نقش مسجد در شکوفایی و نوآوری علوم

آنچه که به مسجد شأنیت و جایگاه ویژه به مسلمانان بخشیده است نقش و زمینه ای است که مساجد توانسته اند در ایجاد نوآوری و شکوفایی علوم، فنون و کارکردهای متنوع مطابق با مقتضیات زمان و مکان در جوامع اسلامی ایجاد کنند.

خبرگزاری شبستان: مسجد در میان مسلمانان از جایگاه ویژه و والایى برخوردار است. به‏طور قطع مى‏توان اذعان داشت، بعد از کعبه که خانه خدا و قبله آمال و آرزوهاى مسلمانان است، مسجد از منظر مکانى،مقدس‏ترین مکان است. این اهمیت و قداست از آغاز بناى آن بوسیله فخر کائنات بشر و خاتم رسل حضرت محمد (ص) به عنوان آموزه‏اى ماندگار به همه مسلمانان آموخته شده است.

 

آنچه که به این مکان مقدس شأنیّت و جایگاه ویژه در میان مسلمانان بخشیده است نقش و زمینه ای است که مساجد توانسته اند در ایجاد نوآوری و شکوفایی علوم، فنون و کارکردهای متنوع مطابق با مقتضیات زمان و مکان در جوامع اسلامی ایجاد کنند. تعدادی از کارکردهایی را که ابتدا در مسجد نوآوری شده و در طی سالیان بعد به شکوفایی رسیده اند را جهت تببین دقیق تر مطالب و مباحثی را که ادامه خواهد یافت، در این گزارش ذکر می شود.

 

اولین حلقه های درسی که در نهایت منجر به تشکیل مدرسه شد،در مسجد ایجاد شد. در بحث کتاب و کتابخوانی اولین کتاب (قران کریم)ابتدا در مسجد قرار گرفت و سپس دیگر کتب احادیث و بدین ترتیب شکل گیری اولیه کتابخانه ها از مسجد شرع شد. اولین دانشگاههای بزرگ اسلامی در مساجد رشد وگسترش یافته اند.اولین کانون و مرکز فرهنگی در مسجد و توسط نبی مکرم اسلام ایجاد شد. در بعد اطلاع رسانی مناره ها و مأذنه ها که نماد اطلاع رسانی بوده اند در مسجد بوجود آمده اند.اولین نشست ها و معاهدات سیاسی وگفتگو بین نمایندگان طوایف و قبایل مختلف بارسول گرامی اسلام(ص) در مسجد تشکیل می شد.بستر نوآوری،شکوفایی و اوج قالبها و سبکهای مختلف هنر و معماری اسلامی مساجد بوده و دهها نمونه دیگر در زمینه های مختلف که نقش بسیار مهم مساجد در ابداع و نوآوری و بالندگی آنها انکار ناپذیر است.

 

با نگاهى گذرا به تاریخ اسلام در مى‏یابیم که على‏رغم گذشت چندین قرن از ساخت اولین مسجد بدست پیامبر اسلام(ص) همچنان شأن،قداست وحیات معنوى آن حفظ شده است و هیچگاه در طول تاریخ جایگاه والاى خویش را در میان عامه مردم از دست نداده است و تحت تأثیر شرایط زمانى و مکانى و نیز نوع برخورد حاکمان و سلاطین قرار نگرفته است و در طى این دوران متمادى همواره تأثیرى شگرف براندیشه های دینى ومعنوی اجتماع مسلمانان داشته است.

 

از سوی دیگر نقش شگرف و تاثیر گذاری که مسجد در بسط و توسعه کارکردها و نقشهای مختلف به وضوح در آثار و اندیشه های مادی و معنوی مسلمانان کاملا مشهود است. با توجه به جایگاه و نقش عظیم این مکان مقدس بود که در تمام فتوحات اسلامی که توسط لشکریان اسلام در سرزمینهای دیگر انجام می گرفت،اولین پدیده جغرافیایی که به منصه ظهور می رسید ،ساخت سریع مساجد توسط لشگریان اسلام بوده است.زیرا پیامبر گرامی اسلام (ص) امکان تبلیغ جامع الاطراف اسلام را در مساجد میسور می دید و بستر سازی لازم جهت تعریف مسجد به عنوان پایگاهی که به طور مستمر به ترویج فرهنگ معنوی جوامع می پرداخت را فراهم کرد.

این عمل پیامبر(ص) در واقع با هدف فرهنگ سازی در جهت تبیین و تقویت امور معنوی در سطح جوامع بوده است.در حقیقت اولین مکان معنوی که در سراسرگستره حکومت اسلامی به طور منظم و فراگیر پراکنده بود و حضوری چشمگیر و فعال در جذب و هدایت مخاطبان خاص و عام داشت ،مسجد بوده است.

 

با عنایت به اینکه امسال از سوی مقام معظم رهبری سال نوآوری و شکوفایی نامگذاری شده است.بهترین مکانی که می تواند منویات و نظرات معظم له را به نحو احسن و مطلوب به شکل عملیاتی و اجرایی در آورد مساجد هستند زیرا این مساجد هستند که ضمن اینکه از جایگاه و منزلت بالایی در میان مسلمان برخوردار هستند، نسبت به دیگر اماکن ، مراکز و پایگاههای از ظرفیت، توان وپتانسیل بالایی برخوردار بوده و (با عنایت به مطالب مطروحه در بالا،) از تجربیات چند قرن گذشته در زمینه نوآوری نیز بهره مند هستند.

 

در حال حاضر نیز مساجد داراى فعالیت هاى گسترده در زمینه‏هاى مختلف هستند هرقدر این فعالیتها و کارکردها از تنوع بیشترى برخوردار شود. مسلماً از زمینه جذابیت و اقبال بیشترى برخوردار شده و از استقبال گسترده‏ترى از سوى تمامى اقشار جامعه بویژه قشر جوان مواجه خواهد شد و نتیجه‏اى که از این مهم عاید مى‏گردد افزایش اعتقادات مذهبى و دین باورى در سطح جامعه است و وصول و دستیابی به اهداف عالی نظام و منویات مقام معظم رهبری است.


«با مرور کارکردهایى که مسجد در طول تاریخ چه به شکل هم زمان و چه دوره‏اى انجام داده است. مى‏توان گفت مسجد دو نوع کارکرد اصلى و فرعى و یا دایمى و مقطعى را دارا بوده است. کارکرد اصلى و دائمى مسجد، کارکرد عبادى و مناسکى آن است که در طول تاریخ این کارکرد بطور مستمر همراه مسجد بوده و انقطاعى در این امر صورت نگرفته است. گرچه در راستاى این کارکرد دورانى پرتسلط و گاهى دورانى با رکود و قصور داشته است که البته این امر نیز نشأت گرفته از شرایط جوامع، زمان، مکان و رویکردهاى مسلمانان به امر عبادت بوده است.

 

کارکردهاى فرعى و مقطعى مسجد نیز داراى ویژگى‏هایى است که این ویژگى‏ها باعث تقویت این کارکردها در مسجد شده است. ویژگى اصلى این کارکردها در نوع رویکرد مؤمنان نسبت به فعالیت‏هاى موجود در آن نهفته است، چرا که مسجدیان از باب آن که مؤمنند در مقاطعى خاص انجام چنین امورى براى خود واجب دیده و وظیفه خود پنداشته‏اند و این قبیل امور که مورد توجه مومنان با انگیزه‏هاى ایمانى و دینى است، چیزى نیست جز امورى قربى، که مؤمنان در اقدام به آن تقرب به درگاه الهى و تحصیل رضایت بارگاه ربوبى را در نظر دارند.

 

از سوى دیگر امورى در جامعه اسلامى وجود دارد که در مقاطعى از زمان جزو نیازهاى ضرورى جامعه قلمداد مى‏شود ولى متولى خاصى ندارد و نهادى خاص براى رتق و فتق آن در جامعه تأسیس نشده است. این گونه امور به محض ضرورت یافتن از نظر اجرا و اداره جزو امور قربى خواهد بود که شارعِ مقدس، راضى به ترک آن نیست. لذا پرداختن به آن از واجبات کفایى است که بر متطوعینى که شرایط لازم را داشته باشند متعین و در زمره امور عبادى قرار مى‏گیرد که پرداختن به آن به قصد قربت و براى رضایت درگاه الهى خواهد بود و از آن جهت که در جامعه اسلامى این گونه امور قربى و عبادى در مساجد تبلور مى‏یابد، لذا مسجدیان اولین اقدام کنندگان به آن امور هستند و در مکانى از مسجد، یا مجاورت آن و یا در صورت نیاز با احداث مکانى مناسب در مجاورت مسجد به آن مى‏پردازند.

 

نکته قابل تأمل این است که معمولاً این کارکردها به موازات کارکرد اصلى و دایمى مسجد استمرار پیدا نکرده است. این خصوصیت خود مبتنى بر دو دلیل است: 1 - نیاز ضرورى؛ 2 - عدم وجود متولى و نهاد خاص براى آن کارکرد که به مجرد اینکه آن نیاز از ضرورت‏هاى اولیه جامعه جدا شده و یا متولى و نهادى مسوول پیدا کند، انجام آن در مسجد ضرورت خود را از دست خواهد داد.
ادامه دارد....

 

 

کد خبر 229259

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha