مسجد «آق قلعه»، «ازغد» و «کبود گنبد»؛ سه مسجد تاریخی خراسان رضوی

خبرگزاری شبستان – خراسان رضوی: مسجد"آق قلعه" یکی از مساجد کهن دیار خراسان رضوی است که قدمت ساخت این مسجد به عصر ایلخانی باز می گردد و این بنا تاریخی سبک ایلخانی و تا حدودی شبیه به سلطانیه زنجان احداث شده است. مساحت شهر تاریخی آق قلعه 55 هکتار و مسجد آن در مرکزیت این شهر واقع شده است.

اطراف شهر نیز دارای برج و باروها و خندق می باشد که بعد از گذشت چندین سال بر اثر فرسایش های طبیعی و مرور زمان، صدمات زیادی بر پیکر مسجد آق قلعه وارد کرده و تنها شالوده اصلی بنا و ارگ حکومتی این اثر ملی باقی مانده است.

این مجموعه بر اساس کتیبه‌ مسجد، در سال 712 هجری قمری و مقارن با حکومت الجایتوخان، به پایان رسید. بنابراین، مسجد آق قلعه یکی از آثار معماری ارزنده‌ عصر ایلخانی محسوب می‌شود. آق قلعه شامل یک ایوان ورودی بزرگ و رفیع منتهی به گنبد خانه بزرگ و عظیم و 2 شبستان عظیم شرقی و غربی در اضلاع غرب و شرق گنبد خانه است که حدود 70 درصد آن تخریب شده است.

شبستان های 2 طرف ایوان، به صورت قرینه و یکسان با یکدیگر ساخته شده‌اند. ورودی های شبستان ها در 2 ضلع گنبدخانه و اضلاع شمالی و جنوبی آنها، تعبیه شده است به این ترتیب که هر یک از آنها یک ورودی از گنبدخانه، یک ورودی از ضلع جنوبی، و دو ورودی دیگر از ضلع شمالی دارند. هر یک از شبستان ها، یک محراب در ضلع جنوب غربی دارند. به این ترتیب، این مسجد دارای سه محراب است.

این شبستان ها با فضای وسیعشان، جمعیت نسبتاً زیادی را در خود جای می‌دهند. 2 ردیف ستون در عرض و چهار ردیف در طول و جمعاً هشت ستون آجری مربع شکل، سقف شبستان ها را بر خود حمل می‌کنند. بر روی این ستون ها، 15 گنبد کروی کوچک تعبیه شده است. سطحی طاقچه مانند دور تا دور این ستون ها، برای گذاشتن چراغ پیه‌سوز، شمع، مهر نماز و غیره ایجاد شده است.

ابعاد هنری و تزیینات مسجد آق قلعه‌

فن و هنر معماری ایرانی در این مسجد، در حد مطلوب و منطقی خود در قسمت های مختلف این بنای تاریخی به کار گرفته شده است، به صورتی که در این بنای تاریخی کتیبه‌ گچبری گنبدخانه و تزیینات اسلیمی مسجد که با رنگ لاجوردی اندود بوده، حواشی ستون های شبستان ها و مخصوصاً شبستان شرقی با رنگ قهوه‌ای و به صورت یک نوار تزیین شده است.

همه‌ طاق های بنا به صورت جناغی اجرا شده است، هنر آجرکاری به صورت آجرچینی متمرکز در گنبد اصلی و با طرح لوزی و خفته راسته در مناره‌ها(نیم‌ستونها) به کار گرفته نشان از ذوق و هنر اصیل ایرانی دارد.

در همین راستا و به منظور بهره مندی بیشترمردم ازاین بنای تاریخی محوطه تاریخی شهر آق قلعه جوین در حال بازسازی و مرمت است. این بهسازی شامل آجر فرش جلو ایوان، مرمت و بازسازی محوطه تاریخی شهر و محوطه سازی مسجد از محل اعتبارات مساجد اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی می باشد که به پایان رسیده است.

مسجد هزار ساله ازغذ

از دیگر مساجد تاریخی خراسان رضوی می توان به مسجد ازغد مربوط به دوران تیموریان که بر فراز تپه ای واقع در 17 کیلومتری مشهد و در موقعیت جغرافیایی 59 درجه و 19 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 12 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است و دارای 140 خانوار و 447 نفر جمعیت است، اشاره کرد.

روستای ازغد یکی از روستاهای زیبا و بکر منطقه طرقبه در دامنه رشته کوه های بینالود است که این روستا به جهت داشتن آثار تاریخی از جمله درب مسجد با قدمت بسیار و منحصر به فرد، درخت چنار قدیمی، حمام و مدرسه علمیه و قبرستان قدیمی در کنار دره های سرسبزآب فراوان رویش گیاهان متنوع و عطراگین همواره مورد علاقه کوهنوردان، گردشگران، و دوستداران طبیعت قرار گرفته است.

در دل این طبیعت بکر مسجدی هزار ساله نهفته است که این بنای سنگی همچون دیگر مساجد تاریخی دارای ورودی با شبستان و ایوان مسقف و ستون چوبی است. درون مسجد 14 ستون به تعداد امامان شیعه ساخته شده که بر روی یکی از این ستون ها کتیبه ای وجود دارد که ساخت بنا را مربوط به سال 431 هجری قمری آورده است و با استناد بر این کتیبه می توان گفت عمر مسجد ازغد به هزار سال می رسد.

از خصوصیات بارز این مسجد می توان به داشتن 2 پاگرد به جای لولا اشاره کرد که با قرار گرفتن درون پاشنه های چهار چوب با چرخش درب باز و بسته می شود.

اساس و ریشه مسجد متعلق به دوران قبل از اسلام است که با رواج اسلام بنای این مسجد در دوران صفوی تغییر کاربری شده و به مسجد تبدیل شده است.

مسجد کبود گنبد؛ مکانی مورد احترام اقوام مختلف در طول تاریخ شهرستان کلات نادر

از دیگر مساجد تاریخی استان خراسان رضوی می توان به مسجد کبود گنبد اشاره کرد که در شهرستان کلات واقع شده است. این شهرستان در شمال شرقی ایران و خراسان قرار گرفته که از شمال به وسیله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول 180 کیلومتر با کشور ترکمنستان همجوار و از جنوب به کوه هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از سمت غرب به شهرستان درگز محدود می‌شود. فاصله این شهر با مشهد 145 کیلومتر، با جاده‌ای کوهستانی است.

مسجد کبود گنبد در چند سال اخیر شهرستان کلات به سبب جاذبه های فراوان تاریخی، تمدنی، فرهنگی و طبیعی به یکی از قطب های مهم گردشگری استان و حتی کشور تبدیل شده است و سالانه ده ها هزار نفر برای بازدید از این جاذبه ها وارد شهرستان و به ویژه شهر کلات می شوند با این وجود مسجد تاریخی "کبود گنبد" در جوار طبیعت ناب کلات چون منطقه ییلاقی ارتکند، آبشار قره سو، کاخ خورشید و دیگر بناهای تاریخی و طبیعت بکر این منطقه چشم هر بیننده را خیره می سازد.

مسجد کبود گنبد، یا مسجد جامع بنای مذهبی در منطقه کلات است که این مکان تاریخی مورد احترام و توجه اقوام مختلف در طول تاریخ شهرستان کلات نادر بوده است و به همین علت، کامل ترین هنر هنرمندان در خدمت معماری و تزئین نقوش این بنا به کار رفته است.

این مسجد دارای قدمتی 900 ساله است واز جاذبه های مذهبی، فرهنگی و تاریخی شهر باستانی کلات است که در پایین دست این شهر چشم هر بیننده ای را خیره می کند. این مسجد چهار ایوانه، دارای گنبدی نیلگون، صحن و طاق و ساقه گنبد استوانه ای شکل و فضای زیر گنبد یک هشت ضلعی منظم است که طول هر ضلع آن حدود چهار متر است.

بنای اصلی مسجد را از کارهای دوره سلجوقی می دانند که نادرشاه افشار نیز به نوبه خود، بیوتات و ایوان های اطراف آن را ساخته است. در اطراف پیشخوان مدخل مسجد، کتیبه ای سنگی به خط نستعلیق مربوط به دوره قاجار نصب شده است که حکایت از تعمیر مسجد در این دوره توسط یلنگ توش خان ابن فتحعلی، حاکم کلات به سال 1250 هجری قمری است.
 

پایان پیام/