به گزارش خبرگزاری شبستان از بیرجند، ساختمان مدرسه شوکتیه از محل موقوفات امیر اسماعیل خان معروف به شوکت الملک اول توسط محمد ابراهیم خان علم (شوکت الملک دوم)، پدر اسدالله علم، در سال 1308ه.ق به‌دست استادان و معماران یزدی شروع و در سال 1312ه.ق بنای آن به پایان رسید.
این بنا طی چهار سال از 1308ه.ق تا 1312 ه.ق (1269 ه.ش) تحت عنوان حسینیه شوکتیه توسط محمد ابراهیم خان علم (شوکت الملک دوم) ساخته شد و در ماه ذی‌الحجه سال 1326 هجری قمری برابر با 1282 هجری شمسی به مدرسه تبدیل شد.
پس از مدرسه عالی دارلفنون و کمی پس از مدرسه ابتدایی رشدیه تبریز، مدرسه شوکتیه بیرجند سومین مدرسه از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می‌شود که به دنبال آن دبیرستان شوکتیه و مدارس دشت بیاض نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی افتتاح گردید.
مراسم جداشدن دبیرستان شوکتیه از دبستان شوکتیه با حضور محمد ابراهیم خان علم و کنسول انگلستان در سال 1303همزمان با انقلاب مشروطیت امیر اسماعیل خان شوکت الملک که فرزندی نداشت یک سوم اموال خود را وقف امور خیریه کرد و تولیت آن را به برادر کوچکش محمد ابراهیم خان واگذار نمود. محمد ابراهیم خان علم معروف به شوکت‌الملک دوم بعد از سفر به تهران و دریافت مقام حکمرانی و امارت قاینات در صدد برآمد موقوفه مذکور را در جهت ایجاد فضای آموزشی مصرف کند.
شوکت‌الملک تحت تاثیر اقدام امیر کبیر در تاسیس مدرس دارالفنون در صدد بر آمد مدرسه مشابهی را در بیرجند تاسیس کند. او در سال 1325 ه.ق مطابق با 1285 ش در محل حسینیه شوکتیه که توسط برادرش در سال (1312ه ق) ساخته شده بود اقدام به تاسیس مدرسه شوکتیه نمود.
محمد امیر خان برای تشویق افراد به تحصیل در این مدرسه برای محصلین بی‌بضاعت و خانواده آنها کمک‌های نقدی و جنسی موثری درنظر می‌گرفت. همچنین آیت‌الله شیخ هادی هادوی که از علمای طراز اول آن زمان بود با اعزام تنها پسر خود به این مدرسه در ذهن و فکر مردم اثری عمیق بر جای گذاشت و کار مدرسه رونق گرفت. این در حالی بود که پیش از تاسیس مدارس به سبک جدید، تعلیم و تربیت به عهده مکتب‌خانه‌ها بود که افراد روحانی نقش موثری در آنها داشتند.
مدرسه شوکتیه ابتدا به صورت مدرسه ابتدایی بود که پس از مدتی دبیرستان شوکتیه نیز به آن افزوده شد. حقوق معلمین این مدارس نیز از بودجه حکومتی سالانه به صورت نقدی و جنسی پرداخت می‌شد.
در سال 1301ش مدرسه نسوان امارت قلعه افتتاح شد و سپس در سال 1303ش در دوره دوم دبیرستان دانش‌آموز پذیرفت. شوکت الملک دوم و همچنین روحانی خوش‌نام محلی شیخ محمد موحد برای تشویق مردم و جذب بیشتر دانش‌آموزان، دختران خود را به این مدارس فرستادند. در سال 1301 به منظور تصریح در دخترانه و پسرانه بودن، مدارس پسرانه به شوکتی و دخترانه به شوکتیه نامگذاری گردید. همچنین دبیرستان پسرانه شوکتی در سال 1303ش از دبستان جدا شد.
مشخصات معماری بنا:
این بنا که به سبک ویژه معماری کویر ایران به صورت چهار فصل ایجاد شده از یک فضای مرکزی به صورت حیاط و بخشی پیوسته ساخته شده که دور می گردد. حیاط بخش عمده ای از بنا را در برمی گیرد که با آجر فرش گردیده است و در میان آن حوضی قرار گرفته است و در وسط آن سکویی به ارتفاع حدود 30 سانتی متر قرار دارد.
حیاط: این بنا دارای سه ورودی می باشد یک ورودی در ضلع جنوب ورودی دیگر در ضلع غرب بنا قرار دارد که پس از گذشتن از راهرو به حیاط می‌رسد. سر در ورودی بنا یا طاق جناقی دارای تزئینات مقرنس می‌باشد.
بخش ساخته شده مرکب از تالار، پنج دری، سردری، راهروها، اتاق‌های متعدد، هشتی، دهلیز، ایوان رفیع، حجره‌های دور تا دور حیاط، شاه نشین و حمام است. این بنا تک ایوان بوده که ایوانی با شکوه و بلند دارد. ایوان عریض و رفیع آن با طاق ضربی پوشیده شده است و گچبرهای روی طاق‌های آن را طرح‌های اسلیمی تشکیل می‌دهند. تالار وسیع و زیبای بنا در امتداد ایوان اصلی قرار دارد که سقف آن با پنجره‌های نورگیر و گچبری‌های زیبا طراحی شده است.
از ورودی مدرسه راهرویی به عرض 1٫5 متر با شیب ملایم به تالار می‌رسد و تورفتگی‌هایی در دو طرف آن وجود دارد و دیوارها با گچ سفید اندود شده و گا ه سقف‌های منظم آن را نیز آراسته اند. ایوان‌های دور تا دور حیاط نیز با ستون‌ها و طاق‌ها و قوس‌ها شکل گرفته اند و مانند حلقه های پیوسته در دو طرف ساخته شده اند.
حوضخانه و آشپزخانه نیز در ضلع شرقی مدرسه قرار دارد. پله ها و پاگردها نیز با پیچش خاصی به بام و طبقه اول می‌رسد که بر اساس روابط فیثاغورث طراحی شده است.
موقیت بنا
بنای تاریخی مدرسه شوکتیه یا شوکتی در مجاورت خیابان منتظری (خاکی) در داخل بافت تاریخی شهر بیرجند قرار دارد. این بنا در کوچه‌ای با شیب نسبتاً زیاد واقع شده است که از سطح خیابان پایین‌تر است ورودی‌های بنا در پایین‌ترین قسمت بنا قرار دارند در مجاورت این مدرسه، بنای خواجه خضر و گرمابه نسترن با قدمتی نزدیک به آن وجود دارد.
گفتنی است، در شهریور ماه 1382 همایشی به مناسبت یکصدمین سالگرد تاسیس مدرسه شوکتیه در دانشگاه بیرجند برگزار شد.
پایان پیام/
نظر شما