خبرگزاری شبستان: آیتالله شهید سیدمحمدباقر صدر در سال 1350 یا 1351 ق. در شهر کاظمینِ دیده به جهان گشود. پدرش آیتالله سید‌حیدر از مجتهدان بنام و مادرش دخترِ آیتالله عبدالحسین آل‌یاسین از زنان متقی و پرهیزکار بود. وی که نوه مجاهد معروف سید‌اسماعیل صدر بود چند ساله بود که خواهرش آمنه بنت‌الهدی به‌دنیا آمد و چند ماه از ولادت آمنه نگذشته بود که پدرشان درگذشت.
آیتالله صدر در راه تحصیل علوم دینی از همان ابتدای نوجوانی تلاش کرد. وی بسیاری از کتاب‌های درسی فقه و اصول را که طُلاب حوزه در طول چند سال نزد استاد میخوانند بدون استاد مطالعه کرد و بدین‌گونه درس‌‌های سطح را به‌طور شگفتانگیزی در مدتی کوتاه گذراند. وی در کنار تحصیل، به آموزش و تدریس علوم مختلف به خواهرش نیز پرداخت. بدین وسیله بنت‌الهدی ادبیات، تاریخ، فقه، اصول و قرآن را از برادرش آموخت. نایل شدن آیتالله صدر به درجه اجتهاد و فقاهت، پیش از بلوغ شرعی در تاریخ شیعه کم‌نظیر و شگفتانگیز بود، اما مرجعیت این فقیه جوان و تقلیدِ مردم عراق و دیگر بلاد عربی از او بسی شگفتانگیزتر مینماید، زیرا او پیش از رسیدن به 40 سالگی از مراجع بزرگ محسوب میشد، پس از رحلت آیتالله حکیم در سال 1390 ق. دوران مرجعیت آیتالله صدر آغاز شد و بسیار از مردم عراق از او تقلید کردند.
او علاوه بر دروس جاری حوزه، فلسفه را نیز نزد شیخ صدرا بادکوبه‌‌ای آموخت و فلسفه‌های متأخر اروپایی را نیز به دقت مورد مطالعه و تحقیق قرار داد. سیدمحمدباقر صدر در 20سالگی به تدریس کتاب کفایة‌‌الاصول پرداخت و در 25 سالگی تدریس دوره خارج و در 28 سالگی دوره خارج فقه را براساس کتاب عروةالوثقی آغاز کرد و نوآوری هایی در هر دو حوزه فقه و اصول ارائه کرد. در کنار تألیف و تصنیف در اغلب رشته‌های علوم اسلامی به تعلیم و تربیت شاگردان فاضل و متعهد توجه خاصی مبذول داشت. وی فقیهی دانشمند، آگاه به مسائل و نیازهای فکری و سیاسی جهان اسلام، شجاع و پرهیزکار بود.
در 1337 که ژنرال عبدالکریم قاسم رژیم سلطنتی عراق را برانداخت و حکومت جمهوری در آن کشور اعلام کرد، کمونیست‌ها با استفاده از آزادی عمل سیاسی موجی از تبلیغات الحادی و ضد‌اسلامی در عراق به راه انداختند. از این‌رو گروهی از علمای شیعه عراق برای رویارویی با این هجوم تبلیغاتی «جماعةالعلماء نجف» را تأسیس کردند که هر چند سید صدر عضو آن نبود، لکن نقش رهبری اصلی جمعیت را برعهده داشت. جماعةالعلماء برای مقابله با حرکت های کفرآمیز حکومت عراق، اقدام به صدور بیانیه، اعلامیه و انتشار نشریات سیاسی و ایدئولوژیک کرد. مجله «الاضواء» که در 1961 منتشر شد از آن جمله بود و سرمقاله‌های پنج شماره اول آن با عنوان «رسالتنا» به قلم شهید صدر بود.
رد مکتب فلسفی کمونیسم
آیتالله صدر به پیشنهاد آیتالله سید‌محسن حکیم و به‌منظور رد مکتب فلسفی کمونیسم و طرح مکتب فلسفی اسلام و برتری‌های آن کتاب «فلسفتنا» را در1379 ق. تألیف کرد، پس از آن برای معرفی نظام اقتصادی اسلام و امتیازات آن نسبت به نظام‌های اقتصادی سوسیالیستی و سرمایه‌داری کتاب «اقتصادنا» را در 1381 ق. تألیف و منتشر ساخت.
در سال1377 ق. گروهی از علمای آگاه و مجاهد شیعه عراق درصدد تأسیس حزبی براساس ایدئولوژی اسلامی برآمدند و آن‌را «حزب الدعوة‌الاسلامیة» نامیدند. آیتالله صدر علاوه بر تأیید آن حزب، برنامه و اساسنامه آن را نیز تدوین کرد، اما اعتقاد داشت که شأن روحانیت ایجاب می‌کند که در تشکیلات و سازمان‌های سیاسی وارد نشوند و از جایگاه والای معنوی روحانیت ایفای نقش کنند و خود نیز به توصیه آیتالله حکیم از حزب کناره گرفت.
بعد از تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه او با امام ابراز همدردی کرد و پس از تبعید ایشان به نجف اشرف در 9 جمادی‌الثانی 1385 ق، به همراه گروهی از علمای نجف از امام به گرمی استقبال کرد. وی طی اقامت 13 ساله امام در عراق روابط نزدیک و دوستانه‌ای با ایشان داشت، پس از رحلت آیتالله حکیم در 1349، دوران مرجعیت آیتالله صدر آغاز شد و بسیاری از مردم عراق از او تقلید کردند. در همان سال‌ها وی کوشید تا اهداف و سازمان مناسب و شایسته‌ای متناسب با تحولات فکری و اجتماعی جامعه ایجاد کند و جلسات منظمی نیز بدان منظور تشکیل داد.
حکومت اسلامی آرمان عصر غیبت
از نظر او حکومت آرمانی در عصر غیبت حکومت اسلامی بود که بر دو پایه ولایت فقیه و شورا قرار داشت. وی پس از رسیدن به مقام مرجعیت، در فتوای تاریخی خود حزب بعث را تکفیر کرد. حدود دو سال بعد که رژیم عراق از فعالیت‌های حزب‌الدعوة و دیگر گروه‌های مبارزه به وحشت افتاد، بسیاری از مبارزان و مجاهدان را به زندان انداخت و در ماه رجب 1392 ق سید محمدباقر صدر را که در بیمارستان نجف اشرف بستری بود دستگیر کرده و به بیمارستان کوفه منتقل کرد، اما به علت اعتراض گسترده علما و مردم ناگزیر شد که او را آزاد کند.
رژیم عراق برای ارعاب آیتالله صدر و دیگر مجاهدان در 1394 ق. پنج تن از شاگردان وی را دستگیر و اعدام کرد. در اربعین 1397 ق. به دستور آیتالله صدر تظاهرات ده‌هاهزار نفری عزاداران حسینی در شهرهای کربلا و نجف، به تظاهراتی بر ضد رژیم بعثی تبدیل شد. روز بعد مأموران امنیتی رژیم عراق، تعداد زیادی از تظاهرکنندگان را دستگیر، زندانی و شکنجه کردند و آیتالله صدر نیز برای دومین بار دستگیر و آزاد شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، رژیم بعث که از ایجاد انقلاب مشابهی در عراق به‌شدت نگران بود ، درصدد تخطئه انقلاب اسلامی ایران برآمد، اما آیتالله صدر با آگاهی از اهداف بعثی‌های عراقی در نامه‌ای که به امام در پاریس نوشت، از قیام شکوهمند و شجاعانه مردم مسلمان ایران به رهبری ایشان تجلیل کرد و با تمام اخلاص و شجاعت آمادگی خود را برای همکاری با رهبر انقلاب و امت قهرمان ایران اعلام کرد، پس از آن نامه‌هایی نیز به شاگردان و مریدانش در ایران نوشت و به آنان دستور داد که با مردم انقلابی ایران همگام شوند و از فداکاری در راه پیروزی انقلاب اسلامی دریغ نورزند و از امام خمینی(ره) اطاعت کنند، همانگونه که او خود در راه تحقق اهداف و آرمان‌های اسلامی ذوب شده است. در فتوایی نیز شهدای انقلاب اسلامی ایران را همچون شهدای قیام امام حسین (ع) دانست. این فتوای مهم، تبلیغات سوء و مغرضانه رژیم بعثی را بر ضد انقلاب اسلامی خنثی کرد و موجب اظهار همدردی مردم مسلمان عراق با مردم ایران شد.
شکرگزاری در پی پیروزی انقلاب
در 23 بهمن 1357، آیتالله صدر که بسیار شادمان بود در میان انبوهی از مردم و طلاب انقلابی در مسجد جواهری نجف سخنرانی کرد. او پس از شکرگزاری از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نسبت به پیروی از اوامر امام خمینی و آگاهی از توطئه‌‌های دشمنان انقلاب اسلامی ایران، فردای آن روز تظاهراتی در شهرهای عراق برگزار شود و متعاقب آن، تظاهرات باشکوهی در شهرهای کربلا و نجف و سایر شهرها به راه افتاد. همزمان با آن آیت الله صدر، طی پیامی به امام خمینی(ره) پیروزی انقلاب اسلامی ایران را تبریک گفت و در پیامی دیگر به ملت ایران از قهرمانی‌ها و فداکاری‌های آنان ستایش کرد و به ادامه تبعیت از امام سفارش کرد.
در سال 1358 آیتالله صدر رساله «الاسلام یقود الحیاة» را به‌عنوان مقدمه‌ای برای قانون اساسی نوشت و نماینده‌ای به عنوان رابط میان خود و امام خمینی تعیین و روانه ایران کرد. در همان سال طی فتوایی مردم عراق را به براندازی رژیم بعثی عراق دعوت و به دنبال آن خانه‌اش به محاصره مأموران امنیتی عراق درآمد و رفت و آمد به خانه وی ممنوع شد.
آیتالله صدر به منظور روشنگری سیاسی، درس تفسیر قرآن تشکیل داد که در آن گروه زیادی
از عموم طبقات مردم شرکت می‌کردند که تا چهارده جلسه ادامه یافت. رژیم بعثی عراق که از تشکیل چنین جلسه‌ای به‌شدت هراس داشت، بسیاری نمایندگان آیتالله صدر و دیگر افراد مؤمن و انقلابی را که تعداد آن به هزاران نفر می‌رسید در سراسر کشور دستگیر کرد. شهید صدر به منظور اعتراض به این اقدام ضد انسانی روز 16 رجب 1339ق را اعتصاب عمومی اعلام کرد به دنبال آن بازارهای عراق تعطیل شد و مردم نجف به سمت خانه آیت الله صدر شتافتند. فردای آن روز آیتالله صدر دستگیر و به بغداد انتقال یافت، اما بر اثر تظاهراتی که در نجف، کاظمین و دیگر شهرها به طرفداری از او برپا شد، رژیم بعث به ناچار او را آزاد کرد و روز 18 رجب مردم نجف گروه گروه برای دیدار و بیعت با وی به منزل او رفتند.
رژیم بعث عراق که با وجود آیتالله صدر پایه‌های قدرتش را در خطر جدی می‌دید درصدد از بین بردن آیتالله صدر و هواداران او برآمد.از این‌رو خانه‌اش در نجف محاصره شد که مدت 9 ماه به طول انجامید. رژیم بعث عراق از او خواست تا از تأیید انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی(ره) دست بردارد و با صدور بیانیه‌ای از مواضع حزب بعث حمایت کند، عضویت در حزب الدعوة را تحریم و فتوای تحریم حزب بعث را پس بگیرد، اما او شهادت را بر تسلیم در برابر چنین شرایط ننگینی ترجیح داد.
در 19 جمادی‌‌الاول 1400 ق / 16 فروردین‌ماه 1359 بار دیگر آیتالله صدر در شهر نجف اشرف دستگیر شد و به بغداد منتقل شد. پس از سه روز شکنجه‌های وحشیانه او را به همراه خواهرش بنت الهدی به شهادت رساندند و تحت نظر شدید مأموران امنیتی در آرامگاه خانوادگی شرف‌الدین در نجف اشرف به خاک سپرده شد.
اعتقاد به تحول حوزه های علمیه
آیتالله صدر در اغلب رشته‌های علوم اسلامی تبحر داشت. وی معتقد بود که باید در دروس حوزه‌های علمیه تحولی پدید آید و طلاب و روحانیون نباید فقط به درس‌‌های معمول فقه و اصول اکتفا کنند، بلکه باید به مسائل علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جدید آشنا شوند. به نظر وی کتاب‌های درسی مرسوم در حوزه‌ها به‌ویژه در مبحث فقه و اصول، پیچیده و ناهماهنگ با شرایط روز بوده و به شیوه قدیمی است. در این کتاب‌ها مسائلی مطرح شده که امروزه به کلی منسوخ و متروک شده است و در این زمینه دست به تألیفاتی زد که ضمن ساده‌نویسی مطالب کتاب‌های قدیمی آن‌را در طرحی نو و روشی جدید برای طلاب فقه و اصول به نگارش درآورد. وی این کار را با دو تألیف «الفتاوی الواضحة» و «دروس فی علم‌الاصول» انجام داد. آثار دیگر او عبارتنداز: فدک فی‌التاریخ؛ غایة‌الفکر فی علم‌الاصول؛ فلسفتنا؛ اقتصادنا؛ المعالم الجدیدة‌الاصول؛ الاسس المنطقیة للاستقراء؛ بحوث فی شرح عروةالوثقی؛ المدرسة‌الاسلامیة؛ بحث حول‌المهدی(عج)؛ بحث حول‌الولایة؛ دور الائمة(ع) فی الحیاة‌الاسلامیة؛ نظام العبادات فی‌الاسلام.
این آثار نشان می‌دهد که وی در زمینه‌های مختلف فکری و علمی چون فلسفه، فقه، سیاست، جامعه، اقتصاد و... فعالیت کرده است. صدر با یکی از دخترعموهای خود که خواهر سید موسی صدر رئیس اسبق مجلس اعلای شیعیان لبنان بود ازدواج کرد و دارای شش فرزند شد.
پایان پیام/
نظر شما