فرهنگستان دیگر «بالگرد» نسازد/ گمرکی برای واژگان وارداتی

دکترمحمدمهدی جعفری در گفتگو با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری شبستان، با اشاره به معادل های واژگانی که در فرهنگستان ساخته می‌شود، گفت: واژه‌هایی که توسط فرهنگستان زبان فارسی ساخته می‌شود باید دارای چند ویژگی باشد تا مورد پذیرش مردم واقع شوند، نخست اینکه مردم بتوانند آن واژه‌ها را تلفظ کنند و دیگر اینکه این واژه‌ها با طبیعت زبان فارسی هماهنگی داشته باشد.

وی در ادامه افزود: گاهی معادلی توسط فرهنگستان برای یک واژه وارداتی ساخته می‌شود که تصنعی است و با شرایط بومی سازگار نیست، مثلا اگر می‌خواهیم برای یک واژه صنعتی واژه‌ جایگزین بسازیم باید مردم بتوانند مفهوم آن را درک کنند و بدانند که چرا این واژه در زبان بیگانه ساخته شده است و یا اگر واژه در حوزه جغرافیایی ساخته می‌شود حتما این واژه باید با طبیعت اقلیمی جامعه ما هماهنگ باشد تا بتواند مورد قبول واقع شود.

دکتر جعفری سپس ادامه داد: برای مثال واژه «بالگرد» که توسط فرهنگستان برای کلمه «هلی‌کوپتر» پیشنهاد داده شده دارای مشکلاتی ساختاری است چرا که بال هلی‌کوپتر نمی‌چرخد و آن چیزی که بالای سر هلی‌کوپتر می‌چرخد، بال نیست و همین است که این واژه جا نمی‌افتد.

این پژوهشگر سپس خاطرنشان کرد: برای اینکه یک واژه بتواند در زبان مقصد جایگزین شود باید مردم از سابقه و پیشینیه آن واژه آگاه باشند. گاهی معادل برخی واژگان با اعتقادات جامعه مقصد هماهنگ نیست، بنابراین در مورد این واژه‌ها فرهنگستان وظیفه دارد که آن ها را با شرایط جامعه مورد نظرعادی‌سازی کند تا مردم آنها را قبول کنند ، کاری که اصولا به آن توجه نمی شود.

نویسنده «آفرینش‌های هنری در گفتار نبوی»درادامه با بیان اینکه برخی از اصطلاحات و واژه‌های خارجی مشکلات جدی را در زبان فارسی ایجاد کرده‌اند، عنوان کرد: گاهی وجود یک واژه و اصطلاح بیگانه در زبان مقصد ایجاد اخلال می‌کند مانند این است که یک جسم خارجی در جسم انسان فرو رود، مثلا واژه «دررابطه» هیچ سنخیتی با زبان فارسی و دستور آن ندارد و به جای آن می‌توان از« درباره» استفاده کرد که متاسفانه این واژه در جامعه جا افتاده است و بسیاری آن را به کار می‌برند.

وی درباره اینکه چرا برخی از اصطلاحات نادرست در زبان فارسی جا افتاده است، عنوان کرد: استفاده افراد صاحب صلاحیت از این واژه‌ها و گسترش آن توسط افراد ناآگاه به زبان و ادبیات فارسی و رسانه دیداری و شنیداری و... موجب می‌شود که این واژه‌های نادرست در مدت زمانی کوتاه در جامعه جا بیفتند و موجب اختلال در زبان و دستور فارسی شوند.

این پژوهشگر با انتقاد از عملکرد فرهنگستان ادب فارسی، اضافه کرد: فرهنگستان تنها نقش واژه‌سازی ندارد بلکه باید در موضوعات مختلف فعالیت کند. کارشناسان فرهنگستان باید دستور زبان فارسی را خوب بدانند و به درستی آن را به کار گیرند.

مترجم کتاب «امام علی‎بن‎ابی‎طالب»سپس خاطرنشان کرد: درسال‌های 53 تا 58 که عضو فرهنگستان زبان ایران در گروه واژه‌گزینی علوم اجتماعی و فارسی بودم، معادل های ساخته شده حتی اگر قرار بود نام جدید برخی شهرها و روستاها باشد، معمولا با مطالعه کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی و بررسی اینکه چه واژه‌ای می‌تواند جایگزین واژه مورد نظر شود تلاش می‌کردیم تا واژه‌ای نزدیک به عنوان قبلی را انتخاب کنیم که با فرهنگ و بومیت منطقه مورد نظر هماهنگ باشد.

جعفری همچنین ضمن انتقاد از افرادی که به مسئله واژه‌سازی و واژه‌گزینی آگاه نیستند، گفت: زمانی مردم یک منطقه از یک مقام مسئول می‌خواهند که واژه «گاوبندی» را که مناسب منطقه جغرافیایی آنها نیست تغییر دهد وآن مقام مسئول بدون اینکه صلاحیت کافی در زمینه واژه‌گزینی و زبان فارسی داشته باشد واژه پارسیان را انتخاب می‌کند در حالی که در منطقه مورد نظر بیشتر مردم به زبان عربی صحبت می‌کنند دیگر چه می توان گفت.

وی در ادامه با بیان اینکه فرهنگستان ادب مانند گمرک است، تصریح کرد: این فرهنگستان باید متخصصانی داشته باشد که واژه‌های وارداتی را بشنوند و بدانند که چرا در خارج از این واژه‌ها استفاده شده است، مثلا 90 درصد از واژگانی که برای «رایانه»استفاده می‌شود واژه‌های وارداتی است و نوآموز نمی‌داند که چرا باید چت یا سیو کند در حالی که ما برای واژه‌های اینچنینی می‌توانیم معادل‌های صحیح فارسی داشته باشیم.

وی اضافه کرد: درسال‌های قبل از انقلاب ما در فرهنگستان زبان ایران نشریه‌ای با عنوان«پیشنهاد شما چیست» داشتیم که این نشریه را برای صاحب‌نظران زبان فارسی می‌فرستادیم و از نظرات آنان در انتخاب واژه‌ خاص بهره‌مند می‌شدیم و در نهایت بهترین واژه برگزیده می‌شد مثلا واژه «بهزیستی»که در زبان فارسی جا افتاده یکی از این واژه‌ها بود و یا زمانی که دکتر کیا استاد زبان‌شناسی واژه «رایانه» را برای کامپیوتر پیشنهاد کرد و از او سوال کردیم که چرا این واژه را برگزیده است، گفت در زبان پهلوی «راییدن »به معنی بسیار شمردن و از حد معمول خارج شمردن است و «آنه» اسم آلت می‌باشد بنابراین برای کامپیوتر که دارای حافظه بسیار قوی است این واژه می‌تواند جایگزین مناسبی باشد و یا واژه« یارانه »که بعد از انقلاب برای سوبسید انتخاب شد توانست جای خود را در زبان فارسی باز کند.

نویسنده «همای رحمت»خاطر نشان کرد: مثلا ما در زبان فارسی واژه‌ای به نام «درب» نداریم بلکه کلمه‌هایی مانند «در» و« دروازه» داریم . که در بزرگ همان دروازه است اما عرب‌ها چون توجه‌ای به این کلمات نداشتند و خیابانی که بعد از دروازه امتداد پیدا می‌کرد به آن درب می‌گفتند و ما نیز با بی‌توجهی این واژه را به جای دروازه یا در کوچک به کار می‌بریم که این نادرست است.

وی در پایان گفت: وظیفه فرهنگستان هنر این است که به این نکات توجه کند به ویژه پیشنهاد می‌کنم آثار ترجمه‌ای که به ارشاد می رود از نظر ترجمه و اینکه آیا ترجمه واژگان صحیح و متناسب با دستور زبان فارسی است مورد بررسی قرار گیرد چرا که برخی از معادل‌های نادرستی که توسط مترجمان وارد زبان فارسی می‌شود واقعا زیان‌آور است.

پایان پیام/