چگونه مردم از وجود مقدس امام عصر(ع) بهره مند می شوند؟

خبرگزاری شبستان: لازمه معرفت و اطاعت از خدا، شناخت برگزیدگان او و پیروی از آنان است. خداوند برای نشان دادن راه عبادت و اطاعت با تک تک انسان ها سخن نگفته، بلکه پیامبران و امام معصوم(ع) را برگزیدگان و جانشینان خویش در میان مردم معرفی کرده است. امام باقر(ع) می فرماید: همانا کسی خدا را عبادت می کند که به او معرفت داشته باشد. مرا از معرفت خدا، تصدیق خدا و رسولش و پیروی از علی(ع) و امام دانستن از و سایر امامان هدایت و برائت از دشمنان آن ها است و خدا، این گونه شناخته می شود.1 ایشان در تفسیر فطرت فرمود: فطرت عبارت است از: "لااِلهَ إِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ(ص) وَ عَلِیٌّ أَمیرُالمُؤمِنینَ(ع)."2 این یعنی استمرار قلمرو توحید تا امامت. حضرت سیدالشهدا(ع) در میان اصحاب شان فرمود: خداوند بندگانش را نیافرید، مگر برای این که او را بشناسند، پس وقتی او را شناختند، عبادتش می کنند و وقتی چنین شد، از بندگی غیر او بی نیاز می-شوند. در این هنگام فردی پرسید: شناخت خدا چیست؟ حضرت فرمود: عبارت است از شناخت اهل هر زمانی، امام خودشان را که اطاعتش واجب است.3 در کتاب های حدیثی شیعه و سنّی نیز روایتی متواتر و قطعی، با تعبیرهای مختلف بدین گونه نقل شده است: قالَ رَسُولُ الله(ص): مَن ماتَ وَ لَم یَعرِف إِمامَ زَمانِهِ مَاتَ میتَةً جاهِلِیَّةً؛4 پیامبر خدا(ص) فرمود: هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است. در زمان جاهلیّت، مردم، خدا و پیامبرش را نمی شناختند و گمراه بودند. بنابراین، کسی که امامِ زمانش را نشناسد، در واقع به خدا و رسول او معرفت ندارد و اگر در این حال از دنیا برود، گمراه مرده است. در روایتی –پس از نقل حدیث مذکور- راوی، تفسیر مرگ جاهلیت را از امام صادق(ع) سؤال می کند، امام می فرماید: جاهِلِیَّةَ کُفرٍ وَ نِفاقٍ وَ ضَلالٍ؛5 گمراهی، بی دینی، دورویی و تباهی است. بنابراین برای شناخت خدا و پیامبر(ص) و رهایی از کفر، نفاق، گمراهی و راه یابی به مسیر هدایت و بندگی خدا، شناخت امامان، به ویژه امام زمان(عج)، لازم و ضروری است. امام صادق(ع) فرمود: کمترین مقدار معرفت امام، این است که [بدانی] امام، هر طراز پیامبر(ص) و وارث اوست، مگر در نبّوت. پیروی از امام، اطاعتِ خدا و پیامبر(ص) است و باید در هر کاری تسلیم او بوده، حکم کارها را از او بخواهیم و از فرمانش پیروی کنیم.6

2 ویژگی مهم امامان معصوم(ع)
الف) امامان واسطه فیض کمالات وجودی اند و اکثر متفکّران الهی –اعم از عارفان، فیلسوفان و متکلمان- به گونه ای به وجود واسطه ی فیض، میان خدا و جهان معتقدند. در احادیث، معصومان و امامان(ع)، واسطه ی فیض خدا محسوب شده اند. علّامه مجلسی می گوید: اگر مطالبی که فلاسفه درباره ی عقول اثبات کرده اند، در احادیث متواتر، به گونه ای دیگر برای ارواح معصومان(ع) اثبات شده است؛ برای مثال، ارواح معصومان(ع) قبل از مخلوقات آفریده شده و علت غایی خلقت و میانجی در افاضه ی علوم و معارف و به طور کلی واسطه ی فیض در کمالات وجودی و معرفتی اند!.7 در زیارت جامعه، خطاب به امامان(ع) آمده است: خدا با شما شروع و ختم می کند. به واسطه ی شما باران نازل می-شود و شما باعث می شوید که آسمان بر زمین فرو نریزد. غم و اندوه و گرفتاری ها با شما رفع می گردد.8 امام صادق(ع) می فرماید: ما خزائن خداییم و به واسطه ی ما، درختان میوه می دهند و رودها جاری می-شند و باران از آسمان می بارد.9 هم چنین در احادیث آمده است: اگر زمین لحظه ای بدون امام باشد، ویران و نابود خواهد شد.10
ب) امامان واسطه ی فیض هدایت الهی اند. در آیه ی 69 سوره ی زمر می خوانیم: (…وَ أَشرَقَتِ الأَرضُ بِنُورِ رَبِّها…)؛ … و زمین [در آن روز] به نور پروردگارش روشن می شود… . در زیارت جامعه، آمده است: وَ أَشرَقَتِ الأَرضُ بِنُورِکُم؛11 زمین با نور شما امامان، می درخشد. نتیجه اینکه امامان، نور خدا در زمین اند. از همین رو آیاتی که در آن ها نور یا نور خدا به کار رفته، در احادیث به امامان تفسر شده است.12 نور الهی کنایه از هدایت الهی است: سلام بر امامان هدایت و چراغ های روشن گر و تاریکی ها… سلام بر دعوت کنندگان به سوی خدا… و آشکار کنندگان امر و نهی خدا… کسی که خدا را بخواهد، از شما شروع می کند و موّحد، توحید را از شما گرفته است. کسی که هدفش خدا باشد، به وسیله ی شما به او می رسد… با دوستی و همراهی شما، خداوند ما را با دین خود آشنا کرده است.13

خورشید پنهان
نقشِ امام در عصر غیبت چیست و مردم چگونه از وجود مقدس امام عصر(عج) بهره مند می شوند؟ اصحاب امامان(ع) بارها این سؤال را مطرح کرده اند و پاسخ آن بزرگواران، از جمله حضرت حجّت(عج) از طریق نایب خاص، به دست ما رسیده است: همان-گونه که از خورشید استفاده می شود، در آن هنگام که پشت ابرها قرار می گیرد.14 خورشید در مرکز منظومه ی شمسی قرار دارد و سیاره های آن، از جمله کره ی زمین به گرد آن می چرخد. خورشید، با نیروی جاذبه ای که بر سیاره هایش وارد می کند، از پرتاب آن ها در اثر نیروی گریز از مرکز، جلوگیری می کند و کرات را در مدارهای منظم و بر گِرد خود نگه می دارد. ازسوی دیگر، حرارت نور خورشید باعث روییدن گیاهان و در نتیجه حیات حیوانات و انسان می شود و در اثر آن، روز و شب پدید می آید و به زندگی انسان نظم خاصّی می دهد. بنابراین، تمام نعمت هایی که در این جهان وجود دارد، از مجرای خورشید به ما می رسد، خواه ظاهر باشد و خواه در پشت ابرها قرار گیرد. البته، خورشید در لحظه ی ظهور و نورافشانی، خواص و آثاری دارد که در لحظه ی پنهان شدن آن، وجود ندارد. همه ی این مطالب درباره ی امام عصر(عج) نیز صادق است. او واسطه ی فیض نعمت های الهی است و نور وجود، علم و هدایت از طریق او به انسان ها می رسد. اما غیبت امام عصر(عج) باعث محروم شدن از فیض حضور و بهره مندی بیشتر از حضرتش می شود؛ همان گونه که هنگام پنهان شدن خورشید، مردم در انتظار بیرون آمدنش هستند، در زمان غیبت نیز دوست داران و پیروان آن امام(عج)، در انتظار ظهور مقتدای خویشند.

بایسته ها در عصر غیبت
وظایف مسلمانان در عصر غیبت، آموختن و عمل کردن به معارف و احکام دینی، انتقال آن به دیگران و تلاش برای تحقق احکام الهی در جامعه است؛ به دیگر سخن، وظایف ما، تعلم، تبلیغ و اجرای دین است و مقدمات این امور، هم چون فراگیری علوم و فنون مختلف نیز از بایسته ها خواهد بود. در این جا وظایف مسلمان ها در عصر غیبت را بر می شمریم:

1. درخواست معرفت امام عصر(عج) از خدا
هنگامی که امام صادق(ع) درباره ی غیبت مهدی موعود(عج) سخن می گفت، زراره پرسید: اگر من زمان غیبت را درک کنم، چه وظیفه ای دارم؟ حضرت فرمود: این دعا را بخوان: أَللّهمَّ عَرِّفنِِی نَفسَکَ، فَإِنَّکَ إِن لَم تُعَرِّفنی نَفسَکَ لَم أَعرِف نَبِیَّکَ. أَللّهُمَّ عَرِّفنِِی رَسُولَکَ، فَإِنَّکَ اِن لَم تُعَرِّفنی رَسُولَکَ، لَم أَعرِف حُجَّتَکَ. أَللَّهُمَّ عَرِّفنِِی حُجَّتَکَ، فَإِنَّکَ إِن لَم تُعَرِّفنِِی حُجَّتَکَ ضَلَلتُ عَن دینی؛ 15 خدایا خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من معرفی نکنی، پیامبرت را نمی شناسم. خدایا! معرفت و شناخت پیامبرت را به من ببخش، که اگر پیامبر خود را به من معرفی نکنی، حجّت تو را نمی شناسم. خدایا! حجّت خود را به من بشناسان، که اگر حجّت خود را به من معرفی نکنی، از دین خود گمراه می شوم. از این دعا، نکته های بسیاری می توان استنباط کرد: اول این که، در عصر غیبت باید معرفت خدا و رسول و اما را از خدا خواست و نباید به علوم و اطلاعات خود درباره ی خداشناسی و پیامبرشناسی و امام شناسی بسنده کرده، خود را از عنایات خدا مستغنی دانست، بلکه در هر حال باید به خدا توکل کرد و از خدا معرفت خواست. دوم این که، لازمه ی شناخت خدا، شناخت پیامبر و لازمه ی شناخت پیامبر، شناخت امام و حجّت است. بنابراین، اگر امام عصر(عج) شناخته نشود، پیامبر و خدا نیز به درستی شناخته نشده، انسان در گمراهی و ضلالت خواهد بود. اصولاً شناخت خدا، پیامبر و امام، پایه و اصول دین است و تمام معارف و احکام دیگر، براساس همین اصول شکل می گیرند.

2. تسلیم در برابر امام زمان(عج)
امام باقر و صادق(ع) می فرمایند: لا یَکُونُ العَبدُ مُؤمِناً حَتّی یَعرِفَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ الأَئِمَّةَ کُلَّهُم وَ إمامَ زَمانِهِ وَ یَرُدَّ إِلَیهِ و َیُسَلِّمَ لَهُ؛16 بنده، مؤمن نخواهد بود، مگر آن که خدا و رسول او و همه امامان و امام زمان خود را بشناسد [حکم کارهایش را] به امام زمان ارجاع دهد و تسلیم ایشان باشد. اسحاق، پسر یعقوب در عصر غیبت صغری، از طریق محمد پسر عثمان عمری، نایب خاص امام عصر(عج)، نامه-ای برای حضرت فرستاد و در آن مشکلات خود را مطرح کرد. امام(عج) در پاسخ چنین نوشتند: وَ أَمَّا الحَوادِثُ الوَاقِعَةُ فَارجِعُوا فِیها إلی رُواةِ حَدیثِنا فَإِنَّهُم حُجَّتِی عَلَیکُم وَ أَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَیهِم؛17 اما در حوادثی که رخ می دهد باید به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا آنان حجّت من، بر شمایند و من حجّت خدا، برآنانم. امام خمینی(ره) در توضیح حدیث، «روات احادیث…» را همان «فقها» دانسته-اند: امروز فقهای اسلام حجّت بر مردم هستند، همان طوری که حضرت رسول(ص) حجّت بود… .18 لازمه ی تسلیم شدن در برابر امام عصر(عج) استفاده از احادیث امامان و تفقّه در آن، برای کسب معارف اعتقادی و احکام عملی است و اگر اجتهاد در احکام عملی مقدور نبود، باید از فقها و مراجع، تقلید کرد، هم چنین باید از فقیه عادل و حاکم (ولی فقیه) تبعیت نمود.

3. محبت به امام عصر(عج)
پیامبر اکرم(ص) در معرفی مهدی موعود(عج) می فرماید: مَن أَحَبَّ أَن یَلقَی اللهَ وَ قَد کَمُلَ إِیمانُهُ وَ حَسُنَ إِسلامُهُ فَلیَتَوَلِّ الحُجَّةَ صاحِبَ الزَّمانِ المُنتَظَرَ؛19 هرکس دوست دارد خدا را ملاقات کند، درحالی که ایمانش کامل و اسلامش نیکو باشد، پس دوست دار حضرت حجّت صاحب الزمان منتظر باشد. بنابراین، ایمان با محبت و ولایت امام عصر(عج) کامل می شود و یکی از وظایف ما، دوستی او و تقویت آن در قلبمان است.

4. یاد امام عصر(عج)
از آثار شناخت امام زمان و محبت به او، یاد کردنِ ایشان است. اگر به کسی علاقه زیادی داشته باشیم، همیشه به یادش خواهیم بود و می کوشیم به هر مناسبتی از او یاد کنیم و سخنانش را نقل کنیم. روایت شده است که وقتی امام موسی بن جعفر(ع) از امام غایب، نعمت باطنی خدا یاد کردند، فردی پرسید: آیا از امامان کسی غایب می شود؟ امام فرمود: بله، شخص او از دیدگان مردم غایب می شود، ولی یاد او از دل های اهل ایمان نهان نمی شود و او دوازدهمین نفر از ما است.20

5. احساس حضور
امامان بر اعمال و احوال موجودات جهان، به خصوص مؤمنان، آگاهی و نظارت دارند. امام علی(ع) می فرماید: هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین، از ما غایب نیست.21 امام زمان(عج) در توقیع مبارکشان به شیخ مفید رحمت الله علیه فرمود: ما به آن چه بر شما می گذرد، احاطه ی علمی داریم، و اخبار هیچ یک از شما بر ما پوشیده نیست… ما در رعایت حال شما اهمال نکرده، شما را فراموش نمی کنیم و اگر این گونه نبود، سختی ها بر شما نازل می شد و دشمنان، شما را مستأصل می-کردند.22 وقتی که امام عصر(عج) از وضعیت مؤمنان آگاه بوده، آن ها را مورد عنایت خاص قرار می دهد، مؤمنان نیز باید او را در میان خود بدانند و حضور و توجه آن حضرت را احساس کنند. امام سجاد(ع) فرمود: همانا اهل زمان غیبت حضرت امام مهدی(عج) که به امامتش معتقدند و در انتظار ظهورش هستند، از مردم همه ی زمان ها بهترند، زیرا خداوند چنان عقل و فهم و معرفتی به آنان عنایت فرموده، که غیبت برای آن ها به منزله ی دیدن حضور وی است.23

6. انتظار
اگر کسی امام غایب را شناخت، به او عشق ورزید، او را منجی بشر دانست و به ظهورش پس از غیبت آگاه شد، حتماً در انتظار فرج و ظهورش خواهد بود. در احادیث گوناگون، انتظار فرج، برترین عمل و عبادت امت اسلامی معرفی شده و فضیلت های زیادی برای آن بیان گردیده است.24 امام صادق(ع) می فرماید: هرکس از شما بمیرد، درحالی که منتظر ظهور امام عصر(عج) باشد، مانند کسی است که با حضرت قائم(عج) در خیمه ی ایشان باشد. آن حضرت پس از لحظه ای درنگ، فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که همراه آن حضرت شمشیر بزند. آن گاه ادامه داد: نه، قسم به خدا مانند کسی است که همراه پیامبر خدا(ص) شهید شده است.25

7. دعا برای تعجیل فرج
کسی که در انتظار فرج مولایش به سر می برد، از خدا تعجیل فرج او را خواهد خواست، به ویژه اگر بداند آن حضرت نیز خواهان ظهور و برپایی حکومت عدل است و از خدا می خواهد، تا اذن ظهورش را صادر فرماید. روایت شده که آن حضرت از خداوند چنین طلب می کند: خدایا وعده ای را که به من داده ای، عملی ساز و امرِ مرا به اتمام برسان و گام هایم را استوار گردان و زمین را به وسیله ی من پر از عدل و داد کن.26 دعا برای تعجیل فرج امام زمان(عج) سنّتی بوده که دیگر امامان نیز به آن عمل می کردند.27 امام عصر(عج) نیز از ما خواسته، تا برای تعجیل فرجش دعا کنیم: أَکثِرُو الدُّعاءَ بِتَعجیلِ الفَرَجِ، فَإِنَّ ذلِکَ فَرَجُکُم؛28 برای تعجیل فرج، زیاد دعا کنید، زیرا همین، فرج و گشایش شما است.

پی نوشت ها:

1. شیخ کلینی، کافی، ج1، ص180، ح 1: إِنَّما یَعبُدُاللهَ مَن یَعرِفُ اللهَ فَأَمّا مَن لا یَعرِفُ اللهَ فَأِنَّما یَعبُدُهُ… فَما مَعرِفَةُ الله قَالَ تَصدیقُ اللهِ عزَّوَجَلَّ وَ تَصدیقُ رَسُولِهِ(ص) وَ مُوالاةِ عَلَیٍّ(ع) وَ الإِئتِمامِ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ المهُدی(ع) وَ البَراءَةِ إِلی اللهِ عَزَّوَجَلَّ مِن عَدُوِّهِم هکَذا یُعرَفُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ.
2. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج2، ص155: نیست خدایی جز خدای یگانه، محمد(ص) فرستاده ی خداوند و علی(ع) سرور مؤمنان است.
3. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج1، ص9، باب9، ح1.
4. همو، کمال الدین تمام النعمه، ج2، ص409، ح9.
5. شیخ کلینی، کافی، ج1، ص377، ح3.
6. علی بن محمد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص263؛ علّامه مجلسی، بحارالأنوارِ، ج4، ص55، باب 5، ح32: قالَ الإمامُ الصادقُ(ع): أَدنی مَعرِفَةِ الإِمام(ع) أَنَّهُ عِدلُ النَّبیِّ إِلاّ دَرَجةَ النُبُوَّةِ وَ وَارِثُهُ وَ اِنَّ طاعَتَهُ طاعَةُ اللهِ وَ طاعَةُ رَسُولِ اللهِ(ص) وَ التَّسلیمُ لَهُ فی کُلِّ أَمرٍ وَ الَّردُّ إلیهِ وَالأَخذُ بِقَولِه.
7. علّامه مجلسی، بحارالأنوار، ج1، ص103.
8. شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا(ع)، ج2، ص276، ح1: بِکُم فَتَحَ-اللهُ و بکُم یَختِمُ وَ بِکُم یُنَزِّلُ الغَیثَ وَ بِکُم یُمسِکُ السَّماءَ أَن تَقَعَ علی الأَرضِ إلاّ بِاذنِهِ وَ بِکُم یَنَفِّسُ الهَمَّ وَ بِکُم یَکشِفُ الضُّرَّ.
9. شیخ کلینی، کافی، ج1، ص144، ح5: قالَ الامامُ الصادقُ(ع): بِنا أَثمَرَتِ الأَشجارُ وَ أَینَعَتِ الثِّمارُ وَ جَرَتِ الأَنهارُ وَ بِنا یَنزِلُ غَیثُ السَّماءِ.
10. همان، ص179، ح10: عَن أَبی عَبدالله(ع) قالَ: لَو بَقِیَتِ الأَرضُ بِغَیرِ إِمامٍ لَساخَت.
11. همو، عیون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص276، ح1.
12. شیخ کلینی، کافی، ج1، ص194، ح1: عَن اَبی جَعفَرٍ(ع) قَالَ: اَلنُّورُ وَ اللهِ الأَئِمَّةُ مِن آلِ مُحمَّدٍ(ع) إلی یَومِ القیامَةِ.
13. همو، عیون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص273، ح1.
14. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص207، باب 21، ح22: قالَ سُلَیمانُ قلتُ لِلصادِقِ(ع) کَیفَ یَنتَفِعُ النّاسُ بِالحُجَّةِ المَستُورِ قالَ(ع): کَما یَنتَفِعُونَ بِالشَّمسِ إِذا سَتَرَها السَّحابُ.
15. شیخ کلینی، کافی، ج1، ص337، ح5.
16. همان، ص180، ح2.
17. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص484، باب 45، ح4.
18. امام خیمنی(ره)، ولایت فقیه، ص92.
19. علاّمه مجلسی، بحارالأنوار، ج36، ص296، باب 41، ح 152.
20. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص368، باب 34، ح 6: قالَ الاِمامُ الکاظمُ(ع): نَعَم یَغیبُ عَن أَبصارِ الناسِ شَخصُهُ وَ لا یَغیبُ عَن قُلُوبِ المُؤمِنینَ ذِکرُهُ وَ هُوَ الثَّانِِی عَشَرَ مِنّا.
21. محمدبن حسن بن فروخ صفار، بصائر الدرجات، ص260، باب16، ح1: قالَ الاِمامُ علیُ(ع): یَا رُمَیلَة لَیسَ یَغیبُ عَنّا مُؤمِنٌ فی شرَقِ الأَرضِ وَ لا فی غَربِها.
22. شیخ طبرسی، احتجاج، ج2، ص323.
23. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص320، باب 32، ح2: إِنَّ أَهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ القائِلینَ بِإِمامَتِهِ وَ المُنتَظِرینَ لِظُهُورِهِ أَفضَلُ مِن أَهلِ کُلِّ زَمانٍ لأَنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی أَعطاهُم مِنَ العُقُولِ وَ الأَفهامِ وَ المَعرِفَةِ ما صارَت بِهِ الغَیبَةُ عِندَهُم بِمَنزِلَةِ المُشاهَدَةِ.
24. ر.ک: علّامه مجلسی، بحارالأنوار، ج52، ص122، باب 22.
25. احمد بن ابی عبدالله برقی، المحاسن، ج1، ص174، باب38، ح 151: الفیضُ بنُ مَختار قالَ سَمِعتُ أَباعَبداللهِ(ع) یَقُول: مَن مَاتَ مِنکُم وَ هُوَ مُنتظِرٌ لِهذا الأَمرِ کَمَن هُوَ مَعَ القائِمِ فی فُسطاطِهِ قالَ ثُمَّ مَکَثَ هَنیئَةً ثُمَّ قالَ(ع): لا بَل کَمَن قارَعَ مَعَهُ بِسَیفِهِ ثُمَّ قالَ(ع): لا وَ اللهِ اَلا کَمَن اُستُشهِدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ(ص).
26. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص428: فَقالَ (المهدی(عج)) اللّهُمَ أَنجِزلی ما وَعَدتَنی وَ أتمِم لی أَمری وَ ثَبِّت وَ طأَتی وَ املَأ الأرضَ بی عَدلاً وَ قسطاً.
27. علاّمه مجلسی، بحارالأنوار، ج98، ص158.
28. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص483، باب 45، ح4.

منبع: کتاب گفتمان مهدویت

حجت الاسلام رضا برنجکار
 

پایان پیام/