ویژگی های مسجد نمونه

خبرگزاری شبستان: جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانى است. تجلى بهشت خدا در زمین و محل همنشینی فرشتگان با اهل آن است. در تاریخ اسلام مساجد همواره مجری و عهده دار نقش های مهم عبادی ، سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی بوده است. مطالعه در زمینه هر یک این نقش ها، سیمای «مسجد نمونه» را به ما نشان می دهد.
-ویژگی آموزشی مسجد نمونه
پیامبر اسلام (ص) در مسجد ، آیات قرآن، احکام و معارف دینی را متناسب را رشد و توان فکری مخاطبان آموزش می داد.
این جلسات از نظر فاصله زمانی به گونه ای تنظیم می شد که باعث خستگی شنوندگان نشود.
معمولاً این جلسات پس از نماز صبح و شام که تعداد بیشتری از مردم در مسجد حضور داشتند، بیشتر برگزار می شد. به همین دلیل شور و نشاط بیشتری در حفظ و ثبت مطالبی که رسول خدا (ص) مطرح می فرمود، در میان مخاطبین وجود داشت.
در مسجد النبی ، علاوه بر جلسات سخنرانی، جلسات آموزشی و پرسش و پاسخ به صورت گفتگو و دوطرفه تشکیل می شد. آن حضرت بسیاری اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و این وقت، صرف پاسخگویی به پرسش های دینی بود.
نبی مکرم اسلام (ص) هم چنین برای تازه مسلمانان که به آموزش های ویژه نیاز داشتند ،جلسات جداگانه تشکیل می دادند.
گاهی نیز در مسجد و در حضور حضرت مراسم مسابقه شعر و سخنرانی برگزار می شد و پیامبر (ص) به برندگان مسابقات جوایزی اهدا می فرمود.
فعالیت های مسجد، در غیاب آن حضرت (هنگامی که در جبهه های جنگ حضور داشتند)، تعطیل نمی شد؛ بلکه کسانی چون عبدالله بن امّ مکتوم و عبدالله بن رواحه، اداره امور مسجد را بر عهده می گرفتند.
حضرت علی (ع) نیز گاهی در حالی که یک پله پایین تر از جایگاه پیامبر (ص) می نشست، برای مردم سخن می گفت. (1) پیامبر (ص) تلاش می کرد تا دامنه این فعالیت ها به سایر مساجد نیز سرایت کند.
شواهد تاریخی، نشان از وجود شور و نشاط علمی و فعالیت های فرهنگی در مسجد قبا می دهد.
به دلیل شرایط خاص سیاسی، حضور علمی امام باقر و امام صادق (علیهم السلام ) در مسجد النبی نسبت به دیگر امامان به دلیل شرایط و موقعیت ویژه سیاسی آن دوران رشد بیشتری داشت و شاگردان آن دو امام همچون ابان بن تغلب، معاذ بن مسلم، حمران بن اعین و زراره بن اعین نیز دارای جلسات علمی بودند.
اینها همه نشان می دهد که مسجد همواره جایگاه آموزش و فراگیری معارف اسلامی است.
- ویژگی عبادی مسجد نمونه
نام مسجد یادآور بندگی در برابر پروردگار متعال است. مسجد ، جایگاه سجده است و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خدا: ؛ «السُّجودُ مُنتَهَی العِبَادَه مِن بَنی آدَم» (2)
«وَ اَنَّ المَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدعُو مَعَ اللَّهِ أَحَدا» (3)
در کلام ائمه اطهار( علیهم السلام ) نیز بر این ویژگی مسجد تأکید زیادی شده است.
درحدیثی قدسی از پیامبر(ص) است که خداوند مسجد را زیارتگاه خویش برشمرده: « اَلا طُوبَی لِعَبْدٍ تَوَضَّأ فِی بِیْتِهِِ ثُمَّ زارَنی فِی بَیْتی؛ خوشا به حال بنده ای که در خانه خویش وضو بگیرد، آنگاه مرا در خانه ام زیارت کند.» (4)
حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا ، جدای از این که توفیقی بزرگ است، کمالات روحی را نیز در پی دارد.
رحمت خاص خداوند (5) ، مغفرت الهی (6)، بهشت (7) و همنشینی با فرشتگان ا لهی(8) از جمله این کمالات است.
بنابراین یکی از نقش های اصلی و محوری مسجد آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پر جمعیت فراهم کند تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و دعا، با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق و قوی عمل کند، به مسجدی که قرآن و سنت آن را ترسیم نموده، یعنی «مسجد نمونه» نزدیکتر است.
- ویژگی تربیتی مسجد نمونه
عبادت پرورش دهنده روح انسان و پاسخگوی یک نیاز طبیعی و مهم اوست. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به شکل منطقی پاسخ دهد، شخصیتی متعادل خواهد داشت و بالعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیت انسان را دچار کمبود و یا تباهی می کند.
ائمه معصومین (علیهم السلام) در سخنان خویش مسجد را آشیانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند که انسان در آن جا از اضطراب فاصله گرفته و به آرامش دست می یابد.
امام صادق (ع) به مسلمانان سفارش می کردند که به هنگام مواجهه با مشکلات دنیوی، به نماز و مسجد پناه ببرند. (9)
مؤمن باید تلاش کند تا در مسجد مرتکب گناه نشود ، سخنان ظالمانه بر زبان نیاورد، مراقب حفظ آبروی دیگران باشد، غیبت و سخنان لغو و بی فایده را کنار بگذارد و از سخنانی که بوی دنیا پرستی و دنیا خواهی می دهد، اجتناب کند.
مراقبت در به کار بستن این امور، نوعی تمرین بر کارهای خیر و دوری از منکرات است و بدین گونه آثار سازنده و تربیتی حضور در مسجد، رفته رفته به دیگر اعمال مؤمن نیز سرایت خواهد کرد، زیرا حضور در مسجد، حضور در خانه خداست و طبیعی است کسیکه با خانه خدا اُنس دارد، در خارج از مسجد نیز سعی در مراقبت رفتار و گفتار خود خواهد داشت.
این نقش تربیتی، هنگامی مؤثرتر است که مؤمن به یاد داشته باشد ،هنگام حضور در مسجد باید علاوه بر زینت های مادی، زینت های معنوی خویش همچون راستگویی و صداقت ، اخلاص و ... را همراه خودداشته باشد . «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُل مَسجِد» (10) را درعمل ثابت کند.
مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می کند. کسی که با خوبان پیوند خورد، حتّی اگر به آنان درجه از تکامل نرسد که به سبب ترس از خداوند به گناه دست نیازد، دست کم از سر حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد.
در مکتب تربیتی اسلام اجتماعی بودن ( در حد معقول ) نشان دهنده سلامت روان و تعادل فکری انسان به شمار می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به وحدت روح جمع گرایی و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند.
علاوه بر این، مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات اجتماعی است. حضور در چنین مکانی روح تعهد و مسئولیت را در فرد می دمد. پرورش این خصلت پسندیده در افراد، خود نوعی مبارزه با بی تفاوتی است؛ روحیه ای که هر گاه در افراد جامعه ای به ویژه نسل جوان آن بروز کند، آسیب های جدی بر آن اجتماع وارد خواهد شد.
در اینجا لازم است نکاتی را پیرامون ابعاد فرهنگی ، آموزشی مسجد مورد تأکید قرار گیرد:
- مسجد با ویژگی های خاص خود به عنوان آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی است. به همین دلیل، مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های فرهنگی، آموزشی به درستی ایفا نکند، از ادای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده و از«مسجد نمونه» فاصله گرفته است.
ـ طرح علوم و دانش های گوناگون در مسجد، کمال محسوب می شود، هر چند پرداختن به این امور، نباید موجب فراموش شدن وظیفه اصلی مسجد که پرداختن به دانش های دینی است، بشود.
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: از رسالت های مهم و اساسی مسجد آن است که به معنای حقیقی کلمه، «کانون هدایت» مسلمانان باشد. (11)
- پرداختن به علوم قرآنی در مسجد در مقایسه با سایر علوم ، اهمیتی ویژه دارد ، زیرا قرآن و مسجد پیوندی ناگسستنی با هم دارند.
پیامبر اسلام (ص) فرموده است:«اِنّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن؛ مساجد را برای(خواندن و فهمیدن) قرآن بنا کرده اند.» (12)
- مسجد و کتابخانه همواره در کنار هم بوده اند. از همان زمان که قرآن به صورت مکتوب درآمد، مسلمانان قرآن های نوشته را به مسجد اهدا و یا وقف می کردند. با افزایش تعدادکتابها، کتابخانه های مساجد شکل گرفت و به مرور زمان رشد یافت.
این نوشتار را با فرمایشی ازحضرت امام خمینی (ره) به پایان می بریم ، او که در قیام و نهضت اسلامی خود بر ضد باطل ، با اهمیت دادن به نقش محوری مسجد، آن جا را تبدیل به پایگاه ارتباط و انسجام نیروهای مردمی کرد و مساجد را سنگر نامید.
ایشان فرمود: « اگر حرم و کعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در کجاست؟»
منابع:
1- بحار الانوار، علامه مجلسی، ج40 ، ص 45
2- همان ، ج 82، ص 164
3- قرآن کریم ، سوره جن ، آیه 18
4- وسائل الشیعه، محمد بن حسن عاملی، ج 1، ص 268، باب 10 از ابواب وضو
5- همان ، ج 3، ص 480، باب 3 از ابواب احکام المساجد، روایت 1
6- مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج 3، ص 361، باب 3، از ابواب احکام المساجد، روایت 13
7- همان
8- وسائل الشیعه، ج 5، ص 372، باب 1 از ابواب صلوه الجماعه، روایت 7
9- وسائل الشیعه، ج 5، ص 263، باب 31 از ابواب بقیه الصلوات المندوبه، روایت 3
10- سوره اعراف،‌آیه 31
11- من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، باب فضل المساجد و حرمتها، ص 237
پایان پیام/