خبرگزاری شبستان: همزان با فرا رسیدن سالروز ولادت دخت امام موسی کاظم (ع) حضرت فاطمه معصومه (ع) پیرامون شخصیت علمی و دینی ایشان با حجت الاسلام سید قاسم رزاقی موسوی، پژوهشگر حوزوی و استاد جامعه المطصفی (ص) گفتگویی انجام دادیم، مشروح آن در ذیل می آید:
حضرت معصومه (س) از چه جایگاه و مقام علمی برخوردار بودند؟
ایشان با توجه به برخی روایاتی که نقل شده و با توجه به جایگاهی که در نزد امام رضا (ع) داشتند، می توان به شان و نقش علمی آن حضرت پی برد چنان که که علما در سیره ایشان بیان کرده اند همان طور که برای رفع گره های علمی خود دو رکعت در حرم حضرت علی (ع) به جا می آوردند و مساله مورد نظر حل می شد، این عمل را در حرم حضرت فاطمه معصومه نیز به جای می آوردند و از نتایج آن بهره های فراوان علمی و معنوی می بردند. در سیره آیت الله بهجت وارد شده ایشان هر روز صبح خود را موظف می کردند به زیارت حضرت بروند و از زیارت ایشان حظّ و بهره ببرند یا امام (ره) هم همینطور؛ زمانی که ایشان در قم بودند بهره گیری معنوی از حرم حضرت را فراموش نمی کردند و زیارت دخت امام کاظم (ع) را در پیشرفت خود موثر می دیدند.
اما از ابعاد مختلف می توان به شخصیت والای علمی و دینی ایشان پی برد؛ چنانچه ملاحظه می کنیم حضرت برای دیدار با برادر خود امام رضا (ع) از مدینه همراه با گروهی که گویی ایشان رهبری آنها را بر عهده داشته است، رهسپار ایران می شوند. از طرف دیگر مساله ازدواج آن حضرت که بنا بر تعابیر هم کفو و شانی از نظر معنوی، دینی و علمی برای ایشان پیدا نشد و حضرت ازدواج نکردند، به طور غیرمستقیم نشان از آن دارد که شخصیت ایشان والا مقام بوده است و همتایی در عصر خود نداشتند.
مصداق روایی برای اشاره به شخصیت والای حضرت وارد شده است؟
بله. روایاتی در این زمینه وجود دارد که هم اشاره به جایگاه رفیع آن حضرت می کند و هم سیره ایشان را بازگو می کند اما بنا به دلایلی این روایات به تعداد محدودی در اختیار شیعه قرار دارد. اما در روایتی از امام صادق (ع) وارد شده است: رُوِیَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّیِ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ فَأَعَادَ الْکَلَامَ قَالُوا ذَلِکَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُ?ْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ إِنَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِی وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ یُولَدَ الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ. (1)
روایت است که جماعتى از مردم رى خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدند و گفتند: ما از مردم رى هستیم. حضرت فرمود: مرحبا به برادران ما از اهل قم. ایشان عرض کردند که: ما از مردم رى هستیم، دیگر مرتبه حضرت همان جواب را فرمود، آن جماعت چند بار این سخن را گفتند و همین جواب را شنیدند، آنگاه حضرت فرمود: همانا از براى حقّ تعالى حرمى است و آن مکّه است، و براى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم حرمى است و آن مدینه است. و براى امیرالم?منین علیه السّلام حرمى است و آن کوفه است، و از براى ما اهل بیت حرمى است و آن بلده قم است، و بعد از این دفن شود در آنجا زنى از اولاد من که نامیده شود به فاطمه، هر کس او را زیارت کند بهشت از براى او واجب شود.
راوى گفت: وقتى که آن حضرت این فرمایش نمود هنوز متولّد نشده بود امام کاظم علیه السّلام.(2)
این روایت به نوعی نشان می دهد زیارت ایشان زیارت همه اهل بیت (ع) به شمار می آید و معرفت به این جایگاه، شناخت همه اهل بیت (ع) است.
اما روایتی هم وارد شده است که جمعی از شیعیان به مدینه آمدند و می خواستند سوالات خود را از امام کاظم (ع) بپرسند اما وقتی مراجعه می کنند متوجه می شونتد حضرت حضور ندارند. در اینجا حضرت معصومه (ع) به تمامی سوالات آنها پاسخ می دهند و آنها در زمان بازگشت به امام کاظم (ع) برمی خورند و پاسخ ها را به ایشان ارائه می دهند. حضرت مهر تایید بر آنها می نهد و با عمل خود نشان می دهد در نوبت های بعدی هم می توانند در نبود امام معصوم به حضرت فاطمه معصومه(ع) برای دریافت پاسخ مراجعه کنند.
در فرمایشات خود گفتید که این دست روایات در باب جایگاه حضرت معصومه (ع) کم است؛ دلیل این موضوع چیست؟
برای پاسخ به این سوال می توان چند نته را بیان کرد؛ نخست اینکه احتمالا در آن عصر علویان که از سوی عباسیان تحت فشار بودند و اجازه نقل حدیث نداشتند، نتوانستد در این زمینه هم اقدام کافی انجام دهند یا اینکه به طور کلی کوتاهی شده یا احادیث به دست ما نرسیده و از بین رفته است. اما از این نکته نباید غافل بود که راه افتادن نهضت ترجمه هم اگر چه رشد علمی در پی داشت اما یکی از آثار وضعی آن این بود که اندیشمندان اسلامی را به علوم وارداتی مشغول می کرد و آنها از اهل بیت (ع) دور می شدند و بعید نیست این سیاست حاکم وقت بوده باشد. اما هممین روایات اندک هم نشان از جایگاه والای فرزندان اهل بیت (ع) و حضرت معصومه(ع) دارد که از سوی امام عصر خود مورد تایید بودند. بر همین اساس اگر گزاره های تاریخی دیگری را بررسی کنیم حرکت ایشان به سوی ایران حرکت سیاسی بود، نه تنها دیدار با برادر که این جریان مشارکت از اجتماعی - سیاسی زنان نیز در جامعه دارد جایی که تا مهاجرت هم پیش می رود و این تصور که شاید به ذهن می آید اسلام با حضور زن در جامعه موافق نیست را باطل می کند. البته اگر اسلام به عنوان اصل اولیه سفارش به حضور بیشتر زند در خانه می کند به دو دلیل است؛ نخست آن که نقش آفرینی زن در کسوت همسری و مادری در خانه پررنگ تر است و او می تواند تاثیر بیشتری در این زمینه داشته باشد و با تقویت کانون خانواده، جامعه ای متعالی بسازد، دوم به دلیل آسیب های اجتماعی و مفسده هایی که ممکن است پیش بیاید و فتنه های شیطانی که در نگاه برخی مردان بی تقوا موج می زند، دامن گیر او می شود. با همه این تفاسیر اسلام معتقد است در مواقع ضروری زن باید در جامعه حضور پیدا کند. همچنین محیط هایی هستند که نیاز مبرم به حضور زن دارند؛ مکان هایی مانند مدارس دخترانه و بیمارستان ها و ... .
بنابراین با نگاهی به تاریخ مشاهده می کنیم حضرت زهرا (س) در دفاع از ولایت در جامعه حضور پیدا می کند و خطبه فدکیه را مطرح می کنند یا حضرت زینب آن خطبه را در شام قرائت می کنند یا حضرت از معصومه در حمایت از امام معصوم زمان خویش به کشوری دیگر مهاجرت می کند. این گونه حضورها نشان از نگرش اسلام در نقش آفرینی زن در خانه و جامعه دارد.
این دانش و علم حضرت معصومه (ع) از چه منبعی تامین می شد؟
این منبع از دو کانال می تواند نشات گرفته باشد؛ نخست اینکه طبیعتا ایشان در خانه اهل بیت (ع) رشد کرده و تحت تاثیر امام معصوم (ع) بوده و از سوی دیگر تربیت دینی و اخلاص و تقوایی که منجر به جاری شدن چشمه های حکمت بر دل می شود (بر اساس روایات) در شخصیت آن حضرت تجلی یافته بود و منبع اصیل معرفت برای ایشان بود.
پی نوشت ها:
1) مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بیروت)، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، 1403 ق. ؛ ج57 ؛ ص216 -217
2) منتهى الآمال، شیخ عباس قمى، ج3، ص 1583
پایان پیام/
نظر شما