نوروز ایرانی است

خبرگزاری شبستان استان مرکزی/

نوروز دارای خاستگاه سرزمینی، جشن و آیینی برخاسته از مجموعه شرایط طبیعی و بن مایه های اعتقادی مردمان فلات ایران که در پهنه جغرافیایی فرهنگی ایران، بی وابستگی به هیچ قوم و مذهب و گروه خاص در جان فرهنگ مردم نشسته است و وجه مشترک همه گروه های قومی و اعتقادی است. همه اقوامی که به این سرزمین آمدند و همه جریان های اعتقادی که در اینجا رواج پیدا کردند، آن را پذیرفته اند، از آن مایه گرفته اند و بر آن اثر گذاشته اند.

چنان چون جویبارهایی که در مسیر رودخانه به آن وارد می شوند و رودخانه همچنان در هویت خود جاری است، نوروز هم در جریان و استمرار بدون انقطاعش در پیچ و خم ها و فراز و نشیب های تاریخ، و در گستره وسیع آن یک واقعیت و هویت ثابت و مستمر فرهنگی است.    

نوروز این میراث گران نیاکان ما که پس از گذشت هزاران سال، با کوله باری از رازهای باشکوه وخاطره های دلنشین نسل های روزگارکهن اینک بر سفره دل ما نشسته و میهمان ماست و برماست که درصیانت آن کوشا باشیم و با راز و رمزهای پرپیچ و تابش به آیندگان تحویل دهیم. درجهان هیچ فرهنگی به اندازه فرهنگ ایرانی پر از جشن و آیین شادمانی نبوده است ولی از همه این جشن ها و آیین های پرشمار اندکی به جا مانده که یکی از آنها نوروز است. طلوع دوباره بهار از زمهریر زمستان آغاز نوروز است و نوروز در ایران با شکوفایی درختان و سرسبزی زمین آغاز می شود.

زمان پیدایی نوروز به درستی روشن نیست ولی آنچه که مسلم است در دوران هخامنشیان بسیار باشکوه برگزار می شده در سنگ نگاره های تخت جمشید به وضوح مسلم است که نمایندگانی از کشورهای گوناگون در کنار هم ایستاده اند و هر کدام با ارمغان و سوغاتی در کنار داریوش هخامنشی درحال اهدای هدایا به این شاه هخامنشی هستند.

می گویند کیومرث، نیای بزرگ مردمان و نخستین پادشاه جهان روز اورمزد از ماه فروردین و یا نخستین روز سال خورشیدی تاج برسر نهاد و به بزرگداشت برگزاری آیین آن روز را روز نو یا نوروز نامیدند و از آن پس هرسال به یادآوری و بزرگداشتش جشن برپاساختند.

جمشید یکی از پادشاهان پیشدادی در نخستین روز سال تاج برسر نهاد که پس از آن ایرانیان این روز را جشن گرفتند تاسالها پیش ایرانیان از نوروز به عنوان نوروز جمشیدی نیز یاد می کردند.

فردوسی در مورد پیدایش نوروز به دست جمشید می گوید:

به جمشید بر گوهر افشاندند

مرآن روز را روز نو خواندند

سرسال نو هرمز فرودین

به آسود از رنج دل تن زکین

بزرگان به شادی بیاراستند

می و جام و رامشگران خواستند

چنین جشن فرخ از آن روزگار

بمانده است از آن خسروان یادگار

در دوره ساسانی نوروز را بین چند روز (شش تا سی روز نوشته اند)جشن می گرفتند و آنرا به نوروز عامه و خاصه تقسیم می کردند نوروز عامه یا نوروز کوچک 5 روزبود که از اول فروردین آغاز می شد و نوروز خاصه 6روز بود که از ششم فروردین یا خرداد روز آغاز می شد که به جشن بزرگ معروف بود، ابوریحان بیرونی روز ششم فروردین را نوروز بزرگ و آن را عیدی بزرگ در بین ایرانیان می داند و می نویسد: (خداوند در این روز از آفرینش جهان آسوده شد زیرا این روز آخر روزهای شش گانه است ودراین روز خدا مشتری را بیافرید و فرخنده ترین ساعت های آن روز ساعت مشتری است).

زرتشتیان می گویند در این روز زرتشت توفیق یافت که با خداوند مناجات کند، کیخسرو بر هوا در این روز عروج کرد. در این روز برای ساکنان زمین سعادت را قسمت می کنند و از اینجاست که ایرانیان این روز را روز امید نام نهادند.

در زمان سلجوقیان به گردش ماه ها درسال پایان دادند و نوروز را به طور ثابت در روز اول بهار نجومی یعنی نخستین روز از ماه فروردین که در آن خورشید به برج "بره" وارد می شود و روز و شب برابر می گردد قرار دادند، نابسامانی گاه شماری و متغیر بودن ماه های سال در زمان ملکشاه سلجوقی به سامان رسید و او در سال 467قمری به هشت تن از اختر شناسان و ریاضی دانان بزرگ زمان خود از جمله حکیم عمر خیام ماموریت داد تا گاهشمار ایرانی را اصلاح نمایند و این گروه نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آن برای همیشه ثابت ماند و از آن پس تقویمی به نام تقویم جلالی یا ملکی که از نردیکترین گاهشمارهای جهان به سال حقیقی خورشیدی است در ایران رواج یافت و نوروز بر اول بهار و ماه فروردین پایدار شد.

در سرزمین های دیگر نیز جشن هایی وجود دارند که با نوروز ایرانیان سنخیت دارند. برای نمونه بابلیان کهن جشنی داشته اند که به هنگام بهار برگزار می شد که برخی از رسم و رسومات آن شبیه نوروز ایرانیان است.

نوروز یکی از چندین جشن های ایرانی است، ایرانیان در طول سال ده ها جشن برگزار می کردند که شامل مجموعه های ذیر بود،

1-جشن هایی که از رخداد اسطوره ای برآمده اند و رنگ وبویی از اساطیر ایرانی دارند

2- جشن هایی که خاستگاه کیهانی  و گاهشماری دارند و بر اساس محوریت زمان به وجود آمدند

3- جشن هایی که از باورهای باستانی ایرانیان برخاسته اند

4- جشن هایی که با تغییر در زندگی کشاورزی و دامپروری ایجاد شده اند (که البته این مورد در ردیف دوم نیز قرار می گیرد )

نوروز نیز یکی از این جشن هاست که بسیاری از موارد فوق را در برمی گیرد. نوروز در موقعی آغاز می شود به برج حمل در می آید دراین روز ،مدت روز و شب به برابری می رسد که بنا به گفته استاد جلال الدین کزازی این رخداد بسیار شگون به تراز مندی بهاری و یا اعتدال ربیعی نامیده می شود. نوروز به راستی جشن بازگشت به آغاز است و همیشه بازگشت به آغاز شگفتی خود را به همراه دارد چون جهان و آفرینش به هنگام نوروز به آغاز خود برمی گردد.

در اقداماتی که از طرف ایرانیان در آستانه نوروز رخ میدهد این است که ایرانیان پیش از رسیدن نوروز خانه تکانی می کنند و می کوشند که هرچه در خانه هست عاری از هرگونه غبار و ناپاکی باشد و یا اینکه در نوروز لباس های نو به تن می کنند، که این به یکی از جشن های آیینی و باور شناختی ایرانیان که به جشن فروردگان یا بزرگداشت فرورهر برمی گردد.

باور ایرانیان بر این بود که در روزهای واپسین سال و آغاز سال جدید، درگذشتگانشان از مینو و جهان پنهان به جهان آشکار ودیدار زندگان می آیند. که این رسم پس از اسلام نیز در نوروز جایگاه خودرا حفظ کرد (رفتن به زیارت اهل قبور در پنجشنبه آخرسال ) که نظافت منازل  با پذیرایی از میهمانان پنهانی (ارواح) همراه است.

ما ایرانیان همواره مردمانی میهمان نواز بوده ایم پس اگر میهمانی به خانه ما می آید باید منزل را نظافت نموده و لباس های نو به تن کنیم.

نوروز پس از ورود اسلام به ایران  نیز جایگاه خودرا حفظ نمود و پیرامون نوروز احادیثی از معصومین دیده وشنیده شده. روایت است که علی (ع)دراین روز به جانشینی رسول خدا منصوب گردیدند وهمچنین قائم آل محمد (ع)نیز در این روز ظهور خواهند نمود.

کتاب خدا در کنار هفت سین قرار گرفت، هدایایی که ایرانیان به یکدیگر می دهند معمولا اگر پول باشد از درون قرآن بیرون آورده و به یکدیگر تقدیم می کنند.

دعاهای هنگام تحویل سال، حضور در اماکن متبرکه هنگام تحویل سال نیز می تواند گواه این ادعا باشد.

همچنین شخصیت امیر مومنان علی (ع) نیز در نوروز جایگاهی دارد ، چون ایرانیان شیعه هستند و علی(ع) نقش به سزایی در فرهنگ شیع دارد،  در بسیاری از اشعار فارسی حلول بهار را در کنار نام علی قرار می دهند به عنوان مثال:

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

علی با دلدل و قنبر جلودار

شه دلدل سوار آمد خوش آمد

آیین و رسم و رسومات ایرانیان درنوروز: 

 خانه تکانی

غبار روبی و گردگیری از در و دیوار و وسایل درون خانه وبه دور ریختن اشیاءژنده و فرسوده یکی از رسوم ایرانیان در نوروز است.

کاشتن سبزه

نمادی از برکت وشگون است که در ظروف کوچکی گندم ،جو ،عدس و..را سبز میرکنند و درسفره هفت سین قرار می دهند، در ایران کهن بیست و پنج روز پیش از نوروز در میدان شهر دوازده ستون از خشت خام برپا می شد و بر فراز هرستونی دانه هایی از حبوبات می کاشتند و در ششمین روز فروردین با ترنم و شادی این سبزه ها را می کندند و برای فرخنده گی به هرسو می پراکندند.

چهارشنبه سوری

چهارشنبه آخر سال که بر اساس یک سنت کهن ایرانیان اقدام به روشن نمودن آتش می نمایند.

ایرانیان کهن براین باور بوده اند که "فرورهای نیاکان" در آغاز این روز به زمین می آیند وبرکت و نیک روزی را برای خاندان خود به ارمغان می آورند. ایرانیان برای راهنمایی این فرورها بر سردر خانه های خود آتش می افروختند وشعله های این آتش را از آتشدان خانه فراهم می ساختند تا فرورهابتوانند خاندان خویش را بیابند.

چون در ایران کهن روزهای هفته رایج نبوده است از این رو آتش افروزی پیش از نوروز و در سه شنبه شب آخر سال انجام نمی گرفته است بلکه درست پیش از آغاز جشن "همسپتمدم "یعنی سیصد و شستمین روز سال که آغاز روزهای گاسانیک یا پنجه وه است انجام می گرفته که بعدها این سنت در سه شنبه های آخر سال به عنوان چهارشنبه سوری برجا مانده است.

ایرانیان گاه این آتش را بر روی بام وگاه در کوچه و گاه درخیابان برپا میکردند که تعداد گله های آتش باید به شمار عدد مقدس 3و7میرسید شاید نماینده شعار گفتار نیک ،رفتارنیک و پندار نیک بوده باشد.

در دوران ساسانیان این جشن از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار بوده وسعی می شد که بر آتش احترامی خاص بگذارند و 3یا 7 مرتبه از روی آتش می پردند و می گفتند: "زردی من از تو سرخی تو از من"

پنجشنبه آخرسال

از آیین های کهن و ماندگار ایرانیان است که برسر مزار اموات در آخرین پنجشنبه سال حاضرشده و برای ایشان خیرات داده و از خداوند طلب مغفرت می نمایند.

سفره هفت سین

از دیگر آیین های نوروزی است که در همه جای ایران رایج است  و رسم است که هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده در کنار هفت سین جمع شده و آغاز سال نو را با مبارکی جشن می گیرند سبب گزینش هفت سین مشخص نیست اما عدد هفت که یک عدد سمبلیک و مورد احترام برای ایرانیان بوده و هست جای بحث خود را دارد احتمال می رود هفت سین را به مناسبت هفت امشاسپند (بزرگترین فرشته مزدیسنا ) برگزیده باشند آنچه که به عنوان هفت سین در سفره قرار می گیرد باید دارای این خصوصیات باشد:

الف-پارسی باشد

ب-با واژه سین آغاز شود

ج-ریشه گیاهی داشته باشد

د-خوردنی باشد

ه-اسم مرکب نباشد

و-برای بدن سودمند باشد

که بیشتر شامل موارد ذیل هستند

سبزه (نماد نوزایی و تولد دوباره)

سیب (نماد تندرستی و زیبایی )

سمنو (نماد فراوانی و برکت)

سیر (نماد سلامتی )

سنجد (نماد عشق)

سکه(نماد دارایی )

سرکه (نماد شکیبایی وعمر)

سماق (نماد طلوع خورشید)

در بسیاری از منابع آمده که هفت سین نخست هفت شین بوده وبعدها به این نام تغییر یافته مانند شمع ،شیرینی ،شمشاد ،شاخه نبات و...برخی دیگر به وجود هفت چیندر ایران پیش از اسلام معتقدند که در زمان هخامنشیان به روی هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می گفتند.

مراسم تحویل سال

دراین هنگام همه اعضای خانواده در کنار یکدیگر نشسته و سفره هفت سین نیز گسترده شده و دست بردعا برداشته اند.

رسم دید و بازدید

یکی از دلایلی که اسلام بر نوروز صحه گذاشته همین رسم دید و بازدید است، در اسلام به صله رحم توجه بسیاری شده و احادیث بسیاری در این مورد از معصومین(ع) وجود دارد می گوند هنگامی که کیفیت نوروز ایرانیان را برای پیامبر اسلام (ص) تشریح نمودند، پیامبر بسیار از نوروز خوشحال شد و  بیشتر از آن از دید و بازدید و صله ارحام ایرانیان خشنود گردید در حقیقت نوروز بهانه ای برای آشتی کردن و کنار نهادن کدورت ها است. 

رسم نوروزانه

هدایایی که ایرانیان در هنگام دید و بازدید به یکدیگر عرضه می کنند که بسیار عمل نیکو و خداپسندانه ای است.

بسیاری مواقع اولین هدیه که در نوروز گرفته می شود را به قصد برکت و تبرک نزد خود نگاه می دارند. زیرا ایرانیان به دست خوب و پربرکت نیز معتقد هستند .(که دست خوب دستی است که اگر هدیه از آن به کسی ارزانی شود آن هدیه موجب برکت در زندگی فردی که هدیه را دریافت می کند خواهد شد.

سیزده به در

روز پایانی جشن نوروز است که ایرانیان به بیرون از خانه می روند و این روز را درکنار طبیعت سپری می کنند.

آیین های نمایشی در نوروز

همراه با برگزاری آیین های مختلف در آغاز سال نو ، هنر و ادبیات نیز از این قضیه مستثنی نماند و بسیاری از آیین های نمایشی و داستان های مختلف با موضوع نوروز در ایران خلق شد. شخصیت هایی مثل بابا نوروز و ننه سرما که در ادبیات کودکان جای خودرا باز نموده، همچنین داستان های متنوعی که با موضوع نوروز خلق شدند و بر ایرانی بودن نوروز صحه گذاشتند.

آیین های نمایشی:

میرنوروزی

بدین صورت بود که مردی از طبقه پایین اقشار اجتماعی حکومت شهر را برای چند روزی در دست می گرفت و تنی چند از مردم را به عنوان ندیم و خدمه و عمال خود برمی گزید. او دراین مدت کوتاه برای پادشاهی خود اقتدار بسیاری قائل بود و هرگونه حکمی را صادر می نمود و توسط ملازمانش به اجرا در می آمد و پس از پایان حکومتش برای صدور فرمان ها بازخواست نمی شد می گویند مدت فرمانروایی او 13روز بوده است.

حاجی فیروز

درایران باستان دو عید بزرگ وجود داشت یکی عید آفرینش در آغاز پاییز و دیگری عید باززایی در آغاز بهار.

عید باز زایی در واقع به "دوموزی" خدای شهید شونده سومری مربوط می شود. این ایزد در پایان هرسال کشته ودر سال نو دوباره متولد می شد و زایش دوباره اورا جشن می گرفتند چون با زایش او گیاهان و دانه ها می روییدند.حاجی فیروز بازمانده آیین بازگشت ایزد شهید شونده یا سیاوش است که چهره سیاه او نماد بازگشت از جهان مردگان و لباس سرخ او نماد خون سرخ سیاوش و حیات مجدد ایزد شهید شونده وشادی او زایش دوباره ای است که رویش و برکت با خود می آورد، حاجی فیروز در خیابان ها می چرخد و می خواند و می رقصد و یک دایره زنگی در دست می گیرد و شادی می کند و رسیدن بهار را نوید می دهد.

پایان پیام/