هرآنچه نفت برسرمان آورد

خبرگزاری شبستان :در کشور ما چند سالی است به مباحث مربوط به اقتصاد سیاسی و تاثیرات آن در امنیت اقتصادی و امنیت ملی جمهوری اسلامی پرداخته شده است . از همین دریچه بسیاری از متخصصان و کارشناسان اقتصادی و سیاسی بر این باورند که نفت و عایدات درآمدی فروش نفت مشکلات بغرنجی را برای کشور بوجود آورده است و تبدیل شدن اقتصاد داخلی به اقتصاد رانتیر یا تحصیلدار علاوه بر معضلات و مشکلات اقتصادی ، در امنیت ملی کشور نیز تاثیرات مخرب قابل توجهی گذاشته است.
به طور کلی در اقتصاد رانتی که بیش از 42 درصد درآمد ملی یا داخلی متعلق به محصول و فرآورده خاصی است ، ابعاد گسترده ای از تهدید ها را برای کشورهای صاحب امتیاز و رانتیر به ارمغان داشته است. کشورهایی که محصصولات کشاورزی خاصی را به دنیا عرضه داشته اند و بیش از نیمی از در آمد های خود را از فروش محصولاتی مثل برنج ، قهوه ، کائوچو بدست آورده اند ، هرروزه شاهد افت قیمت های مواد غذایی در مقابل کالاهای وارداتی صنعتی و سرمایه بر می باشند و در همین افت و خیز ها بسیاری از هزینه های عمومی و جاری خود را با روش ناصواب و نامطلوب افزایش یا کاهش داده اند.
در این میان وضع کشور های صادر کننده نفت نیز بهتر از این کشور ها نیست. به طور کلی کشورهای حوزه خلیخ فارس و خاورمیانه که از موهبات و فراوانی های نفتی بیشماری بهره مندند ، به جای راهنمایی و منتقل کردن در آمد های نفتی در بخش صنعت و توسعه آن را در هزینه های جاری و عمرانی پیش بینی کرده اند و به همین میزان با افزایش قیمت های جهانی و سطح هزینه های داخلی ناشی از جهانی شدن ، وابستگی خود را به در آمد های نفتی بیشتر و بیشتر کرده اند.
آمارهای جهانی حاکی از آن است از سال های آغازین دهه هشتاد میلادی نسبت افزایش قیمت نفت خام در برابر کالاهای وارداتی و لوکس و حتی مواد غذایی بسیار پایین است .در واقع ممکن است قیمت هربشکه نفت خام در بازار جهانی افزایش چشمگیری داشته باشد و به تبع آن در آمد هنگفتی را نصیب کشورهای صادرکننده کند ولیکن در مقابل آن قیمت های جهانی کالاهای لوکس و مصرفی که کشورهای صادرکننده نفت اقبال زیادی به واردات آن دارند بیشتر از افزایش درصدی قیمت نفت بوده است.
علاوه بر این کشورهای صنعتی و ابر صنعتی ای که نیاز روزافزون به مواد اولیه و نفت داشته اند ، با سیاست های انقباضی و محدود کننده ، نیاز خود را به فرآورده های نفتی کاهش داده اند و در این رهگذر به دنبال آن بوده اند با جانشین کردن مواد مصنوعی و پلیمری جایگزین کم هزینه ای برای نفت پیدا کنند ، همین امر موجب شده اشت بازار تقاضای نفت در جهان بسیار کاهش یابد و به همین منظور کشورهای صادر کننده که خود را وابسته به درآمد های نفت دریافته اند در اقدامی کوته نظرانه ، عرضه بیشتر نفت خود را این بار با قیمتی پایین تر دنبال کرده اند.
متاسفانه کشور عزیزمان نیز در این الگوی اقتصادی خارج از ماجرا نیست. اقتصاد کشور که حدود یک قرن خود را به عایدات نفتی و مواد اولیه وابسته کرده است از بسیاری از ابعاد صنعتی و سرمایه ای عقب افتاده است و متاسفانه دولت را به توزیع کننده درآمد های نفتی مبدل کرده است و نقش و توجه کمتری را به بخش صنعت اختصاص داده است.
علاوه بر معضلات اقتصادی بیش از حد مثل واپس ماندگی صنعتی و خصوصی سازی و همچنین اقتصادی با توان بازتولیدی بسیار پایین و تاثیر پذیر از قیمت های جهانی ، مشکلات و معضلات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی فراوانی نیز به دنبال داشته است که شخصیت ملی افراد جامعه را با گذشت چندین نسل تحت تاثیر و تغییر قرار داده است. معضلاتی مثل آماده خواری و مصرف گرایی شدید در افراد جامعه ، میل بیش از حد به درگیر کردن سرمایه در بخش های واسطه ای و دلالی ، عقب افتادگی بیش از حد صنایع خرد و بنگاه های تولیدی کوچک همه از مصایب نفت است.
علاوه بر این بسیاری از اندیشمندان سیاسی بر این باورند دولت های رانتی میل پایینی به همکاری جویی و همگرایی دارند و الگویی اقتدار گرا در تصمیم گیری و توزیع ارزش ها دنبال می کنند و همین امر موجب چرخش فرآیندهای سیاسی به سمت اقتدارگرایی در مقابل الگوی دمکراتیک شده است.
اما موضوع کاهش وابستگی به درآمد های نفتی در سال های اخیر بیش از گذشته دنبال شده است. در وضعیت کنونی که کشور در تحریم های نفتی و مالی جهانی قرار گرفته است موضوع نفت و گذار از اقتصاد رانتیر به سوی اقتصاد مولد و درون زا هر روز بیشتر از قبل عنوان می شود. در واقع تحریم های تاثیر گذار نفتی ضرورت این موضوع را بیشتر از قبل کرده است. شاید تحریم های نفتی در پنج ساله اخیر فال نیکی در ورق آینده انگاری تاریخ ایران افتد و در همین گذار شاهد تقویت روزافزون صنعت باشیم و در سال های آتی نفت را به عنوان سرمایه ای ملی از دسترس بهای ناچیز خارج کنیم. همین امر در فرمایشات مقام معظم رهبری در روز آغازین سال جدید تاکید شد، و توجه عموم به تذکرات ایشان در 17 سال پیش مبنی بر بستن درهای چاه های نفت جلب شد.
در دهه های اخیر کشورهای حوزه خلیج فارس دریافته اند با سرمایه گذاری بر روی بخش پتروشیمی و صنایع پلیمری می توانند ارزش افزوده بیشتری در سال های آتی داشته باشند و از سرمایه فروش نفت خام به بهای سود بیشتر در آینده ای نزدیک صرف نظر کنند. متاسفانه این اتفاق میمون و خوشایند در ایران پیگیری نشد و اگر هم پیگیری شد توجه چندانی به آن نشد. آمارها نشان می دهد درآمد های حاصل از فروش مواد پتروشیمی درایران نسبت به کشورهای صادرکننده نفت پایین است و این امر نیز بدلیل فقدان استاندارد های ترجیحی و جهانی برای محصولات پتروشیمی و همچنین نبود تنوع در این محصولات است.
در بخش بعدی به دنبال آن خواهیم بود راهکارهایی برای خروج از اقتصاد رانتی ارایه دهیم.
پایان پیام./