اسفند به احمد اسفندیاری مهلت نداد/ از مدرسه کمال‌الملک تا فرهنگ لاروس

به گزارش خبرنگار شبستان، در حالی که تعداد هنرمندان درگذشته در سال 1391 به  77 تن می رسید و امیدوار بودیم که تعدادشان بیشتر نشود، ناگهان خبر رسید که هنرمند پیشکسوت نقاشی ایرانی و کسی که به او لقب هنرمند پیشگام هنر نوگرای ایران می دادند، درگذشته است. احمد اسفندیاری آخرین بازمانده از اولین نسل پیشگامان تأثیرگذار هنر نوگرای بود که سه ماه پس از درگذشت دوست و همکلاسی دیرینش محمود جوادی پور به دیار باقی شتافت.

احمد اسفندیاری، متولد سوم اردیبهشت سال 1301 در محله فخرآباد (دروازه شمیران) تهران است. پدرش و مادرش کرمانی بودند. اما اجدادش در اصل مازندرانی بوده که یکی از آنها در زمان ناصر الدین شاه به کرمان تبعید می شود. به همین سبب احمد اسفندیاری با علی اسفندیاری (نیما یوشیج) پدر شعر معاصر ایران نسبت دارد. پدر و مادرش به هنر، به ویژه موسیقی و شعر علاقه مند بودند. مادرش ویلن می زد و شاگرد ابوالحسن خان صبا بود. پدرش، خط خوب و صدای خوش داشت. مذهبی و شیفته اهل بیت(ع) بود و معمولا هم خودش روضه خوانی می کرد. پدرش که اشتیاق احمد را به نقاشی دید، او را نزد آقای خردمند که از شاگردان مدرسه کمال الملک بود، برد.

اسفندیاری پس از آن به دانشکده هنرهای زیبا راه می یابد و در سال 1326 دوران تحصیلش در دانشکده به اتمام می رسد و به عنوان پروژه پایانی، تابلویی با موضوع "باشگاه افسران" را ترسیم می کند. در اوایل سال 1328 در نمایشگاه گروهی انجمن فرهنگی ایران و فرانسه به همراه حسین کاظمی، محمود جوادی پور و مهدی ویشکایی شرکت کرد و در پایه گذاری گالری "آپادانا" (نخستین گالری خصوصی در ایران) همکاری می کند. در سال 1337 در اولین دوسالانه تهران شرکت کرد. در این نمایشگاه، یک نقاشی با موضوع طبیعت بی جان از او به نمایش در آمد که درآن اشیاء، فرم های ساده ای یافته و با خطوط رنگین دورگیری شده اند. این نقاش مدتی در دبیرستان های دخترانه به تدریس نقاشی و ادبیات پرداخت.

احمد اسفندیاری بعد از دوران دانشجویی با شیوه‌هایی نظیر امپرسیونیسم و پست‌امپرسیونیسم به نقاشی از موضوعاتی مانند طبیعت، طبیعت بی‌جان، چهره و جلوه‌هایی از زندگی مردم می‌پردازد. استفاده از رنگ‌های ناب با غلبه رنگ‌های سرد، به‌خصوص انواع آبی‌هایی که با رنگ‌‌های مختصر گرم و خاموشی نظیر نارنجی‌ها، زردها و قهوه‌ای‌ها همراه شده و هارمونی ملایمی را به‌وجود می‌‌آورند. همچنین ضربه قلم‌های آزاد، حذف جزییات و ساده‌سازی، از خصوصیات کاری این زمان او است.

وی چند سالی در وزارت فرهنگ و هنر و در هنرستان‌های هنر به تدریس می‌پردازد و در پانزده سال آخر تدریس، مجدداً به آموزش و پرورش بازمی‌گردد و در دبیرستان‌های دخترانه، نقاشی و ادبیات درس می‌دهد و سرانجام در سال ۱۳۵۴ بازنشسته می شود.

از احمد اسفندیاری به عنوان هنرمند پیشگام هنر نوگرای ایران یاد می شود و او توانسته در طول سال های فعالیتش ده ها نمایشگاه داخلی و خارجی از آثارش برگزار کند و جوایزی بی شمار به دست آورد. به باور کارشناسان هنر، احمد اسفندیاری از پیشکسوتان مدرنیسم ایران و از نسل نقاشانی است که در دهه 20، بار سنگین تغییر قالب های بیانی فرسوده گذشته را بر دوش داشته و توانسته است آن را به مقصدی امن و مطمئن برساند.

اسفندیاری از معدود هنرمندان ایرانی است که نامش در فرهنگ لاروس آمده است. اسفندیاری که از آغازگران جنبش هنر نوگرای ایران محسوب می شود، در سال های اخیر به شیوه آبستره فیگوراتیو نقاشی می‌کرد اما پیش از این به سبک‌های مختلف نقاشی مدرن از جمله امپرسیونیسم، ‌کوبیسم و فویسم نیز نقاشی کرده است. در طی بیش از شصت سال تجربه هنری احمد اسفندیاری، و به رغم تنوعی که در شیوه‌های او وجود دارد، چند نکته همه آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد و حاکی از شخصیت واحد آفریننده آن‌ها است:

ـ استفاده از رنگ‌های ناب و درخشان و حاکمیت رنگ‌های سرد و به‌خصوص انواع آبی‌ها
ـ عشق به طبیعت، راستی، مردم و روابط آن‌ها و فضاهای سنتی و ...
ـ حذف جزییات و ساده‌سازی فرم‌ها به‌شکلی که گویی آدم‌ها، طبیعت، اشیا و .. تنها با اشاره‌ای نمایش داده شده‌اند.
ـ استفاده از خط برای دورگیری و یا نمایش اشیا
ـ در آثار او هیچ نوع قدرت‌نمایی تکنیکی را نمی‌توان مشاهده کرد. بلکه آن‌چه کاملا به چشم می‌آید، تنها خود نقاشی و حدیثی زیبا از زندگی است.

با مشاهده آثار اسفندیاری آنچه بیش از همه جلب توجه می کند، آرامش درونی نقاش است که در لابلای فرم ها و رنگ هایی که القای فضای ایرانی می کنند به چشم می آید. شناخت عمیق احمد اسفندیاری از نور و سایه و کاربرد زیبا و به جای آن در آثارش وتأثیر درست او از نقاشی و تلفیق آن با تجربه شخصی و انتخاب رنگ های پخته و شفاف بازگشت های گاه و بی گاه او به طبیعت استفاده نور و شخصی از خطوط، و تنوع طلبی از مشخصه های آثار احمد اسفندیاری است.

 اسفندیاری که در ماه‌های آخر عمر خود به دلیل بیماری در منزل بستری بود، در آستانه‌ی سال نو و در بامداد 30 اسفندماه 91 در سن 90 سالگی از دنیا رفت.

گزارش: آزاده فضلی