به گزارش خبرگزاری شبستان//خراسان شمالی
عید یکى از بزرگ ترین و مهیج ترین مظاهر حیات اجتماعى یک ملت است و معنى بازگشت که از ریشه «عود» گرفته شده را در بردارد.به گفته "راغب اصفهانى" عید به معناى بازگشت به وضعیت مطلوب گذشته است و به روزهاى سرور و شادى نیز گفته مى شود که این مهم در کنار نوروز رسمیتی مطلوب و ماندگار را از آن خود می کند.
در کنار این موضوع آیین‌ها و رسم‌های مردم، فرآیند الزامات و نیازهای درهم تنیده مادی و معنوی در پیوند جغرافیایی و شیوه‌های تولید و ساختارهای اقتصادی دوره‌ای مختلف‌اند که برحسب ضرورت پیوسته در حال تغییرند و به مقوله‌هایی که در ژرفا معنا دارند پاسخ می‌دهند که عید نوروز باستانی نیز با طعمی دیگر در فضای مدرن و پراکنده از فرهنگ های ریز و درشت جهان امروز در این مجموعه آیین ها سرآمد است.
"نوروز" واژه‌ای است مرکب از دو جزء که روی هم به معنای روز نوین است و بر نخستین روز از نخستین ماه سال خورشیدی در واقع همان زمان که آفتاب به برج حمل انتقال مییابد که اصل پهلوی این واژه، نوک روز بوده است. "ابوریحان بیرونی" در تعریف نوروز نقل می‌کند "نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو نام کردند، زیرا که پیشانی سال نو است و آنچه از پس اوست از این پنج روز همه جشن‌هاست." اما مورخان و محققان درباره جایگاه نوروز با هم اختلاف دارند. به نظر می‌رسد آریائی‌ها از مهاجرت به فلات ایران و هم مرز شدن با تمدن میان‌رودان سال را به دو قسمت تقسیم میکردند که هر یک با انقلابی شروع می‌شد و دو جشن نوروز و مهرگان سرآغاز این دو انقلاب بودند. یعنی هنگام انقلاب تابستانی جشن نوروز گرفته می‌شد و زمان انقلاب زمستانی جشن مهرگان پاس داشته می‌شد. برخی معتقدند که جشن نوروز و مهرگان جشنی بوده است که در ایران قبل از ورود آریائی‌ها وجود داشته است و اقوام قبل از آریائی‌ها که در فلات ایران ساکن بوده‌اند به آن عمل می‌کرده‌اند.
"نوروز" را ایرانیان گرامی می‌دارند و آیینی است کهن که گرچه طی هزاران سال دگرگون شده، اما هرگز از میان نرفته و از سوی اقوام و مذاهب مختلفی که در سرزمین ایران حضور پیدا کردهاند، مهر تأیید خورده است. بدین سان امروزه نوروز از نمادهای بزرگ و وحدت بخش ملت ایران با همه تکثرهای قومی، مذهبی، فرهنگی و زبانی است.
بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان، مجمع عمومی سازمان ملل در نشست چهارم اسفند1388 (23 فوریه 2010) 21 ماه مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشهٔایرانی به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد، در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از سه هزار سال دارد و امروزه بیش از 300 میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند، توصیف شده‌است.
البته در این میان کشورهایی مانند مصر و چین جزو سرزمین‌هایی نیستند که در آنها نوروز جشن گرفته می‌شد، اما امروزه جشن‌هایی مشابه جشن نوروز در این کشورها برگزار می‌شود.
در تاریخ 30 مارس 2009 (10 فروردین1388)، پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز (Nowruz Day)، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد.
در تاریخ 24 فوریه 2010 سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر این سازمان در نیویورک، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
با ظهور اسلام و به ویژهٔ آیین تشیع که زایش تفکرات متعادل نگاه عمیق به ارزش های ماندگار انسانی را در پی داشت، ارزشی خاص به نوروز داده شده است، در این دین مبین به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شده و گرامی داشتن آن مورد توجه قرار گرفته است. از دیدگاه شیعه، نوروز روز ظهور امام زمان است و احترام نوروز در اسلام هر چند که به مذهب شیعه منحصر نیست، اما چنان در میان شیعیان فراگیر است که حتی روایاتی از امامان شیعه در بزرگداشت نوروز نقل شده است. برای مثال علامه مجلسی در "السماء‌والعالم" از امام صادق (ع) حدیثی را بدین مضمون نقل می‌کند: "در آغاز فروردین، آدم آفریده شد و آن روز فرخنده‌ای است برای طلب حاجت‌ها و برآورده شدن آرزوها و دیدار پادشاهان و کسب دانش و زناشویی و مسافرت و داد و ستد. در آن روز خجسته، بیماران بهبودی می‌یابند و نوزادان به آسانی زاده می‌شوند و روزی‌ها فراوان می‌گردد."مجلسی همچنین حدیث دیگری را درباره نوروز نقل می‌کند که منتسب به امام کاظم (ع) است و آن این که "این روز بسیار کهن است. در نوروز خداوند از بندگان پیمان گرفت تا او را پرستش کنند و برای او شریک قائل نشوند و به آیین فرستادگان‌شان درآیند و دستورشان را بپذیرند و آن را اجرا نمایند و آن نخستین روزی است که آفتاب بدمید و بادهای بار دهنده بوزید و گل‌های روی زمین پدید آمد و هم جبرئیل بر پیامبر نازل شد و نیز روزی است که ابراهیم بت‌ها را شکست و هم پیامبر(ص) علی (ع) را بر دوش خود گرفت تا بت‌های قریش را از خانه کعبه بینداخت.
علاوه بر عدم مخالفت اسلام با آیین نوروز و از آن فراتر تأیید این مذهب بر نوروزگان، تداوم گرامیداشت نوروز در دوره اسلامی را می‌توان به ریشه دار بودن و عمق باورهای اعتقادی و علاقه شدید ایرانیان برای حفظ مواریث باستانی خود نیز نسبت داد.
"برتولد اشپولر" ایران‌شناس بزرگ آلمانی در این باره می‌‌‌گوید: "از جشن‌های قدیمی ایرانی، بیش از همه جشن سال نو (نوروز؛ شکل عربی آن نیروز) و نیز در پایان تابستان جشن پاییز (مهرگان) طبیعتاً بر اساس تقویم قدیمی برگزار می‌شد. البته مسلمانان، به‌ویژه در زمان عمر دوم (عمربن عبدالعزیز) کوشش کردند تا این اعیاد را ملغی کنند و کسانی را که در این مواقع به طور کلی هدایای متداولی برای مقامات بالاتر می‌فرستادند، تحت فشار قرار دادند. اما این رسم چنان عمیق و با اندیشه و احساس مردم ایران وابسته بود که به زودی پیروز‌مندانه برای خود جایی باز کرد و با اوج گرفتن کار عباسیان، به‌ویژه در زمان آل‌بویه کاملاً در همه جا متداول شد و حتی در بین‌النهرین (درست در بغداد و حتی در بصره) رسمی همه گیر شد. در سوریه، مصر و شمال آفریقا نیز این جشن در برخی از زمان‌‌ها به طور نامنظم برگزار می‌شد.
بدین ترتیب این آیین با ورود اسلام به ایران و فراگیری آموزه های آن در پهنه‌ای وسیع از شبه قاره هند تا شمال آفریقا، این مجال را یافت تا در میان اقوام غیر ایرانی نیز تداول یابد پس از اسلام نیز نوروز بزرگ با سنت‌های اسلامی شکوه و جلالی دیگر یافت. خاندان‌های بزرگ ایرانی چون سامانیان و دیلمیان و آل زیاد به نگهداری و پاسداری سنن ملی دلبستگی فراوان داشتند و به هنگام نوروز به روش نیاکان خود مردم را بار عام می‌دادند و آداب دیرین را معمول می‌داشتند. شهریاران صفوی هم در اجرای مراسم جشن نوروز کوشش بسیار میکردند و مردم نیز تشریفات عید به جای آوردند.
برگزاری جشن نوروز در دوره صفویه به ویژه با نگاه به احادیثی که محدثان بزرگ این دوره همچون علامه مجلسی درباره نوروز نقل کردهاند، قابل ارزیابی است. چنین می‌نماید که در این دوره - همچون زمان حاضر - نوروز صبغه‌ای کاملاً اسلامی یافته بود و تفکیک عناصر باستانی و اسلامی در این آیین باشکوه کاری دشوار بود.
در کتاب‌های مشهور ادعیه همچون "اقبال الا‌عمال" ِ "سید ابن‌طاووس" و نیز "مصباح المتهجد" ِ "شیخ توسی" اشاره‌‌ای به دعای تحویل سال نشده و این نشان می دهد چه در منابع اهل سنت و چه در منابع اهل تشیع سند روایی مورد اعتماد برای آن موجود نیست. اما مجلسی در کتاب "زادالمعاد" در خصوص این دعا گزارش می کند که در کتب غیر مشهوره روایت کردهاند در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید: "یا مقلب‌القلوب والابصار، یا مدبر اللیل والنهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال.
از این گذشته بزرگ‌ترین نماد آیین نوروز که "هفت سین" است، فلسفه‌ای باستانی و اسلامی دارد. "محمد علی دادخواه" که اخیراً پژوهشی با عنوان "نوروز و فلسفه هفت سین" را به نگارش در آورده، در این باره می‌نویسد: "عدد هفت برگزیده و مقدس است، در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه بوده و ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می‌دادند، در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می‌دهند. علامه مجلسی در این باره نقل می کند: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می‌شود بخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می‌دارند."
در معرفی انجام آداب سفارش شده اسلامی در این ایام لازم است به نماز عید نوروز که مشتمل بر قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، کافرون، توحید، فلق و ناس است و بسیار به نمازی که ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همین طور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده است، شباهت دارد.
از آنجا که قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده است می‌توان دریافت که عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه بوده است. تأکید بر قرائت سوره‌های کافرون، توحید، معوذتین نیز می‌تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد.
دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم صلی‌‌الله علیه وآله و آل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان آغاز می‌شود آنگاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه مییابد. در این دعا آمده است: (هذا الذی فضله و کرمته و شرفته و عظمت خطره) این فراز با اندکی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است.
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز : ( اللهم .... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونک علیه حتی لا اتکلف مالا احتاج الیه یا ذالجلال و الاکرام ) از آن جهت که در آن سخن از گم شدن و گمشده‌ها به میان می‌آید بیش از اندازه قابل توجه است زیرا، چنانکه نقل شده است عید نوروز همان روزی است که حضرت سلیمان (ع) انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده است.
در واقع بعد از تمام این تفاسیر به جرأت می توان گفت با تلفیق آیین نوروز در باورهای اسلامی و رشد شکوفایی آن در فرایند این ترکیب، اصول معنوی و سازندگی تازه ای شکل گرفت که امروز در حرکت این رودخانه پر آب و روان به سمت دریای جهانی، وسیع و گسترده تر شد و معنویت انسانی و رستاخیز فکری نوروز با تبیین المان ها و سفارش های الهی این دین مبین همچون خواندن نماز و قرائت قرآن و سفارش به روزه داری به بلوغ فرهنگی دست یافت.
از جمع کوچک متحد و یکدل کنار سفره هفت سین گرفته تا حرکت همنوا و ارزشمند آن با یکرنگی و اتحاد فکری مردم در نقاط مختلف ایران اسلامی و نیز فراتر از مرزهای سبز آن، جلوه ای از انسجام را می توان با تلفیقی همگن از میراث فرهنگی در ذهن نقش بست که نتایج ارزشمند آن کاملا مشهود است.
منابع:
1. "نوروز تاریخچه و مرجع‌شناسی": پرویز ذکایی، مرکز مردم‌شناسی ایران
2. "نوروز در روایات شیعه و در کتاب التاج جاحظ بصری": نادر کریمیان سردشتی مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، پژوهشکده مردم‌شناسی
3. "تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی": برتولد اشپولر، ترجمه مریم میراحمدی
4. "گاه شماری و جشن‌های ایران باستان": هاشم رضی
5. "نوروز و فلسفه هفت‌سین": محمد‌علی دادخواه
6. "عید نوروز در فرهنگ اسلامی و آیین‌ها و اساطیر ایرانی": مریم مدرس زاده
7. مفاتیح الجنان
یادداشت از "محدثه نیری"
نظر شما