، شنیدن درددل دیگران را به صورت یک خدمات از طریق مساجد، تقویت و ارایه نمود بلکه آن را به یک فرهنگ دینی و ملی مبدل ساخت.
12. برپایی کلاس و اتفاق علمی در مساجد
مساجد می‌توانند با برپایی کلاس تقویتی برای دانش‌آموزان مستمندی که یک یا چند درس عقب‌افتاده دارند ولی توانایی پرداخت هزینه درس و استاد خصوصی را ندارند، این معضل را به نحو احسن حل نموده، از این طریق یکی از مصایق خدمات‌رسانی را محقق سازند و به نهضت آن استعانت و یاری رسانند.
آری مساجد می‌توانند با کمک دبیران متعهد و متدین، کلاس‌های مختلف و از جمله دروس جبرانی برپا نموده به یاری قشر آسیب‌پذیر بپردازند. شاید کسی تصور کند که این مسئله یک طرح ذهنی و عمل‌‌نشدنی است ولی هم‌اینک موارد زیادی از آن در مساجد اجرا شده، ثمرات جالب آن مشهود است.
13. تکریم نو مسجدیان به عنوان خدمت‌رسانی
احترام به انسان‌ها که احترام به جوهره و فطرت و ذات انسانی آنهاست علاوه بر اهمیت ذاتی، نوعی خدمت به پرورش و تقویت شخصیت انسانی و تقویت اعتماد به نفس دیگران به حساب می‌آید.
اگر کسانی که تازه وارد محفل اهل دین می‌شوند در مساجد مورد توجه قرار گیرند، ماندگار خواهند شد. آن‌گاه این عمل نوعی خدمت به آنان و جزء موارد خدمت‌رسانی به حساب خواهد آمد.
14. ادخال سرور از طریق اهل مسجد
مسجدی‌ها می‌توانند در تحقق شادی در یک کوچه، محله، گذر و خیابان مؤثر باشند. آنان با برپایی مراسم شاد، کمک به دیگران، حتی حرکت گروهی در مرمت و ساخت و تعمیر بیوت و امور عمومی که به رفاه مردم کمک می‌رساند، چراغانی‌کردن محل، پخش شیرینی، اجرای نمایشنامه‌های شاد و ... بیشترین تأثیر را در ادخال سرور خواهند داشت. این حرکت زیبا در طول تاریخ مساجد عمل گردیده و خاطره‌های شیرینی از آن در اذهان به‌جا مانده است.
بدیهی است، این عمل انسانی که انجام آن از طریق مسجد یکی از امور متداول بوده است از جمله عملکردهای حیاتی در تحقق نهضت خدمت‌رسانی می‌باشد.
15. برآورده‌کردن حاجات انسان‌ها در مساجد
انسان‌ها و از جمله قشر خاص متدینین و مؤمنین به دلیل شرایط انسانی خود مشکلاتی دارند که حل و انجام آن بهترین خدمت به آنان می‌باشد. این حاجت‌ها در قالب انجام خدمت‌رسانی به مساجد بهتر از هر جای دیگری انجام می‌گیرد. ممکن است اظهار مشکل از طرف آدمیان با کرامت نفس آنان منافات داشته باشد ولی اظهار آن در مساجد با مشکلات کمتری روبروست زیرا درددل و بیان مصائب در نزد اهل مسجد با حرمت و احترام خاصی صورت می‌گیرد و احتمال پاسخ‌گویی مثبت از سوی اهل مسجد به مراتب بیشتر از جاهای دیگر است.
16. اطعام در مساجد
اطعام در مساجد از سویی در رفع مشکل تغذیه برخی از مستمندان ولو در حد جزیی اثرگذار خواهد بود و از سوی دیگر باعث نوعی گردهمایی و ایجاد محیط صمیمی و جایگاه تبادل افکار خواهد شد.
در بعضی از مناطق کشور اسلامی ایران، رسم اطعام از سوی مساجد به‌ویژه در ایام محرم و رمضان می‌تواند منشأ تأثیرات مثبت فراوانی شده، افراد را با محیط مسجد صمیمی‌تر سازد.
بدیهی است، اطعام هم از جنبه مادی و اقتصادی و هم از ناحیه ایجاد محیط صمیمی، خدمات‌رسانی و نوعی تعاون اجتماعی محسوب می‌شود.
17. اصلاح ذات البین در مساجد
شکی نیست که میانجی‌گری و اصلاح بین دو طرف که به دلایلی قهر هستند و یا مسئله آنها را به منازعه و درگیری کشانده، می‌تواند به معضل خاتمه داده، بین دو فرد یا فامیل آشتی برقرار سازد.
این اصلاح که به استناد آیات و روایات از ثواب عظیمی برخوردار است، می‌تواند از طریق امام جماعت و اهل مسجد یا جمع متدین و مسجدی که به نحو احسن و اکمل صورت پذیرد.
ممکن است محل رفع مناقشه و نزاع نیز در مسجد باشد و حتی اتاقی در مسجد به این امر اختصاص داده شود و یا می‌توان بین اهل مسجد و کسانی که منازعه دارند، نوعی ارتباط برقرار کرد و از این طریق معضلات اجتماعی را برطرف ساخته و محیط شاد و صلح‌آمیز و دوست‌داشتنی را به عنوان یک خدمت انسانی فراهم ساخت.
18. ستاد مشورت در مساجد
از آنجا که افرادی که نیاز به مشورت دارند، به دنبال یک محیط علمی، تخصصی و قابل اطمینان به منظور مشاوره می‌باشند شاید مکانی مناسب‌تر از مساجد در این زمینه وجود نداشته باشد؛ بر این اساس ارایه مشاوره به ارباب رجوع، باید در مساجد با تشکیل ستاد مشورت احیا شود. سرویس‌دهی مشاوره به دانش‌آموزان و بررسی علل افت تحصیلی آنها جزیی از سیستم مشاوره است که می‌تواند توسط ستاد مدیران مساجد و یا هر نهادی که اداره مساجد را متولی است به اجرا درآید.
19. ستاد پرداخت بدهی بدهکاران
اگر در مساجد با ارشادهای امام جماعت و همکاری و هماهنگی متولیان و کمک مؤمنان ثروتمند، ستاد فوق تشکیل شود و بدهکاری افرادی که واقعا در انجام بدهی خود ناتوان هتسند و این ناتوانی از روی تقصیر و عمدا نبوده است، تأمین شود؛ می‌توان مدعی شد نوعی خدمات‌رسانی به خلق خدا صورت پذیرفته است و به عبارتی تعاون و همیاری اجتماعی در شکل عالی و خداپسندانه خود صورت پذیرفته است.
20. پناه‌دادن و راهنمایی گمشدگان
هدایت و راهنمایی دیگران به سمت خیر و کمال و خداجویی از جمله امور پرثواب به حساب آمده در حدی که از عظمت بودن خورشید در دست راست و ماه در دست چپ بالاتر و مهم‌تر است.
هدایت گاه برای گمشده‌ای است که خود را گم کرده است؛ انسان گمراهی که از حقیقت و خداجویی و عدالت به دور افتاده است و اینکه به دنبال وصل به اصل خویشتن است، او را به طریقی باید به مسجد و از طریق مسجد هدایت کرد تا با آموختن مفاهیم اعتقادی و ارزشی دین، خودش را بیابد.
هدایت گاهی نیز در قالب ظاهری خود انجام می‌گیرد یعنی اگر فردی، کودکی، مبتلای به اختلال حواس و ... گم شد از طریق مساجد، پناه داده، راهنمایی بشود.
انجام این مهم بر مبنای خدمات‌رسانی و تقویت نهضت آن بوده و به مرور به نوعی تعاون اجتماعی بدل خواهد شد.
21. حفظ امانات از طریق مساجد
بعضی از افراد اموال، اشیاء و اماناتی دارند که به دلایلی مایل نیستند آن را به دیگران و یا حتی مؤسسات معتبر دولتی بسپارند. شاید انگیزه آنان یافتن جایی است که به سهولت و راحتی اشیاء و اموال خود را داده و پس بگیرند و از قید و بند قرطاس‌مداری و کاغذبازی اداری راحت شوند و در ساعات غیراداری نیز امکان مراجعه و دریافت امانات خود را داشته باشند و یا بخواهند که از وسایل آنان به نحو مشروط، نمازگزاران و اهل مسجد استفاده نمایند.
در تمام این صور، حفظ امانات از طریق مساجد می‌تواند یکی از راه‌های احیای نهضت خدمت‌رسانی به حساب آید! بدیهی است انجام این امور که از مصادیق خدمت‌رسانی است با یک برنامه‌ریزی صحیح از سوی متولیان مسجد امکان‌پذیر است.
22. ایجاد امنیت از طریق مساجد
وجود پایگاه‌های مقاومت بسیج در مساجد گویای این مطلب است که باید ایجاد امنیت از مساجد الهام بگیرد. مساجد می‌توانند با هماهنگی واحدهای بسیج در تحقق و توسعه امنیت در سطح جامعه دست به اقدامات گسترده بزنند. وقتی توده مردم نظاره‌گر ایجاد امنیت با ضریب بالا از طریق مساجد و از جانب نمازگزاران مسجدها باشند، قطعا اطمینان خاطر بیشتری پیدا خواهند کرد.
با تصاعد این اطمینان خاطر میزان آن از یک‌سو خدمات‌رسانی درستی انجام گرفته و تعاون اجتماعی در سطح متناسب و مقبول اجتماعی جامه عمل به خود پوشیده است و از سوی دیگر جاذبه مسجد افزایش یافته است.
بنا بر این گزارش، کتاب" پژوهش راهبردی تعالی مسجد" به قلم محمد آموزگار به رشته تحریر در آمده است.
پایان پیام/
نظر شما