شرط مسلمانی...

خبرگزاری شبستان: مسئله اتحاد ادیان توحیدی از مسائل مورد تاکید اسلام است که تبیین درست آن می تواند به نزدیک شدن ادیان الهی و دوری گزینی از اختلاف و تفرقه کمک کند. از این رو و برای بررسی این مطلب گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین میرعرب، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ارائه می شود:
 

مراتب و سطوح اتحاد در آموزه های وحیانی چگونه است؟

مراد از وحدت و اتحاد، یکی شدن مذاهب اسلامی نیست، بلکه مقصود اتحاد و همبستگی اسلامی و پرهیز از اختلاف و تمسک به مشترکات اسلامی و اتخاذ موضع واحد در برابر دشمنان و همدلی و همفکری و یکرنگی و محبت و صفا و دوستی و برادری اسلامی است.

اتحاد و وحدت در قرآن کریم در سه سطح به کار رفته است:

1- وحدت انسانی و بشری

2- وحدت ادیان و شرایع توحیدی

3- وحدت مسلمانان و امت اسلامی

در مورد وحدت انسانی و بشری توضیح دهید؟

در بینش و نگرش قرآن، همه انسان ها با همه اختلافات ظاهری از یک نفس واحد و یگانه ای آفریده شده اند و اختلافات ظاهری ناشی از عوامل بیرونی و در راستای اهداف خاصی بوده است. قرآن درباره گوهر واحد انسانی می فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ﴾؛ ای مردم از خدایی بترسید که شما را از یک گوهر آفرید.

قرآن درباره اتحاد و وحدت در این سطح می فرماید:﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ﴾

بر این پایه و اساس نتیجه می گیرد که همه انسان ها صرف نظر از اختلافات ظاهری، زبانی، رنگ، ملیت و دین و فرهنگ از حقوق برابر برخوردارند و هیچ گونه تمایز و امتیازی میان مردمان جز به تقوا نیست: ﴿ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ﴾؛ گرامی ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست.

این آیه اختلافات ظاهری قومی و قبیله ای را به راه درست وحدت سوق می دهد؛ و ملاک برتری انسان ها را تقوای الهی معرفی می کند. در این آیه به صراحت از مساله قومیت ها و اختلافات نژادی و قبیله ای به عنوان ابزار شناختی و تمایز معرفتی یاد شده است.

با توجه به این بینش قرآنی این نگرش در مومنان پدیدار شد که به همه انسان ها به یک چشم بنگرند و روابط خود با مردمان را بر پایه احترام متقابل و حفظ حقوق انسانی تنظیم کنند. بنابراین اسلام مردم را به اتحاد انسانی دعوت می کند و از ایشان می خواهد در کنار هم به صلح و صفا و آرامش زندگی کنند.

وحدت ادیان توحیدی در اسلام چگونه است؟

سطح دوم از اتحاد که مورد تأکید و اهتمام اسلام و قرآن است، اتحاد و همبستگی میان پیروان شرایع آسمانی است. در تحلیل قرآنی همه شرایع بر اصول سه گانه توحید، نبوت و معاد بنیاد نهاده شده اند و همه پیامبران الهی مردمان را به این سه اصل می خوانده اند. بنابراین تفاوتی در اصول شرایع وجود نداشته و آن چه موجبات اختلاف میان شرایع شده است، اصول جزیی وفرعی است که به سبب مقتضیات زمانی و مکانی پدید آمده است.

در بینش قرآن تفاوت میان شرایع الهی که در قرآن سلام نامیده شده، تفاوتی بر پایه مقتضیات بوده است؛ چنان که تفاوت دین اسلام و شریعت اسلامی با دیگر شرایع در بیان تفصیلی و جامعیت و کمال آن است.

با توجه به اشتراک و یگانگی اسلام در همه شرایع و پذیرش اصول اساسی اسلام از سوی همگان، قرآن همه اهل کتاب و شرایع آسمانی را به اتحاد و همبستگی دعوت می کند و از آنان می خواهد تا در سایه سخن و عقیده مشترک با مسلمانان گردآیند و متحد گردند:

﴿ قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَلا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَلا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴾؛ بگو ای اهل کتاب بیایید تا در کلمه یگانه ای که میان ما و شما مشترک است گردآییم، این که جز خدا را عبادت و پرستش نکنیم و چیزی را با او شریک قرار ندهیم.

مفهوم وحدت امت اسلام چیست؟

خداوند خطاب به پیامبر اکرم(ص) می فرماید: ﴿إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ﴾.

همه ما امت اسلامی هستیم و پیرو یک پیامبر و یک شریعت. مسلمانان همه یک امت هستند که باید عبودیت نشانه بارز آنها باشد. تا این عبودیت موجب شود که دستور و فرمان های قرآن و پیامبر را نصب العین خویش قرار دهند و این فرمان الهی را عمل کنند که: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَلا تَفَرَّقُوا﴾ . همه به حبل متین الهی چنگ بزنیم و متفرق نشویم.

در نگرش اسلام و قرآن، هر کس که شهادتین را بر زبان جاری ساخت مسلمان و مشمول احکام اسلامی است و واجب است با او هم چون برادری دینی برخورد کرد. این گونه است که بدون توجه به مسئله ایمان واقعی که ایمان قلبی و حقیقی است به صرف بیان زبانی شهادت از حقوق شهروندی اسلام برخوردار می گردد. هر چند که دسترسی به مقامات و فواید اخروی اسلام به ایمان واقعی است، ولی در حوزه اجتماعی اسلام گفتن شهادتین کفایت می کند. این گونه است که بسیاری از مردمان در حوزه اتحاد دینی وارد می شوند و به عنوان امت اسلام از همزیستی و اتحاد و فواید آن برخوردار می گردند.

اتحاد جامعه اسلامی در صدر اسلام چگونه بوده است؟

در آموزه های قرآنی مؤمنان و کسانی که ایمان واقعی دارند و اسلام در جانشان نفوذ کرده، برادر یک دیگر قلمداد شده و از اتحاد برادری بهره مند می شوند: ﴿ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ﴾.

این اخوت و برادری ایمانی آن چنان استوار بود که تا مدتی پس از پیمان برادری میان مؤمنان در مدینه، آنان از یک دیگر ارث می بردند. تا آن که با آمدن آیه: اولوالارحام بعضهم اولی ببعض این حکم منسوخ شد و تنها طبقات ارثی خونی و قرابتی از یک دیگر ارث بردند.

از این رو اتحاد از آغاز ظهور اسلام بین مسلمانان که تا قبل از آن هیچ قرابتی با یکدیگر نداشتند ایجاد شد و به واسطه همین اتحاد نیز اسلام توانست گسترش پیدا کرده و پیروانان فراوانی را به دور خود جمع کند.

چگونه می توان اتحاد در نظام اسلامی را حفظ کرد؟

حفظ اتحاد دو رکن اساسی دارد که باید به آن توجه شود:
رکن اول و نخستین وحدت، تمسک به اصول است که به "حبل الله" تعبیر شده است و مقصود از آن در روایات: اسلام، قرآن، پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام بیان شده­ است. هیچ یک از مذاهب و فرق اسلامی در لزوم تمسک به اصل دین، مشترکات قطعی، محکمات و مسلمات قرآنی و اسلامی تردید ندارد.

خدا، قرآن، پیامبر (ص)، قبله و معاد و هم چنین رعایت اصول اسلامی در سیاست، معاملات، احکام، قضاوت، قصاص و دیات و ... اصول مشترک مسلمانان هستند و همه در این موارد یک نظریه و دیدگاه دارند. اما در فروع و شیوه های اجرایی ممکن است برحسب نظر فقهای مذاهب عمل شود که اعتقاد هر مذهبی محترم و برای پیروان آن مذاهب پذیرفته شده است.

رکن دوم: مسئولیت مشترک:
کسانی که اصول قطعی یک دین را پذیرفته­اند و یک امت محسوب می­شوند، مسئولیت مشترک نیز دارند. از این رو، هر یک از افراد امت اسلامی در برابر رخدادهای جهان اسلام نمی توانند بی تفاوت باشند؛ بلکه باید با یکدیگر همفکری و همدردی کرده و برای حل مشکلات مشترک جهان اسلام بکوشند.

پذیرش مسئولیت در حقیفت پاسخ گویی به این حدیث شریف و ندای ملکوتی پیامبر است که می­فرماید: «مَن أصبَحَ لایَهتَمّ بِأمُورِ المُسلِمین فَلَیسَ بِمُسلِم؛ (کافی، ج2، ص163، ح1) کسی که به امور مسلمانان اهتمام ندارد، مسلمان نیست».

بنابراین در تحلیل اسلامی شرط مسلمان بودن، احساس مسئولیت مشترک بلکه فراتر از احساس، عمل و اقدام و اهتمام به امور مسلمانان به عنوان بخشی از امت است.

در حدیثی دیگر آن حضرت (ص) بر همین مسئله تاکید کرده و پاسخ گویی به ندا و فریاد مسلمان را شرط مسلمانی دانسته­اند: «مَن سَمِعَ رَجُلاً یُنادِی یا لَلمُسلِمین فَلَم یُجِبهُ فَلَیسَ بِمُسلِم؛ (کافی، ج2، ص163، ح5) هرکس بشنود که مسلمانی (در گوشه­ای از دنیا) فریاد برمی­آورد ای مسلمانان به داد من برسید و پاسخ مثبت ندهد، مسلمان نیست».

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پایان پیام/