خبرگزاری شبستان: در نظام اسلامی همۀ اقشار و طبقات مردم در قلمرو کار و مأموریت خود باید مسئولیت پذیر باشند و این ویژگی در حاکمان و کارگزاران نظام اهمیتی فزون تر دارد. پیامبر (ص) می فرماید: آگاه باشید همۀ شما در برابر تعهدات خود، نگهبان و مسئولید. پس حاکم و کارگزار درمقابل مسئولیتی که بر عهده دارد در برابر مردم مسئول و متعهد است. (ألا کُلُّکُم راعٍ وً کُلُّکُم مسؤولٌ عًن رَعیَّتهِ، فَالأمیرُ عَلی الناسِ راعٍ وَ هو مسؤولٌ عًن رَعیَّتهِ
اصل مسئولیت پذیری انسان که به دلیل خودآگاهی و اختیار اوست، نوعی رفتار اخلاقی است که همراه با الزام بوده و تعهدآور می باشد، تعهدی که با اختیار و تصمیم آدمی منافات ندارد. مسئولیت های اخلاقی گاه به صورت «اخلاق فردی»(قرآن مجید) است که هر فردی به عنوان شخص حقیقی صرف نظر از شغل و کارش نسبت به رفتارهای خود در قبال خود، خانواده و جامعه دارای مسئولیت بوده و باید پاسخگو باشد. تلاش در جهت کسب مکارم و فضائل، برآوردن حاجت دیگران، متابعت از حق و ملازمت با آن، پرداخت حقوق دیگران، استفاده بهینه از نعمت های الهی، رعایت حقوق دوستان و پدر و فرزند، توجه به مشکلات جامعه و کمک به مردم از موارد مسئولیت های فردی است که در نهج البلاغه بدان اشاره شده است (نامه 53 و حکمت 98، 134، 244، 257، 330، 339 و 446).
گاهی مسئولیت های اخلاقی به صورت «اخلاق شغلی»است و هر فردی با توجه به شغل و حرفه ای که دارد، دارای مسئولیت های اخلاقی خاصی است؛ مانند مسئولیت های اخلاقی یک پزشک، کارمند بانک، وکیل و معلم. از دیدگاه حضرت علی (ع) هر شغل و حرفه ای دارای بایدها و نبایدهای خاصی است که از آن جمله عبارتند از مسئولیت علماء در نشر علم و دانش، مسئولیت کارمندان در رعایت تقوای الهی و اطاعت از خدا و ادای امانت و مردم داری، مسئولیت مدیران و کارگزاران در حمایت از دین خدا و مقابله با غرور و سرکشی گنهکاران و دفاع از حدود و ثغور مملکت اسلامی و فروتنی نسبت به مردم، مسئولیت سرمایه داران در کمک به فقرا و ادای حقوق آنان (خطبه 105 و نامه 26 و 46 و حکمت 328 و 478).
قسم سوم از مسئولیت های اخلاقی به صورت «اخلاق سازمانی» و «حرفه ای» است که ناظر بر مسئولیت افراد به عنوان اشخاص حقوقی است و این غیر از مسئولیت های فردی و شغلی که بر مسئولیت افراد به عنوان شخص حقیقی تأکید دارد، می باشد. از منظر نهج البلاغه در این فرض، مسئولیت های اخلاقی مبتنی بر نگرش کل گرایانه و سیستمی است؛ یعنی به دست آوردن حقوق، مساوی است با رعایت حقوق دیگران و انجام وظایف خود در قبال حقوق دیگران عین احقاق حق خود است. حضرت علی (ع) در خطبه 216 با بیانی زیبا ضمن توجه دادن مردم به عنوان امّت اسلامی به مسئولیت های حرفه ای و سازمانی خود، به مسئولیت های حرفه ای و سازمانی حکومتی اشاره کرده که مفاد آن چنین است: «شما نسبت به من به عنوان سرپرست حکومت وظایفی دارید و من نیز نسبت به شما به عنوان حاکم وظایفی دارم و حقی بر کسی واجب نمی شود مگر این که همانند آن را انجام دهد» آنگاه می فرماید: «اگر طرفین به وظایف و مسئولیت های خود عمل کنند، حق در آن جامعه عزّت می یابد و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار و سنت پیامبر (ص) پایدار گردد. پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس می گردد». در این نوع مسئولیت حاکم اسلامی و کارگزاران حکومتی به عنوان یک شخصیت حقوقی در قبال امّت اسلامی مسئولیت های ویژه ای دارند. حضرت علی (ع) در خطبه 34 در ترسیم و تبیین آن مسئولیت ها می فرماید: «حق شما بر من آن است که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال را میان شما عادلانه تقسیم کنم و شما را آموزش دهم تا بی سواد و نادان نباشید و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید». مردم نیز موظف اند در کمک به حاکم اسلامی حقوق وی را رعایت کرده و مسئولیت های حرفه ای خود را به عنوان امّت اسلامی به نحو نیکو انجام دهند؛ چنانچه در ادامه می فرماید: «و اما حقّ من بر شما این است که به بیعت با من وفادار باشید و در آشکار و نهان برایم خیرخواهی کنید، هر گاه شما را فراخواندم، اجابت نمایید و هر گاه فرمان دادم، اطاعت کنید».
انواع مسئولیت پذیری مدیران و کارگزاران حکومت
اخلاق فردی:1 .تلاش در جهت کسب مکارم و فضائل2- برآوردن حاجت دیگران3- متابعت از حق و ملازمت با آن4- پرداخت حقوق دیگران5- استفادهی بهینه از نعمات الهی6- رعایت حقوق دوستان و والدین7- توجه به مشکلات جامعه و کمک به مردم
اخلاق شغلی:2.مسئولیت علماء در نشر علم و دانش2- مسئولیت کارمندان در رعایت تقوای الهی و ادای امانت و مردمداری3- مسئولیت مدیران و کارگزاران حکومت در حمایت از دین خدا و مقابله با غرور و سرکشی گنهکاران4- دفاع از حدود و ثغور مملکت اسلامی5- فروتنی نسبت به مردم6- مسئولیت سرمایه داران در کمک به فقراء و ادای حقوق آنان
اخلاق سازمانی یا حرفه ای : از منظر نهج البلاغه در این فرض، مسئولیتهای اخلاقی مبتنی بر نگرش کل گرایانه و سیستمی است؛ یعنی به دست آوردن حقوق، مساوی است با رعایت حقوق دیگران و انجام وظایف خود در قبال حقوق دیگران عین احقاق حق خود است. عنصر اصلی این اخلاق یعنی اصالت دادن به حقوق دیگران به این معنا که شما حق دارید و من تکلیف
در نظام اسلامی همۀ اقشار و طبقات مردم در قلمرو کار و مأموریت خود باید مسئولیت پذیر باشند و این ویژگی در حاکمان و کارگزاران نظام اهمیتی فزون تر دارد.
پیامبر (ص) می فرماید: آگاه باشید همۀ شما در برابر تعهدات خود، نگهبان و مسئولید. پس حاکم و کارگزار درمقابل مسئولیتی که بر عهده دارد در برابر مردم مسئول و متعهد است.
پایان پیام/
نظر شما