خبرگزاری شبستان: در تمام شهرهای تاریخی ایران زمین، حتی روستاها، مساجدی وجود دارد که وسعتی تا عمق تاریخ اسلام در این سرزمین پهناور دارد، می‌برد ما را تا ریشه‌های اعتقادیمان، تا جایی که باوری یافتیم ماندگار، مساجد به نوعی بخش عمده‌ای از تاریخ این سرزمین است، بخشی که شاید در معرفی آنها باید بهتر کار کرد.
شیراز و برخی از شهرهای تاریخی فارس، مساجدی را در خود دارد که دوره ساخت و ایجادشان به اولین حکومت‌های اسلامی باز می‌گردد، مساجدی که همواره علاقه‌مندانی برای آنها رفته و می‌روند، اما در میان تمام آثار تاریخی، مساجد، کمتر معرفی شده است.
در این گزارش به معرفی و توصیف برخی از مساجد موجود در شیراز، خواهیم پرداخت تا قدمی باشد برای آغاز مسیری در جهت معرفی داشته‌های معنوی تاریخی در استان فارس و دیگر نقاط کشور.
مسجد نو(مسجد شهدا)
«مسجد اتابک» معروف به «مسجد نو» دومین مسجد شیراز از نظر اهمیت تاریخی است.
اولین مسجد شیراز از لحاظ اهمیت تاریخی مسجد جامع عتیق و سومین مسجد از این منظر مسجد وکیل است. مسجد نو با 20 هزار مترمربع مساحت، بزرگ‌ترین مسجد ایران است. طی سالهای اخیر مسجد نو به محل اقامه نماز جمعه شهر شیراز بدل شد و هم اکنون به مسجد شهدا معروف است.
مسجد نو مربوط به دوره اتابکان است و در زمان اتابک سعد ابن زنگی - حاکم وقت فارس- بین سالهای 598 تا 615 هجری قمری ساخته شده و در گذشته «مسجد اتابک» نامیده می شد. چنان که در کتاب شیراز نامه آمده، مسجد نو در ابتدا اندرونی اتابک بوده و به شکرانه بهبودی دخترش از یک بیماری سخت آنجا را به مسجد تبدیل می‌کند. ساخت بنای مسجد اتابک 17 سال به طول انجامید.
اتابک در جلوی مسجد، چهار بازار بزرگ و زیبا و حمامی عالی برای استفاده عموم ساخت که بعدها در اثر زمین‌لرزه ویران شد و کسی آنها را بازسازی نکرد. این مسجد از دید معماری قابل توجه و تحسین بر‌انگیز است.
این اثر چندین نوبت در اثر زمین‌لرزه‌های گوناگون این مسجد ویران و از نو ساخته شد بنابراین به نام مسجد نو نامیده شده است. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شمارهٔ ثبت 73 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این اثر تاریخی در شیراز، فلکه شاهچراغ، روبروی بقعه شاهچراغ(ع) واقع شده و در ساختمان مسجد نو در حال حاضر کاشی کاری و کار هنری دیده نمی‌شود، اما پیشانی طاق‌های بزرگ با کاشی کاری معرق به خط ثلث تزیین شده است.
در هر سوی رواق‌های مسجد، 12 طاق کم ارتفاع وجود دارد. در پشت رواق جنوبی، شبستان گسترده‌ای ساخته شده است. در ضلع‌های شرقی و غربی، ایوان بزرگی در وسط وجود دارد که هر طرف آن شش اتاق ساخته شده است.
تا حدود 60 سال پیش به دلیل وجود چند درخت چنار در وسط صحن، این مکان گردشگاه مردم شیراز بود و آب قنات خیرات از وسط آن جریان داشت. مسجد نو در دوره مشروطیت محل تجمع آزادی خواهان بود.
مسجد وکیل
این مسجد در شرق عمارت کلاه فرنگی و بین حمام و بازار وکیل جای گرفته و از اقدامات دوره زندیه به شمار می‌آید. مسجد وکیل به دستور کریم‌خان زند و در سال 1187 هجری قمری ساخته شد.
بنای مسجد با مساحتی در حدود 11 هزار متر مربع دربرگیرنده سردر مجلل، صحن، ایوان‌های شمالی و جنوبی، شبستان‌های جنوبی و شرقی، رواق‌های شرقی و غربی و حیاط کوچک کناری است.
شبستان مسجد وکیل با کاشی‌کاری‌های زیبا، ستون‌های حجاری شده و منبر چهارده پله یکپارچه مرمرین آن از شاهکارهای دوران زندیه به شمار می‌رود. این منبر به نشانه چهارده معصوم، چهارده پله دارد و سنگ آن از مراغه به شیراز آورده شده است.
اگر چه معماری مسجد وکیل به ویژه استحکام بی نظیر آن قابل توجه است، ولی ساختمان سه طاق مجلل و با شکوه آن(طاق سردر ورودی و طاق ورودی به شبستان بزرگ) از شاهکارهای معماری است و چنان طاق‌های با ابهتی کمتر در شیراز ساخته شده‌اند.
خطوط کتیبه‌ها که به خط ثلث، نسخ ونستعلیق نوشته شده، در نوع خود شاه کار است، مخصو صا خطوط ثلث کتیبه‌های طاق‌های بزرگ ومحراب آن که با قلم درشت نوشته شده است.
کاشی‌های پیشانی طاق‌ها و جرزها، مخصوصا کاشی‌های هفت رنگ سه طاق بزرگ که با رنگ‌های زنده و جالب ساخته شده وروی آنها گل و بته‌های قشنگ و خطوط اسلیمی و ترنج‌های زیبا، روی زمینه‌های گوناگون نقش شده و طرح لچکی‌های بالای طاق نماها که به طرح‌های قشنگ ترسیم شده، هر کدام از دیگری زیباتر و جالب‌تر است و شاهکار هنر نقاشی و کاشیکاری و مقرنس کاری است.
مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک یکی از زیباترین مسجدهای تاریخی دوران قاجار است که در محله گودعربان و خیابان لطفعلی‌خان زند قرار گرفته است. این مسجد در فاصله سالهای 1293 تا 1305 هجری قمری به دستور حسن علی نصیرالملک و به معماری میرزا محمدحسن معمار و کاشی‌پزی استاد محمدرضا از بزرگان دوران قاجار ساخته شده است.
این مسجد دارای صحنی وسیع، دو ایوان شمالی و جنوبی، دو شبستان شرقی و غربی و سردر ورودی زیبایی است. این مکان دارای مساحتی برابر با 2 هزار 980 مترمربع و زیربنای 2 هزار 216 مترمربع است. شبستان غربی مسجد، دارای هفت در چوبی بزرگ مزین به شیشه‌های رنگی و 12 ستون سنگی یکپارچه با شیارهای مارپیچ در دو ردیف شش‌تایی به نیت دوازده امام است. سقف شبستان نیز با نقش‌های گل و بوته، خطوط اسلیمی و آیات قرآنی به خط ثلث عالی تزیین شده است.
مسجد جامع عتیق
مسجد جامع عتیق، کهن‌ترین مسجد شیراز است که به آن مسجد آدینه و مسجد جامع نیز می‌گویند. این مسجد در سمت شرق حرم شاهچراغ(ع) قرار دارد. مسجد جامع عتیق در دوره 200 ساله سلطنت عمرو لیث صفاری در سال 281 هجری قمری ساخته شده است.
در گذر هزار سال اخیر، این مسجد چندین بار، از جمله در زمان اتابکان، در زمان سلطان ابراهیم میرزا پسر شاهرخ گورکانی، در دوران صفویه و در سال 1315 خورشیدی تعمیر و بازسازی شد. ساختمان مسجد که نخستین هسته تاریخی شهر شیراز است، دربرگیرنده بنای مرتفعی است با چندین حجره و شبستان . در میان ضلع شمالی این مسجد، طاق‌نمای بلندی قرار دارد که آن را «طاق مروارید» می‌نامند.
این مسجد شش در ورودی و خروجی دارد. در ورودی ضلع شمالی به «دروازه امام» معروف است و کتیبه بالای آن در دوران صفوی در سال 1031 هجری قمری به خط علی جوهری نگاشته شده است.
در وسط صحن، بنایی مکعب شکل همانند خانه کعبه از گچ و سنگ ساخته شده که نزدیک به یک متر از سطح زمین بلندتر است و گرداگرد آن را ایوانی به عرض دو متر فرا گرفته است.
این بنا که در سال 752 هجری قمری به دستور شاه شیخ ابواسحاق اینجو حاکم فارس ساخته شده، دارالمصحف، بیت‌المصحف و خدای‌خانه خوانده می‌شود که این مکان علاوه بر نگهداری قرآن‌های تاریخی به خط امیرالمومنین(ع)، امام حسن(ع)، امام صادق(ع) و چند تن از یاران پیامبر و پیروان او محل تلاوت قرآن نیز بوده است. هم اکنون برخی از این قرآن‌ها در موزه پارس نگهداری می شود.
مسجد مشیرالملک
این مسجد از بناهای دوران قاجار است که در محله قدیمی «سنگ سیاه» شیراز، در خیابان قاآنی قرار گرفته است. ساخت این مسجد به دستور حاج میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملک - والی فارس- در سال 1264 هجری قمری آغاز و در سال 1274 هجری قمری پس از 10 سال به پایان رسید.
این مسجد از دید استحکام و معماری مانند مسجد وکیل است. ساختمان مسجد دارای چند شبستان و چند حجره دو طبقه است. در ناحیه غربی مسجد، طاق نمایی بلند وجود دارد و در پشت آن، شبستان اصلی مسجد قرار گرفته است. در بالای این تاق، ساعتی زیبا دیده می شود. محراب مسجد مشیرالملک به شکل زیبایی کاشیکاری شده و درون آن نیز بر روی سنگ مرمر سوره توحید را با خط نسخ نوشته‌اند.
اگر بیایی، می‌توان خانه دل تکاند، از غبار غم، از زنگار کدورت، در گوشه‌ای که جای امن است، خانه خدا، دورکعتی می‌گذاریم و به حرف دل می‌نشینیم در شبستانی خنک و آرام زیر تابش نور رنگین آفتاب، به دوستی.
پایان پیام/
نظر شما