آیا درمساجد امروزچون مساجد زمان پیامبر مردم جویای احوال یکدیگر میشوند؟

 خبرگزاریشبستان: برقراری ارتباط صحیح و قوی در اسلام از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده و در بسیاری از احادیث بر اهمیت گروه، اجتماع و فعالیت های جمعی تأکید شده است، در همین راستا است که ثواب نماز جماعت را هزاران برابر نماز فرادا دانسته اند و احتمال اجابت دعا در جمع را بیشتر از دعای فردی بیان می کنند. بنابراین اهداف عالیه ای که اسلام در برای بنا کردن یک جامعه آرمانی مد نظر دارد، از طریق مکانیزم های خاص طراحی شده بر مبنای ارزش های اسلامی به تحقق می رسد. ارزش گذاری اسلام به صله رحم، لزوم شناخت همسایگان خود تا حدود 40 خانواده مجاور، قائل بودن ارزش فوق العاده برای همسایه از سوی اسلام تا حدی که برخی گمان بردند که همسایه نیز ارث می برد، خدمت کردن به خلق، حسن نیت نسبت به برادران و خواهران ایمانی، تأکید بر حضور در اجتماعات و مهمتر از همه بنا نهادن نهادی فرهنگی-اجتماعی و سیاسی به نام مسجد با هویت مشخص- خانه خدا- که نمادی است برای به منصه ظهور کشاندن بندگی خداوند کریم توسط مومنان و تأکیدهای فراوان برای شرکت در نماز جماعت و تعریف کارکردهای نیایشی، آموزشی، سیاسی، اجتماعی و غیره برای آن همه و همه نشان دهنده تلاش اسلام برای ایجاد نوعی رابطه حسنه و درست فی مابین مسلمانان است. "واعتصموا به حبل الله جمیعا و لا تفرقوا"

کارکردهای فراوان مساجد در طول تاریخ آنها را تبدیل به پایگاه های مردمی کرده بود که مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی بوده است، نیروهای مذهبی درگیر در رخداد مشروعه، همگی از مساجد و حسینیه ها تقنیع، تهییج و بسیج شدند، پایگاه اصلی مبارزات آیت الله کاشانی نیز مساجد بود و انقلاب اسلامی نیز حرکت خود را از مساجد شروع و سازماندهی کرد.

ورود مدرنیته و ابزارهای آن در سده اخیر به تأسیس سازمان ها و نهادهایی منجر شد که هرکدام به نحوی بخشی از کارکردهای مساجد را به طور سازمانی و تشکیلاتی بر عهده گرفتند، امور آموزشی و تربیتی به مدارس، امور تصمیم گیری ها و مدیریت به واحدهای حکومتی و امور فرهنگی به فرهنگ سراها سپرده و کم کم مساجد به حاشیه رانده شد و تبدیل به مکان هایی شد برای برگزاری صرف نماز جماعت.

عمق فاجعه به آنجا رسید که حتی بسیاری از مومنین نیز، کم کم موضوع مهمی چون لزوم انس با مسجد را فراموش کرده و بر مبنای تحلیل های هزینه- فایده و با یک زمانبندی دقیق (که از لوازم مدرنیته است) به گونه ای در مساجد حضور می یابند که فقط و فقط نماز جماعت را درک کرده و هنوز نماز به پایان نرسیده، مسجد را ترک می کنند. این فرهنگ که به گفته برخی منتج شده از فرهنگ فردگرایی غرب و انسان تک ساحتی دنیای جدید است، اساس بسیاری از ارتباطات و تحولات را بر هم زده و پایه بسیاری از بیماری های روحی و افسردگی های دنیای جدید شده است. با این وجود سوال اساسی این است که در چنین شرایطی آیا اساساً این امکان وجود دارد که مومنین، برادران و خواهران ایمانی خود را شناخته و جویای احوال یکدیگر باشند؟ آیا پتانسیل فراوانی که مساجد از طریق برقراری ارتباطات صحیح فی مابین مومنان برای رفع مشکلات آنها دارد قابلیت بالفعل شدن را دارد؟ آیا این همان مسجدی است که پیامبر(ص) در آن جویای احوال برادران مومنی می شد که چند روزی غائب بودند؟

به هر حال شرایط زمانی و مکانیزم های زمانه ما همه این معادلات را بر هم زده، به نحوی که بسیاری از افراد، بعد از چندین سال حضور در مساجد هنوز حتی کمترین اطلاعاتی درباره دیگر شرکت کنندگان ندارند. افراد بدون هیچ گونه ارتباطی با یکدیگر در مساجد حضور می یابند، روحانی ملزم است که در کوتاهترین زمان ممکن نماز جماعت را بخواند و تعقیبات نماز با سرعت فوق العاده برگزار شود تا همگی به سرعت به کارهای خود برگردند. گویا کسی چندان حوصله ماندن و تفکر کردن و نیایش کردن را ندارد. در اینگونه شرایط برقراری ارتباطات صحیح میان افراد به حداقل خود کاهش می یابد. این اشکال در مساجد دانشجویی دانشگاه ها نیز به نوبه خود وجود داشته و بروز می کند. 

برای رفع این نقیصه در مساجد دانشگاهی باید به نکاتی توجه کرد. برای برقراری نوعی ارتباط قوی میان افراد، نیازمند گذر از سه مرحله برقراری رابطه اولیه، تقویت رابطه و تحکیم رابطه هستیم. برای این امر به دو روش می توان عمل کرد، یکی به صورت طبیعی و دیگری به صورت مصنوعی.

در شیوه طبیعی لازم است که دانشجویانِ با سابقه که متولی فعالیت های مسجد هستند با تعریف دقیق فعالیت ها و برنامه های مسجد به جذب دانشجویان جدید الورود بپردازند. برای تعریف دقیق فعالیت ها لازم است که موارد زیر رعایت شود:

1.      تعریف درست کار

2.      تعداد نیروهای مورد نیاز

3.      نوع فعالیتی که باید انجام شود

4.      میزان ساعتی که در هفته از افراد گرفته می شود

5.      نوع مهارت هایی که افراد لازم است دارا باشند

از دیگر لوازم این امر آنست که برای هر کدام از برنامه های مسجد که در فوق بیان شد، مسئولی مشخص- که نسبت به کل برنامه تسلط داشته باشد- انتخاب شود و دیگر دانشجویان با سابقه مسجد نیز در هر یک از مسئولیت های کار به وی کمک کنند، در این شرایط دانشجویان جدید در کنار مسئولین آن فعالیت کار کرده و به آن ها کمک می کنند. این امر علاوه بر اینکه منجر به نوعی ارتباط دو سویه بین دانشجویان جدید با دانشجویان سابق و دانشجویان جدید با دانشجویان جدید می شود،‌ زمینه نوعی انتقال تجربه (دانش سازمانی که خود از اهمیت فراوانی برخوردار است) را فراهم می آورد. در این حالت مشخص است که افزایش فعالیت های مسجد منجر به افزایش این روابط شده و سطح تعاملات دانشجویان را بالا می برد. به عنوان مثال فعالیت اردو قم- جمکران را می توان اینگونه تجزیه کرد:

1.  مسئول هماهنگی اتوبوس

2. مسئول تدارکات

3. مسئول فرهنگی اردو

 4. مسئول تبلیغات

5. مسئول ثبت نام

هر کدام از این مسئولیت ها می تواند بر عهده یک دانشجوی با سابقه و دو دانشجوی جدید الورودی باشد. از اولین برگزاری جلسات هماهنگی اردو تا پایان اردو، فرصت مغتنمی پدید می آید که افراد می توانند از آن برای آشنایی و انتقال تجربیات خود استفاده کنند. ذکر این نکته مهم است که آنچه که در همه برنامه های مساجد بیشترین اهمیت را دارا است، نیت خالص افراد برای رضای الهی و دستیابی به ارتقای روحی خود و دوستان خود است و از آنجایی که نیت امری کاملا درونی است، لازم است که افراد همواره این مهم را مد نظر داشته باشند که مزایای فعالیت های مسجد، مانند برقراری ارتباطات صحیح و غیره همه و همه حواشی است که مومنین آن را اخذ می کنند و نباید به عنوان عامل انگیزاننده و اقنا کننده برای شرکت در فعالیت ها از آن استفاده شود، چرا که در دنیایی که جز ذات باری تعالی چیز دیگری هویت مستقل ندارد و در نظام ارزشی اسلامی که تنها و تنها تقوا است که ارزش ذاتی دارد، چنانچه هویت جداگانه ای برای امور دیگر قائل شویم و آن را نوعی انگیزاننده قلمداد کرده و از آن استفاده کنیم دچار نوعی شرک خفی شده ایم. از این رو چنانچه روابطی برقرار می شود، فعالیتی شکل می گیرد و غیره، باید همواره توجه شود که فقط و فقط بر اساس احساس وظیفه ای است که خداوند بر انسان به دلیل حضور در جامعه تکلیف کرده است.

در مسجد فعالیت های مختلفی را انجام داد که از آن جمله می توان به نکات زیر اشاره کرد.

برگزاری دعای آل یاسین

برگزاری برنامه های ماه محرم

برگزاری برنامه های ماه رمضان

کلاس های آموزشی

جلسات گپ دانشجویی در موضوعات مختلف (با توجه به رشته های مختلف دانشجویان و توانایی های مختلف آنها)

تشکیل یک گروپ و ارسال ایمیل های گروهی که در آن اخبار دانشگاه و خوابگاه و مسجد در آن بیان شود

برگزاری جلسات سخنرانی

برگزاری دعای توسل

برگزاری زیارت عاشورا

برگزاری دعای کمیل

برگزاری دعای ندبه

جلسات free discussion (بحث آزاد)

امور صوتی مسجد

اذان و اقامه مسجد

برگزاری اردوهای زیارتی

برگزار اردوهای سیاحتی

برگزاری اردوهای آموزشی

برگزاری مسابقات ورزشی

تشکیل شورای فرهنگی ساختمان

کلاس های رفع اشکال درسی

برگزاری مراسم جشن

برگزاری مراسم عزاداری

برگزاری تفریحات سالم

بیان خاطرات خواستگاری

برگزاری ارایه های علمی مقالات برتر دانشجویان رشته های مختلف و یا کارگاه های آموزشی افراد

برنامه های ورزش صبحگاهی بعداز نماز صبح و صرف صبحانه به صورت دست جمعی و بسیاری برنامه های متنوع دیگر که می توان بیان کرد.

چنانچه هرکدام از برنامه های بیان شده طبق توضیحاتی که بیان شد، به وضوح مشخص شده و برنامه ریزی دقیقی درباره هرکدام از آنها انجام شود، پتانسیل خوبی برای برقراری نوعی رابطه بین دانشجویان جدید و قدیم فراهم می شود.

مباحث فوق در مورد گروهی از دانشجویان جدید الورود برقرار است که خود، علاقه مند به فعالیت های اجتماعی بوده و به طور داوطلبانه برای کمک مراجعه می کنند، از اینرو لازم است که برای جذب گروه های دیگر از روش های دیگر استفاده کرد. در ذیل به چندین مورد آن اشاره می شود:

1.      برنامه های عمومی مانند اردوها و مراسمات

2.      امام جماعت مسجد

3.      جذب افراد به صورت فردی توسط دانشجویان با سابقه مسجد و از طریق برقراری رابطه دوستی که بر اساس مشترکاتی چون رشته، شهر، ساختمان یا ... رخ می دهد

4.      تعریف فعالیت های جدید مورد علاقه گروه مورد نظر

نکته: لازم است که مسئولین مسجد خود دارای بهترین نوع روابط درونی باشند و علاوه بر آن با رویی گشاده و باز نسبت به دانشجویان جدید الورود برخورد کنند. چنانچه در این مورد کاستی ای وجود داشته باشد، لازم است که از طریق برگزاری کلاس آموزشی و روشهای توجیهی برطرف شود، چرا که به جرأت می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل جذب دانشجویان جدید الورود، نوع رفتار و میزان توجه و احترامی است که توسط مسئولان مسجد انجام می گیرد و چنانچه این مهم لحاظ نشود یا با سستی و بد اخلاقی و کم محلی به دانشجویان جدید الورود انجام گیرد، نه تنها نتیجه مطلوبی در پی ندارد بلکه بنیان تشکیل رابطه قوی را نیز ویران می کند.

ایجاد روابط به صورت تصنعی

کارکردها و فعالیت هایی که بیان شد، طولانی مدت بوده و در نهایت توان برقرای رابطه بین همه افراد را ندارد، از این رو لازم است که در یک ماه اول سال (مهرماه) با استفاده از مشترکات فی مابین افراد، نوعی رابطه مصنوعی بین افراد برقرار شده و سپس با کمک پتانسیل های موجود این رابطه مصنوعی تبدیل به رابطه طبیعی و ماندگار شود. برای این امر پیشنهاد زیر بیان مطرح می شود:

هرگونه ارتباطی نیازمند یک نقطه اتصال است، از این رو می توان برخی نقاط اشتراک افراد را به عنوان نقطه اتصال استفاده کرد. از جمله این نقاط اشتراک می توان به رشته، شهر، ساختمان، ورودی یک سال کارشناسی ارشد و غیره اشاره کرد. برای برقراری این نوع ارتباط لازم است که گروهی از مسئولان مسجد مسئولیت این امر را بر عهده بگیرند به این نحو که مثلا چنانچه در گام اول ساختمان را به عنوان نقطه اشتراک انتخاب کنیم، هر کدام از مسئولین مسجد مسئولیت اولیه ساختمانی که خود در آن ساکن هستند را بر عهده گرفته و با صحبت انفرادی با هر کدام از دانشجویان ساختمان خود که در برنامه های مسجد نیز شرکت می کنند، آنها را برای شرکت در جلسه آشنایی و توضیح که در تاریخی معین بعد از نماز عشا در مسجد برگزار می شود، دعوت و ترغیب می کنند، بهتر است که دعوت به صورت کتبی و در دعوتنامه مجزا انجام شود تا دانشجویان بحث را جدی تر بگیرند( قابل ذکر است که می توان از طریق اعلام عمومی در مسجد نیز دانشجویان ساختمان مورد نظر را دعوت کرد،‌ لکن تجربه نشان داده است که این روش چندان مورد اهمیت قرار نمی گیرد).

در جلسه لازم است که ابتدا بحث ارتباطات و ارزشی که اسلام برای آن قائل شده است و آسیب هایی که از فردگرایی مفرط تمدن غرب ما را تهدید می کند و آسیب های شبکه های ارتباطی بیرون از مساجد که غالبا بر اساس منافع مادی شکل می گیرد، مطرح شده و سپس همه دوستان به معرفی خود پرداخته و بدین نحو آشنایی اولیه بین دانشجویان مسجدی یک ساختمان برقرار شود. این حداقل نوع ارتباط و در پایین ترین سطح آن است. حال که رابطه اولیه برقرار شده است، لازم است که به تقویت رابطه و تحکیم آن پرداخته شود. برای این امر راهکارهایی وجود دارد:

الف) استفاده از پتانسیل برنامه هایی که از قبل طراحی شده است

ب) تشکیل جلسات فرهنگی ساختمان ها به صورت مجزا (هر هفته) و مشترک (هر ماه) که محل تشکیل جلسات هفتگی بهتر است در خود ساختمانها بوده و جلسه مشترک همه ساختمانها در مسجد. فعالیت اصلی این گروه ها برنامه های فرهنگی درونی است ‌که در صورت نیاز می تواند بروز بیرونی نیز داشته باشد، برخی فعالیت های پیشنهادی:

1. برگزاری جلسات قرآن خوانی دسته جمعی( به عنوان مثال سوره واقعه) هر هفته در اتاق یکی از دانشجویان ساختمان مورد نظر(این فعالیت می تواند منجر به فضا سازی در ساختمان هم شده و به نوعی اقامه شعائرالله باشد، علاوه بر آن امکان شرکت اتاقهای مجاور در برنامه مذکور (با توجه به رابطه رفاقتی با صاحبان اتاق) گشته که خود به نوعی فعالیت فرهنگی است)

2.      برگزاری جلسات علمی با موضوع مورد ارائه توسط یکی از دانشجویان

3.      برنامه های ورزشی از جمله کوه نوردی، فوتبال و ...

4.      تشکیل کمیته ها یا واحدهایی در مسجد جهت انجام یکی از فعالیتهای مسجد

برقراری این گونه روابط می تواند منجر به تقویت و تحکیم روابط فی مابین افراد شده، کم کم پتانسیلی را فراهم می آورد که چنانچه به خوبی این گروه ها شکل گرفته باشد، تبدیل به یک گروه منسجم می شود. نکته دیگری که می توان بیان کرد، این است که به محض برگزاری اولین جلسه این گروه، پتانسیل برقراری رابطه غیر رسمی بر مبنای دوستی های شکل گرفته در ساختمان و برای رفع نیازهای شخصی نیز پدید می آید که افراد با مراجعه شخصی به اتاق های همدیگر به طور غیر رسمی به تقویت این گروه می پردازند.

آسیبی که این نوع رابطه می تواند داشته باشد، عدم نیاز افراد به بر قراری رابطه دوستانه با دیگر اتاق ها و گروه های دیگر است، آسیبی که می تواند منجر به برهم خوردن تعادل روابط بین اتاق ها شده دانشجویان مسجدی را به انزواء گروهی بکشاند، این آسیب از احساس استغناء افراد در برقراری رابطه و برطرف کردن نیازهای شخصی که در ساختمان محتاج آن می شوند(مانند ظروف و ...) توسط دوستان مسجدی خود رخ می دهد که لازم است نسبت به آن دقت داشت.

برقراری روابط چندگانه

مشابه برقراری این نوع رابطه، برقراری نوعی روابط دیگر بین افراد بر اساس مشترکات دیگر از جمله شهر و رشته و ... نیز لازم است. در نهایت برقرار کردن این روابط چند گانه، می تواند منجر به آشنایی همه دانشجویان ظرف یک ماه اول سال شده ، امید است که این رابطه و پتانسیل ایجاد شده، بتواند سنگ بنای تشکیل گروه های منسجمی از دانشجویان مذهبی را تشکیل دهد.

لزوم فرهنگ سازی درباره شرکت در برنامه های مسجد و افزایش جایگاه ارزشی مسجد در دید افراد نیز مقوله مهم دیگری است که باید به آن توجه شود.

نویسنده: هادی مصدق، مدیر کانون قلم و اندیشه مسجد کوی دانشگاه تهران

پایان پیام/