پنجمین کتابخانه بزرگ کشور؛ حافظ اولین اعلامیه سیاسی امام خمینی (ره)

خبرگزاری شبستان: کتابخانه مسجد وزیری یزد از جمله بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کتابخانه‌های ایران است که به واسطه وجود پنج هزار جلد نسخه خطی ارزشمند، محل مراجعه روزانه ده‌ها پژوهشگر و خواننده است.

 

این کتابخانه با درایت و دوراندیشی یک روحانی دانشمند یزدی به نام حجت‌الاسلام وزیری بنیان نهاده شده است. وی پس از خدمات ارزنده‌ای چون بازسازی مسجد جامع یزد در 1324 ش، احیای حوزه علمیه یزد به همراه دیگر روحانیون در شهریور 1320 و بنیان مدرسه‌های جامعه تعلیمات اسلامی یزد 1234 به واسطه نبود کتابخانه‌ای کارآمدبرای علاقه‌مندان به علم و دانش و طلاب و دانش‌آموزان به اندیشه بنیان کتابخانه‌ای بر پایه کتاب‌هایی که از پدر به او رسیده بود و کتاب‌هایی که خود، اندک اندک خریده و جمع‌آوری کرده بود، افتاد. در این راستا کتابخانه‌ای را با هزار و 600 کتاب چاپی و خطی در مقبره امامان جماعت مسجد جامع واقع در مسجد جامع کبیر راه‌اندازی کرد.

 

در حال حاضر محمدرضا انتظاری، مدیریت کتابخانه وزیری را بر عهده دارد وی که متولد 1330 و در سال 1341 به استخدام آموزش و پرورش درآمده و در سال 1345 مأمور به خدمت در کتابخانه وزیری به عنوان کتابدار و از سال 1349 مدیر این کتابخانه شده است، در گفتگویی با خبرنگار شبستان سرگذشت 55 ساله این کتابخانه را بیان کرده است.

 

وزیری با دیدن کتابخانه عظیم غلامعلی رییس به اندیشه احداث کتابخانه افتاد و به این نتیجه رسید که ذخیره و نگهداری کتاب در خانه مانند احتکار روزی مردم و از نظر عقلی حرام است. این امام جماعت آگاه به دلیل نفوذ کلام و ارتباط خوبی که با بیشتر گروه‌های اجتماعی و فرهنگی داشت اقدام به جمع‌آوری و مانع خروج بسیاری از کتاب‌های خطی نفیس از یزد شد.

 

وی به واسطه مسافرت‌هایی که به مراکز گوناگون علمی، مذهبی و فرهنگی ایران و کشورهای همسایه می‌کرد و ارتباطات وسیع و گسترده با علمایی همچون آیت‌الله بروجردی، مرعشی نجفی، حکیم، آیت‌الله سیدعباس شیرازی، دانشمندان، استادان دانشگاه، فرهنگیان، ناشران کتاب و نویسندگان داشت، توانست در اندک زمانی کتابخانه را به واسطه وجود آثار ارزنده در ردیف کتابخانه‌های مشهور ایران درآورد و کتاب‌های کتابخانه را به 14 هزار جلد رساند.

 

وی از محمد هراتی که یکی از بازرگانان مشهور یزدی مقیم تهران بود خواست ساختمان کتابخانه را بسازد و ساختمان جدید کتابخانه در سال 1342 به همت این بازرگان فرهنگ‌دوست صورت گرفت و در اول فروردین سال 1345 ش کتابخانه جدید گشایش یافت. فضای جدید در 900 متر مربع بنا شده بود و گنجایش حدود 100 هزار جلد کتاب و 150 نفر مطالعه‌کننده را داشت.

 

 وقف کتابخانه مسجد جامع کبیر به آستان قدس در سفر به عتبات رقم خورد

سپس در سال 1347 ش با همت حسین بشارت دیگر بازرگان یزدی، ساختمان گنجینه کتاب‌های خطی نیز به فضای پیشین افزوده شد در همان سال که وزیری نگران آینده کتابخانه بود به دلیل آنکه کتابخانه از توسعه و رونق شایسته‌ای برخوردار بود با درایت وی و به واسطه الهامی که در سفر عتبات و در موقع زیارت بارگاه امام علی (ع) به او شده بود، با نوشتن نامه‌ای به احمد گلچین معانی، مشاور فرهنگی کتابخانه مرکزی استان قدس نظر خود را برای اهدای کتابخانه به آستان قدس رضوی اعلام کرد و بر طبق وقف نامه ای که به شماره 47143 به انشای مصطفی فرساد تحریر شده بود در دفتر اسناد رسمی شماره پنج یزد تنظیم شد درشبانگاه روز   12 تیر 1348 با حضور و امضای عباس استادان صفار، نماینده قضایی آستان قدس و واقف رسما وقف آن در آستان قدس رضوی ثبت شد.

 

پس از آن در جلسه با شکوهی که 24 آبان 1348 همان سال در محل فرمانداری یزد با حضور باقرپیرنیا، نیابت تولیت آستان قدس و استاندار خراسان، دکتر احمدعلی رجانی، احمد گلچین معانی و غلامرضا دبیران فرماندار کل یزد تشکیل شد از خدمات وزیری تجلیل شد و همراه با دادن هدایای ویژه، حکم خادمی افتخاری نیز به او داده شد.

 

از این رو از اول آذر 1348 همه امور مالی و اداری کتابخانه تحت پوشش آستان قدس قرار گرفت. کتابخانه در زمان واگذاری دارای 17967 جلد کتاب چاپی و 3300 جلد کتاب خطی بود.

 

به گفته مدیر کتابخانه مسجد وزیری یزد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی توجه بیشتری به کتابخانه مبذول شد و از این رو بر شمار کتاب‌ها، کتابداران و کارمندان افزوده شد و در سال 1361 ش ظرفیت مخزن آن دو برابر شد و باز چون فضای فعلی دچار فرسودگی شد و هم جوابگوی مراجعه‌کنندگان نبود با موافقت قائم‌مقام آستان قدس از تیر 1369 ش آغاز به خرید هفت باب خانه قدیمی و 9 باب مغازه در ضلع جنوبی کتابخانه شد و از نیمه دوم سال 1379 ش در پی تخریب خانه‌ها، عملیات ساختمان‌سازی آغاز شد فضای جدید مساحتی افزون بر 6300 متر مربع زیربنا دارد.

 

 وزیری در سفرهای خود به شهرهای مختلف به ویژه عتبات عالیات از بیشتر علما، دانشمندان، مراجع نامی و واعظان مشهور ایران، دستخط و عکس به یادگار گرفت و بعدها آن را در مجموعه‌ای به نام مجمع الجواهر سامان داد و در گنجینه مخطوطات کتابخانه وزیری به یادگار نهاد.

 

وی در سال 1334 با حدود دو هزار جلد کتاب چاپی و خطی شخصی خود در دهلیز قسمت شمالی مسجد کهن و تاریخی جامع کبیر یزد و اهدای آن همراه با وسایل و تجهیزات به آستان قدس نقشی اساسی در فراهم کردن کتابخانه‌ای با نسخه‌های خطی، چاپی و سنگی ایفا کرد.

 

وزیری در سال 1365 درگذشت و در کتابخانه (در کنار درب ورودی) به خاک سپرده شد. در حال حاضر کتابخانه با مساحت 6300 هزار متر مربع دارای تالارهای مطالعه برادران، خواهران و محققان، مخزن‌های چاپی، چاپ سنگی و خطی، مطبوعات، آمفی تئاتر، موزه، نمایشگاه، بخش اداری، بخش صحافی و مرمت، کتابخانه مجازی، اینترنت، تأسیسات، مهمان‌سرا، حیاط مرکزی و تالار محققان است.

 کتابخانه وزیری که اکنون 55 سال از عمر خود را پشت سر می گذارد به دلیل در برداشتن کتاب های ارزنده تاریخی، فرهنگی، ادبی و مرجع، مورد مراجعه بسیاری از استادان و پژوهشگران بوده است. شرایط استفاده از این تالار با دیگر بخش های کتابخانه فرقی می کند و دارای تسهیلات و امکانات ویژه است.

 

در این قسمت، خدمات اطلاع رسانی از طریق اینترنت و خطوط پرسرعت ADSL ارایه می شود خدمات کپی و تکثیر نیز در این بخش انجام می گیرد.

 

از سال 1367 ش که ایجاد موزه وزیری از جمله بخش های وابسته به کتابخانه تصویب شد اندک اندک نسبت به خرید اجناس و نفاس اقدام شد و در کنار آن اشیای نفیس از سوی یزدی ها به این مجموعه اهدا شد هم اکنون در این مکان ده ها مرفع، فرمان، صدها عکس قدیمی، اشیای نفیس، وسایل، صنایع دستی، کهن، ابزارآلان زندگی ادوات جنگ و غیره نگهداری می شود.

 

انتظاری با اشاره به وجود کهن ترین دستخط امام خمینی (ره) در این کتابخانه از وجود دستخط 360 نفر از دیگر بزرگان اسلام خبر داد و گفت: دستخط علمایی چون آیات عظام و مراجع تقلید، سیدابوالحسن اصفهانی، سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی، حاج آقا حسین بروجردی، سیدعبدالله شیرازی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدرضا گلپایگانی و امام خمینی در آرشیو کتابخانه دیده می‌شود که اتفاقا کهن‌ترین دست‌نوشته امام خمینی به تاریخ 11 جمادی‌الاول 1363 ق در این مجموعه وجود دارد.

 

این دست نوشته امام در جلد اول کتاب صحیفه نور و کتاب کشف الاسرار منتشر شده است و در کتابخانه وزیری نگهداری می‌شود و در سفر استانی مقام رهبری در سال 86 به ایشان تقدیم شده است. این نامه به عنوان اولین اعلامیه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) از جنبه آشنایی با سیر مبارزات ایشان به شمار می‌رود که در سفر استانی مقام معظم رهبری، اسکن نامه به ایشان اهدا شد.

 

اکنون تعداد کتاب های آن بیش از 200 هزار جلد است که 4467 جلد آن خطّی و حدود پنج هزار جلد چاپ سنگی و 50 جلد چاپ عکسی است.

 

کتاب های خطّی درون ساختمانی ضد زلزله و آتش سوزی معروف به قلعة کتاب در طبقة زیرین کتابخانه ، در میان دیوارهای پیشین آب انبار خواجه عطاء الله نقشنبد که از بناهای عصر صفوی است، قرار دارد.

 

کتاب های چاپ سنگی، درون مخزنی جنب مخزن خطّی قرار دارد. کتاب های چاپی بیشتر در زمینة علوم انسانی بوده که یک سوم آن کتاب های مذهبی است و از این میان حدود پنج هزار جلد کتاب ها به زبان انگلیسی، فرانسه ، روسی و آلمانی است

 

این کتابخانه دارای بخش‌های مخزن‌ کتاب چاپی با 120 هزار جلد کتاب و مخزن کتاب خطی با پنج هزار نسخه خطی است. بخش دیگر کتابخانه مخزن کتاب سنگی با بیش از پنج هزار جلد کتاب چاپ سنگی در این مکان وجود دارد.

 

در مخزن مطبوعات بیش از 400 عنوان مجله و 100 عنوان روزنامه از سال 1311 نگهداری می‌شود، 1062 روزنامه و 3000 مجله و هزار سالنامه و 100 مجله خارجی که هر روزه بر تعداد آنها اضافه می‌شود.  قدیمی‌ترین روزنامه فارسی موجود در آرشیو مطبوعات کتابخانه، حبل المتین 1311 ق است. 248 قرآن خطی نفیس نیز در این مجموعه موجود است که قدیمی‌ترین آن متعلق جلال جعفری در 712 هجری قمری است.  کتابخانه وزیری از سال 1377 کتاب امانت می‌دهد و اکنون 20 هزار عضو خواهر و برادر دارد که اکثریت از دانشجویان هستند.

 

علاقه‌مندان برای عضویت در کتابخانه مسجد جامع کبیر یزد باید یک قطعه عکس و برگ تصویر شناسنامه به همراه معرفی‌نامه معتبر به کتابخانه تحویل دهند. همچنین عضویت در کتابخانه وزیری ویژه مقاطع تحصیلی دبیرستان و بالاتر از آن است.

 

مدیر کتابخانه مسجد وزیری کتاب نزهه الانفس و روضه المجلس اثر محمد بن علی عراقی، تفسیر الموجز اثر ابوالفتوح عجلی و کتاب‌های حافظ در زمان صفویه با چهارده مینیاتور و کلیات سعدی نسخه اصلی را از جمله کتاب‌های شاخص این کتابخانه بر شمرد.

 

تهیه کتاب برای کتابخانه وزیری به دو گونه اهدایی و خریداری انجام می شود. هنوز که هنوز است و سال ها از درگذشت مرحوم وزیری می گذرد، بسیاری به عشق و ارادت او، مجموعه خود را به کتابخانه اهدای می کنند و از سویی به دلیل اهمیت کتابخانه در نزد نویسندگان و استادان دانشگاه های یزد و ناشران، همیشه تازه ترین آثار به این کتابخانه سپرده می شود و از سویی همه ماهه جدیدترین کتاب های چاپی که توسط واحد خرید کتابخانه مرکزی آستان قدس خریداری می شود، به این مجموعه افزوده می شود.

 

گفتنی است، هزینه نهایی ساختمان و تجهیزات کتابخانه بالغ بر5/1 میلیارد تومان شده است که یک پنجم آن از سوی استانداری یزد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پرداخت شده است.

 پایان پیام/