نگاهی به آثار تاریخی، غذاها و شیرینی‌های سنتی یزد

/خبرگزاری شسبتان: یزد/

مسجد جامع ابرکوه از جاذبه های دینی استان یزد در کنار میدان امام حسین شهرستان ابرکوه قرار دارد و مصالح به کار رفته در آن خشت خام وگل است.

 

این مسجد از مساجد دوره سلجوقی محسوب می‌شودکه به سبک مساجد چهار ایوانی است و حیاطی مستطیل شکل در وسط دارد، مدخل ورودی مسجد رو به شمال باز می‌شود و به وسیله دهلیز هشت گوش وسیعی به حیاط راه می‌یابد.

 

سردر ورودی این مسجد ارتفاع زیادی دارد و در سه گوشه به وسیله سه طاقنما، پایه چهار گوش آن به هشت گوش تبدیل می‌شود و در سمت جنوبی مدخل ورودی، شبستانی با طاق‌های مقرنس زیبایی قرار دارد.

 

در وسط صفه مسجد، زیر زمین وسیعی تعبیه شده که صفه بالای آن در فصل تابستان برای اقامه نماز استفاده می‌شود.

 

رواق‌های اطراف ایوان‌ها نیز دو طبقه هستند، سقف طاق‌ها به صورت طاق و تویزه است و مناره‌ای الحاقی در ضلع جنوبی آن قرار دارد، شبستان جنوب غربی شامل یک ایوان در جلو و یک شبستان وسیع در پشت آن و شبستان اصلی نیز در ضلع شرقی مسجد قرار دارد.

 

از جمله ویژگی‌های این مسجد محراب گچ بری بسیار عالی و پرکار این مسجد است که در ایوان شرقی قرار دارد.

 

در این محراب آیات قرآنی در چهار ردیف به خط نسخ، کوفی و ثلث کار شده است و تاریخ محراب 738 هجری است.

 

در محراب ایوان بزرگ سنگ مرمر سبز رنگی نیز نصب است که بر دور این سنگ نیز آیات قرآنی به خط نسخ کنده کاری شده و در دو گوشه‌ی بالای آن در دو نقش کوفی "لا الله الا الله محمد رسول الله" نقر گردیده است.

 

سنگ اصلی محراب مسجد در سال 1316 به موزه ایران باستان انتقال یافته و از ویژگی‌های آن همین بس که سنگی مرمر با تراش بسیار عالی و نقوش گل و بته در وسط و حاشیه به خط نسخ با آیاتی از قرآن کریم و دو گل تزیین گردیده است که قسمت پیشانی سنگ دارای طرح مقرنس است.

 

اگر چه بنای مسجد جامع ابرقو یا ابرکوه را مربوط به دوره تیموری می‌دانند، ولی بنای اصلی آن از دوره تیموری قدیمی‌تر است.

 

گفتنی است، این بنا در دوران سلطنت سلطان ابو سعید در سال 728 هجری قمری مورد تعمیر اساسی قرار گرفته این مسجد با مجموعه‌ای غنی از انواع هنرهای تزئینی معماری به شمارة 197 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 

 

آثار فرهنگی ایران همواره غنای فرهنگی و تمدن این سرزمین را به جهانیان نشان می‌دهدو آنچه به عنوان راز جاودانگی فرهنگ ایران مطرح می شود تلفیق آن با هنر است و آثارهنری ایران، عصاره فرهنگ و تفکر ایرانیان است. یکی از نمونه‌های بارزی که شاهدی براین مدعاست منبر چوبی مسجد جامع ندوشن است.

 

مسجد جامع ندوشن، از مساجدمتعلق به قرن 8 هـ . ق است که به شماره ثبتی 2150 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 

در این مسجد منبر چوبی متعلق به قرن 6 هـ . ق به چشم می خورد که اکنون دو قسمت شده است و بخشی از آن به موزه متروپولتین نیویورک منتقل شده و بخش دیگر آن همچنان در مکان اصلی خود، در مسجد جامع ندوشن نگهداری می‌شود.

 

در خصوص این اثر هنری وتاریخی ارزشمند بایدگفت که این منبر تماما از چوب گردوساخته شده است، دارای تزئینات گره چینی، منبت و معرق است و آیاتی از قرآن با خطکوفی بر پله‌ها و سرلوحه آن نقش بسته است. تاریخ ساخت این اثر و نام بانی و واقف آننیز در سرلوحه منبر حک شده است.

 

زمان ساخت این منبر بر حسبسرلوحه آن، سال 546 هـ . ق و مقارن با دوران حکومت امرای کاکویه در یزد است. بخش اصلی این منبر که در مسجد جامع ندوشن است، دارای شش پله و طول دو متراست و ارتفاع آن تا بالای پله ششم، دو متر و سی سانتیمتر است و به همت میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد مرمت و بازسازی شده است.

 

در دو سوی اینمنبر و همچنین در سمت روبروی پله‌ها، آیاتی از قرآن کریم، با خط کوفی و حروف برجستهنقر شده است که شامل آیاتی از سوره‌های جمعه، آل عمران، بقره و غافر است.

 

در خصوص قسمت دیگر این منبر اینگونه می‌توان گفت: سرلوحه این منبر که با طرحمحراب تزئین شده و نقوش اسلیمی در اطراف آن به صورت منبت کاری به چشم می‌خورد از اهمیت خاصی از لحاظ نوع خط، تزئینات، اسامی و تاریخ ذکر شده در مورد ساخت آنبرخوردار است.

 

در لچکی‌های دو سوی محراب، عبارت لااله الا الله و محمد رسول اللهبه خط کوفی نوشته شده و در میانه محراب عباراتی با ارزش تاریخی و به خط کوفی به چشممی‌خورد.

 

نارین قلعه یا کهندژ در شهر باستانی میبد بر فراز تپه‌ای بلند بنا شده و بر تمامی‌شهر میبد و پیرامون آن مشرف است.

 

نارین‌قلعه یا نارنج‌قلعه مهم ترین بناى تاریخى شهرستان میبد و مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوره آل مظفر تعمیراتى در آن صورت گرفته است.

 

اطراف نارین قلعه خندقی بوده و نقب‌های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد داشته، در محرم 744هجری قمری جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشت در این محل اتفاق افتاده است.

 

این قلعه شامل هفت‌‌طبقه، برج و بارو و دربندهاى متعدد است، قطر پایین‌ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى‌گرفت، پنج و در بعضى قسمت‌ها به بیست متر مى‌رسیده است.

 

نارنج قلعه چهار برج گرد بلند دارد و آنچه امروز از آنباقی مانده قسمت مرکزی و همچنین نشانه‌هایی از برج‌ها  وباروها در روستای کوچک(کوشک) باقی است.

 

کوشک یا کوچک، نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ‌ها و قنات‌ها وآسیاب در بر می‌گرفته امروزه زیباترین بادگیرها، خانه‌ها و کوچههای ساباط دار قدیمی را می‌توان در این محله دید.

 

نارنج‌قلعه داراى اتاق‌هاى متعددى بوده که در حال حاضر قسمت‌هایى از این اتاقک‌هاى کوچک تودرتو، موجود و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده‌اند.

 

اهمیت قلعه میبد مربوط بهعهد سلاطین آل مظفر است که در عمران و آبادی میبد کوشا بودند و قلعه آنجا پناهگاه محلی آنان بود. بقایای کنونی قلعه میبد، با وجود خرابی‌هایی که به مرور ایام در آن به وجود آمده، دیدنی است.

 

این قلعه به شماره 1086  در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نگاهی گذرا به برخی از غذاها و شیرینی‌های مختلف استان یزد که در طول سال و به ویژه در ایام نوروز مورد استفاده مسافران و میهمانان نوروزی قرار می‌گیرد خالی از لطف نیست.

یکی از راه‌هایی که انسان‌ها برای انطباق با محیط طبیعی خود از آن استفاده می‌کنند‏، استفاده از غذاهای متناسب با امکانات و نیازهای محیطی است.

 

به این ترتیب انسان‌ها به نیاز زیستی خود پاسخی فرهنگی می‌دهند و نیاز به غذا خوردن و تطبیق با محیط زیست را با سنت‌ها و آداب و رسوم آن دیار در هم می‌آمیزند.

 

استان یزد‏، به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، دارای زمستان‌های سرد و نسبتا مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است، از سنت غذایی خاصی پیروی کرده و تابستان گرم، خشک و طولانی را با انواع آش‌ها و زمستان سرد را با غذاهای شیرین و شیرینی‌جات معروف خود سپری می‌کند.

 

مردم یزد به استفاده از انواع گیاهان دارویی معروف‌اند که در سایر شهرهای ایران نسبتا به فراموشی سپرده شده‌است.

 

در سطح استان یزد بسیاری از غذاهای سنتی دارای مفاهیم ارزشی خاص خود بوده و هر یک از آنها در مراسم و مناسبت خاصی استفاده می‌شوند.

 

باقلوا انواع لوزها (پسته،بادام، بیدمشک، نارگیل، لوز مخلوط دورنگ)، لوز ترحیمی، کیک یزدی، کیک تخته‌ای، حاجی بادام، نان برنجی، نان پنجره‌ای(منقا)، نقل یزدی، قطاب، پشمک، آب‌نبات مغزی، سوهان‌ آردی،سوهان خانی، نان نارگیلی، و باقلوا شامی که البته این نوع باقلوا به دلیل نیاز به مقدار زیادی هل و گلاب و شربت تولید آن مقرون به صرفه نیست.

 

 آش شولی، آش جو، آش گندم(حلیم)، آش ماش، آش شلغم، آش کلم، آش رشته، آش سمبوسک، آش عدس،آش کدو، آش آلو، آش سبزی و آش انار از مهمترین غذاهای محلی یزد است.

 

انواع باقلوا، منقا و نان نارگیلی شیرینی‌های مخصوص مراسم ازدواج را تشکیل می‌دهند، که در قاب چیده شده و روی آن‌ها به وسیله زروق پوشیده می‌شود. همچنین از نبات پرده‌ای که به شکل گل یا عروس و داماد چیده شده‌اند در تزیین سفره عقد استفاده می‌شود.

 

آش گندم(حلیم) و آش ماش از جمله غذاهای مربوط به عزاداری و حلوای تخته‌ای که سفت است و به صورت شیرینی بریده و در قاب چیده می‌شود، شیرینی مخصوص عزاداری است.

 

سورکوگ یا سوروک غذایی است که در روز چهلم و در مراسم نیمه سال (شش ماه پس از فوت) پخته می‌شود و از آرد ارده و شکر تشکیل می‌شود و آن را در روغن زیاد سرخ می‌کنند. این دو غذا به درب منزل همسایه‌ها هم برده می‌شود، تا آنها هم از عزا خارج شوند.

 

از خرما، حاجی بادام و تره‌حلوا معمولا سرخاک استفاده می‌شود و نان برنجی و پشمک از خوراکی‌ها چهلم هستند.

 

از میان میوه‌ها انار و خیار سبزگل برای عزاداری استفاده می‌شود. در دهه اول محرم و در ظهر روز دهم در مراسم عزاداری بیشترین غذایی که به عزاداران داده می‌‌شود قیمه است.

 

یکی دیگر از غذاهای مخصوص محرم آش گندم یا حلیم است که به آش امام حسین(ع) معروف است و معمولا در عصر روز یازدهم پخش می‌شود.

 

در شب‌های 21 و 19 رمضان شله زرد و خرما و زولبیا و بامیه، نان و پنیر و سبزی و آش همچنین غذاهایی مثل عدس‌پلو داده می‌شود.

 

باقلوا و قطاب و نان برنجی هم به عنوان شیرینی عزاداری مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما بیش از هر نوع شیرینی کیک یزدی استفاده می‌شود که مفهوم خرما را می‌رساند.

 

شربت‌های بی‌رنگ مثل شربت کاسنی، بید و شاتره نیز از شربت‌های مخصوص عزاداری است.

 

پایان پیام/