رابطه اعجاز قرآن و تحریف ناپذیری آن چیست؟

به گزارش خبرگزاری شبستان، علامه محمد جواد بلاغی از اعاظم حوزه پر فروغ نجف اشرف در قرون اخیر است که تلاش علمی و محققانه ایشان در اثبات تحریف ناپذیری قرآن مورد تمجید و ستایش دانشمندان بعد از وی بوده است. او علاوه بر بررسى جوانب مختلف این بحث، اثبات نموده که تشیع و مذهب امامیه نه تنها معتقد به تحریف نیست، بلکه اصولاً نمى تواند قول به تحریف را بپذیرد، چرا که پذیرفتن نظریه تحریف، اساس عقیده امامیه را از بین خواهد برد. مطلبی که در ادامه می خوانید یادداشتی است از حجت الاسلام میرعرب، عضو هیئت علمی مرکز فرهنگ قرآن در رابطه با بررسی اعجاز قرآن از دیدگاه علامه بلاغی.

علامه بلاغی در بخشی از وجه گواهی معجزه بر راستی ادعای پیامبران می فرماید: مردم بر اساس فطرتی که رذائل نفسانی و عصبیّت ها آن را آلوده نکرده؛ با دیدن صلاح، درستی، راستگویی، امانتداری و استواری در آنچه که از پیامبر سراغ دارند و اوصاف و احوالی که او را به آنها می شناسند، به باطن خوب او پی می برند و نتیجه می گیرند که باطنش با ظاهرش یکسان است. و هر چه آگاهی آنها به صلاح ظاهر پیامبر بیشتر شود، اطمینان بیشتری به صلاح باطن او پیدا می کنند. البته هر اندازه که اطمینان پیدا کنند به علم و یقین و اطمینان ثابتی نسبت به عصمت او از دروغگویی در ادعا و تبلیغات دعوتش دست نمی یابند، پس تصدیقی اصولی و پایدار نسبت به او نخواهند داشت و انقیاد آنان در برابر تبلیغات پیامبر در مورد ادعایش استمرار نخواهد داشت؛ بلکه همیشه خلجان دو دلی نسبت به او مردم را به چپ و راست متمایل خواهد کرد. ولکن آنگاه که به کرامت داشتن اعجاز و توان انجام امور خارق العاده، عنایت ویژه الهی به او شود، علم ثابتی حاصل خواهد شد و نفوس سالم (از انحراف) اطمینان به راستگویی و عصمت او در ادعایش پیدا می کنند..[1].

آیا قرآن می تواند امروز نیز اعجاز بودن خود را اثبات کند... 
این سخن علامه بلاغی را بدین جهت آوردیم که بگوییم اگر خود آن معجزه دچار تردید گردد و معجزه بودنش مشتبه و مشوّه گردد، آیا می تواند مؤید صاحب معجزه باشد؟ طرح تحریف قرآن در واقع ایجاد تردید در معجزه پیامبر خاتم(ص) است و اگر قرآن بتواند امروز نیز اعجاز بودن خود را اثبات کند، تحریف خود را نیز نفی خواهد کرد. نظر علامه بلاغی در مورد اینکه چرا قرآن معجزه پیامبر (ص) برای مردم عرب شد این است که: معارف عرب منحصر در نوعی از ادبیات عربی بود، و دستشان خالی از علوم و صنایعی بود که در سایه تعلیم و تعلم بدست آمده باشد ... پس هر کاری غیر از اعجاز در وادی ادب عربی که می دیدند به مجرد مشاهده یا شنیدن به ذهنشان می آمد و در تخیلشان جا می افتاد که سحر است یا از مهارت های سرزمینهای بیگانگان است... و به الهی بودن آن معجزه اذعان نمی کردند.. [2]. عرب به نظر بلاغی در اوج رقابت ادبی با یکدیگر بود و همواره در پی رشد آن. و لذا حکمت الهیّه اقتضا می کرد که قرآن کریم، در اوج ادب عربی، معجزه رسول خاتم و ختم رسالت باشد؛ زیرا که با اعجاز بلاغی اش و نیز به دلیل ناتوانی آنان از آوردن مثل آن، یا سوره ای مانند سوره های آن، حجت بر عرب خواهد بود.

علامه در قرآن کمترین شائبه تحریف نمی شناسد زیرا در مورد امتیاز این معجزه نسبت به سایر معجزات می فرماید: این معجزه در طول زمان و گذشت سالها باقی است، وجود خارجی (واقعی و مؤثری) دارد، به همان صورت اصلی و ماده اصلیش برای هر کسی که بخواهد بر مطالب آن علم و اطلاع پیدا کند (و آن را بشناسد)، و در مورد آن ممارست کند و پیرامون آن به اندیشه و نظر بپردازد، و بخواهد به کنه و حقیقت آن معرفت یابد. پس در هر زمان و مکانی و برای هر کسی که طالب حجت و دلیل بر نبوّت و رسالت است و می خواهد بیندیشد، ظهور و بروز دارد و جاری است. در حقیقت معجزه ای که شاهد صدق رسالت و نبوت است. آینه ای است برای هر کسی که می خواهد در حقایق نظر کند و درباره آنها اندیشه نماید.

از جمله امتیازات قرآن آنست که خود همه ادعاهایش را اثبات می کند

برای شناخت حقیقت قرآن و وجه اعجاز آن نیازی به نقل قصه و داستان های کهن و جدالِ قیل و قالی نیست، پس موضوع قرآن قابل این نیست که بگوییم شبی ادعایی شد و تمام شد. امکان شک در آلوده بودن آن به دروغ و نیرنگ وجود ندارد، بلکه خود در همه زمان ها و مکان ها با صدای بلند می گوید: من بهترینم و همه اجزای من بهترین است و همه برگزیده در فوق و برتر از دیگران است (برگزیده فائق متفوق). از جمله امتیازات قرآن این است که خودش و زبانش و بیان صریح و کاملا روشنش متکفّل اثبات همه مقدّماتی است که موجب نظام یافتن حجّت و برهان بر رسالت خاصّه، و اعجازش شاهد بر آن است. و این امر را به کس دیگری واگذار نکرد که ممکن است در مورد آن دلیل ریب و شبهه در دل خلجان کند، و شبهات عارض آن شوند، و راه احتجاج از طریق آن طولانی شده و مشکلات زیاد شوند[3]. علامه بلاغی راه پی بردن به این امتیاز قرآن را از طریق اموری می داند که همه آنها خود می توانند دلیل عدم تحریف مطلق قرآن باشند و آن امور عبارتند از 1- قرآن متکفل بیان دعواى نبیّ در مورد نبوّت و رسالت است، مانند سایر نبوّتها. 2- قرآن با بیانی صریح متکفّل شهادت در مورد (حقانیت) نبوّت و رسالت شده، و لذا نیازی به دلالت عقل بر آن و دفع شبهات از رسالت باقی نماند. 3- قرآن صریحا و مکرر متکفّل بیان کمالات مدّعی رسالت شده، وبه خوبی صالح بودن و شایستگی و اخلاق برتر او را بیان کرده، چنانکه معروف است، مقدّمات لازم بیان را آماده کرده، و صورت فنی احتجاج را تدارک نموده، برای اینکه بگوید اگر او دروغگو بود هر آینه ظهور معجزه برای او و بدست او اغراء به جهل قبیح ممتنع خواهد بود؛ زیرا جلالت الهی چنین اجازه ای را نداده و بر خدا قبیح است چنین کند (پس ممتنع است که دروغگو معجزه داشته باشد.... علامه بلاغی در ادامه در راستای سه نکته ای که مطرح کرده است آیاتی از قرآن می آورند.

4- قرآن خود متکفّل دفع موانع رسالت و نبوّت شده است؛ زیرا مواد دعوت و بنیان ها (اصول بنیادین) و معارف و قوانین جاری آن را به روشی معقول، اعم از امور عرفانی و (معرفتی)، امور اجتماعی و سیاسی، همه اش را بیان کرده است. بر این اساس در قرآن چیزی که خلاف معقول (واصول عقلی) باشد یافت نمی شود تا مانعی بر سر راه نبوّت باشد[4].

معنای این سخن بلاغی این است که قرآن تحریف نشده است، و گر نه این کتاب هم باید مانند تورات و انجیل مشتمل بر معارف خلاف عقل باشد؛ چرا که بشر هر اندازه هم که دقت کند سخنش قابل خدشه است و امکان تناقض گویی در بیانش وجود دارد. از این رو خداوند می فرماید: ﴿أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً﴾[5] و اگر بخش کوچکی (آیه ای کوچک) هم از جانب غیر خداوند بود، قابل خدشه و اشکال بود؛ چنانکه در آیاتی که ادعا شده از قرآن بوده و از آن جا افتاده، مشکلات عدیده ای وجود دارد.

اگر در قرآن لااقل یک آیه بشری و محرّف وجود داشت ..

لذا در امتیاز پنجم قرآن علامه بلاغی می فرمایند: قرآن علاوه بر آنکه معجزه است، ندا برآورده و اعلان هل من مبارز برای احتجاج، به اعجاز خود کرده و با مردم تحدّی نموده است واعلان کرده هر که حجت دارد بیاورد، و همه را مکرر و مؤکد خوانده که اگر می توانند با او معارضه کنند، اگر او را معجز نمی دانند و اگر میتوانند مثل آن بیاورند یا لااقل ده سوره بلکه کمتر از آن، یک سوره مثل آن بیاورند، اگر قرآن از آن چیزهایی است که قدرت محدود بشر میتواند به آن دست یابد[6]. اگر در قرآن لا اقل یک آیه بشری و محرّف وجود داشت و نابغه ترین افراد بشر هم که آن را ساخته بود، بالاخره نابغه ای دیگر می آمد که روی دست نابغه قبلی بلند شود و دست او را رو کند و تحدی مطلق را ابطال نماید و چون چنین اتفاقی نیفتاده، پس هیچ دستبردی در قرآن واقع نشده است. سپس علامه به سایر خصوصیات تحدی قرآن اشاره نموده و آیات تحدی را مطرح فرموده اند: (أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَلـهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَیَـتٍ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَـدِقِینَ * فَإِلَّمْ یَسْتَجِیبُواْ لَکُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَآ أُنزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ﴾. ﴿أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَلـهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَـدِقِینَ﴾....اگر بشر توانسته بود در قرآن دست ببرد، آیا نمی توانست مشابه آن را بیاورد. البته این سخنان بنابراین است که تحریف به معنای کلی یا جزیی، ولی به شکل دست بردن در آیات باشد. یعنی با این براهین محکم تحریف از نوع تحریفی که در تورات و انجیل اتفاق افتاده به کلی مردود می شود.

شیوه برهانی قرآن چنان دقیق و تازه است که در هیچ منبع دیگری وجود ندارد

نکته مهمی که علامه بلاغی در بخش دلیل تاریخی اعجاز قرآن می آورد این است که اگر قرآن تحریف شده بود باید داستان هایی از قرآن که موضوع مشترکی با داستانهای تورات دارند، همانند همان کتاب، مشتمل بر معارف خلاف عقل و خرافات باشد، در حالی که در قرآن ذره ای از سخنان نامعقول، خرافی، کفر آلود و مخالف قداست خداوند و انبیای الهی را که تورات و عهد عتیق و جدید دارند، ندارد. نه تنها نامعقول و خرافات بلکه عدم انتظام و اختلاف در نوع مطالب نیز وجود ندارد.[7] پس علامه بلاغی به نمونه هایی از داستانهای تورات و انجیل و مشکلات آنها اشاره می کنند. و این نیست مگر برای اینکه دست تطاول بشر در قرآن گشوده نشده و تحریفی در آن صورت نگرفته است. به فرمایش بلاغی(ره) نه تنها قرآن مشتمل بر ساخته بشر معمولی نیست که مشتمل بر ساخته ها و یا گفتار پیامبر(ص) نیز نیست. یعنی داستان های قرآن حتی از جانب پیامبر وارد قرآن نشده اند؛ حال پیامبر(ص) به هر طریقی که به این داستان ها دسترسی پیدا کرده باشد. اگر از جانب پیامبر بود باید حتی اندکی از آنچه شنیده بود به قرآن منتقل می شد؛ ولی اثری یافت نمی شود. نکته دیگری که از کلمات مرحوم بلاغی بنده استفاده نموده ام، بحثی است که ایشان در مورد اعجاز احتجاجی و برهانی قرآن دارند. از نظر ایشان پیامبر در عصر ظلمت و جهل، رشد نمود و در همین عصر نهضت خود را آغاز کرد و در عین حال براهینی که قرآن ارائه نموده کمترین خللی از نظر فلسفی، عرفانی و ادبی نداشته و از شائبه اختلاف و تناقض نیز صد در صد مصون است. علاوه بر آن شیوه برهانی قرآن چنان دقیق و تازه است که در هیچ منبع دیگری وجود ندارد؛ بگونه ای که هر عامی و بی سوادی می تواند از براهین آن بهره جوید و اگر لجوج نباشد ایمان آورد.

 بشر به اراده الهی نتوانسته در این کتاب تغییر ایجاد کند

قرآن کتابی است که در تمام اجزایش معجزه است. به همه ابعاد زندگی بشر پرداخته ولی هیچ کس حتی عالمان بزرگ ادیان نتوانسته اند کمترین ایرادِ بدون پاسخ به آن وارد کنند . و این، در صورتی که بشر در آن دست می برد ممکن نبود.[8] بلاغی در این موارد سخن از عدم تحریف نمی گوید؛ ولی وقتی تلاش می کند اعجاز همه جانبه قرآن را اثبات کند، معلوم است که می­خواهد بفرماید همه قرآن از نزد خداوند است و کار بشری نیست. به این سخن علامه بنگرید: قرآن در میادین مختلف وارد شد با زیباترین اسلوب و قوی ترین منهج و به بهترین غایت ممکن و عالی ترین هدف از نظر بلندا و ترقی رسید.... آیا ممکن است بطور عادی همه اینها (تمام امتیازاتی که قرآن دارد) از ناحیه بشر باشد؟ ما برای شما عصر پیامبر و زمان حیات و تربیت و سرزمین و قوم و جهل وحشیانه شرک آلود آنها را ذکر کردیم. باید کتب عهدین آینه عبرت شما باشند؛ همان کتاب هایی که در قرن های متمادی همه عالم مفتخرِ به علم و تمدن، برای زیبایی های آن کف زده اند و آنها را با تمام مبالغه و احترام به کرامت وحی منتسب می کنند! ولی ببینید که چه مقدار از موهونات و امور پست و اختلاف و تناقض در آنها وجود دارد[9]. خلاصه این که از کلمات علامه بلاغی می توان استفاده کرد که کلام بشر وارد قرآن نشده و بشر به اراده الهی نتوانسته در این کتاب تغییر ایجاد کند.

پی نوشتها؛

[1] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص23.

[2] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص24.

[3] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص26.

[4] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص27 - 28.

[5] - نساء (4) / 82 .

[6] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص28.

[7] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص29 - 32..

[8] - همان.

[9] - موسوعه آثار علامه بلاغی، ج1، آلاء الرحمن، ج1، ص37.

منبع؛ پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
پایان پیام/