خبرگزاری شبستان: از مسائل اجماعی و مورد اتفاق میان اهل سنت، وجوب اطاعت از حاکم و حرمت قیام علیه اوست، هرچند که حاکم فردی فاسق و ستمگر باشد، که در این صورت تنها وظیفه ای که مردم نسبت به او دارند ارشاد اوست و حاکم با ارتکاب فسق از حکومت عزل نمی گردد و مردم نیز حق خروج علیه او را ندارند، که ما در اینجا به عنوان نمودنه به کلام برخی از علمای اهل سنت اشاره می نمائیم:
ابوالحسن اشعرى مى نویسد: «و من دیننا أن نصلى الجمعة و الاعیاد و سائر الصلوات خلف کل بر و فاجر و نرى الدعا لائمة المسلمین بالصلاح و الاقرار بامامتهم و تضلیل من رأى الخروج علیهم اذا ظهر منهم ترک الاستقامة و ندین بانکار الخروج علیهم بالسیف و ترک القتال فى الفتنة»[1]؛ اقتدا در نمازهاى جمعه، عیدها و دیگر نمازها به افراد نیک و فاجر جزو دین ماست و باید براى صلاح زمامداران و ائمه مسلمانان دعا نمود و به امامت آنان اقرار کرد. هر کس به مبارزه با حاکم مسلمانان برخیزد گمراه است و اگر حاکم اسلامى منحرف شود، نباید با شمشیر به ستیز با او برخاست.
احمد بن حنبل مى گوید: «و لا تخرج على السلطان بل تسمع و تطیع فان أمرک السلطان بأمر هو للّه عزوجل معصیة فلیس لک أن تطیعه و لیس لک أن تخرج علیه»[2]؛ قیام علیه سلطان، جایز نیست؛ بلکه اطاعت و شنوایى ـ پیروى ـ از او لازم است. البته اگر سلطانى دستورى بدهد که در آن معصیت خدا باشد نباید او را اطاعت نمود امّا نباید علیه او قیام کرد.
امام بزدوى مى نویسد: «الامام اذا جار أو فسق لا ینعزل عند أصحاب أبی حنیفة بأجمعهم و هو المذهب المرضی»؛ اگر حاکم اسلامى ستم نماید یا فاسق باشد، از نظر اصحاب ابوحنیفه عزل نمى شود و این عقیده اى پسندیده است.
دیدگاه همگى اصحاب ابوحنیفه آن است که هرگاه امام مسلمین ظلم کند یا فاسق شود، از حاکمیت عزل نمى شود. از دید آنان چنین نظرى پسندیده است و دلیل آنان در این فتوا، اجماع امت است؛ زیرا صحابه، شاهد حکومت حاکمان فاسق اموى و بنى مروان بودند؛ ولى علیه آنان نه تنها قیام نکردند، بلکه پشت سرشان نماز هم مى خواندند.[3]
شرح عقاید طحاوى مى نویسد: «و لا نرى الخروج على أئمتنا و ولاة أمورنا و ان جاروا...»[4]؛ از دیدگاه ما نباید علیه حاکمان اسلامى قیام نمود، هر چند ظلم روا دارند! زیرا قرآن فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا أَطیعوُا اللّه وَ أَطِیعوُ الرَّسوُلَ وَ اُولِى الْأَمْرِ مِنْکُمْ...»[5]؛اى گروندگان به خدا، پیروى نمایید خدا، رسول خدا و صاحبان امر را.
امام نووى مىگوید: «وأما الخروج علیهم وقتالهم فحرام بإجماع المسلمین وإن کانوا فسقة ظالمین ...وأجمع أهل السنة أنه لا ینعزل السلطان بالفسق »؛اهل سنت اجماع نمودهاند که خروج بر حاکمان حرام است ولو اینکه آنها فاسق و ظالم باشندو اینکه سلطان و خلیفه با فسق از خلافت عزل نمى شود ....».[6]
البته ابو زهره چنین دیدگاهى را قبول ندارد؛ او مى نویسد: «مقصود از اطاعت والیان، حکومت هر والى به طور مطلق نیست بلکه ـ این حکم ـ مخصوص حاکمان عادل است، زیرا قرآن، اطاعت و پیروى از برخى افراد را نهى کرده است؛ نظیر: نهى از اطاعت اسراف کنندگان، افراد غافل و دروغگویان».[7]
«فَلا تُطِعِ الْمُکَذِّبینَ»[8]؛ دروغگویان را پیروى نکنید.
«وَ لا تُطیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفینَ»؛[9] اسراف کنندگان را اطاعت ننمایید.
دیدگاه شیعه
از دیدگاه تشیع، اطاعت از حاکمان جور و حکمرانان ستمگر جایز نیست؛ از اینرو قیام و مبارزه علیه زمامداران ظالم واجب است؛ چنانکه سیره امامان معصوم شاهد این مدعاست. امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرمایند: «کونا للظالم خصما و للمظلوم عونا»[10]؛ همانا دشمن ستمگر و یاور مظلوم باشید.
زندگى امام حسین علیه السلام و شهادت آن حضرت نیز بهترین دلیل بر عدم جواز اطاعت، بلکه وجوب مبارزه با حاکمان جور است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مقالات الاسلامیین، ص 320.
[2] . السنة، أحمد بن حنبل، ص 50.
[3] . اصول الدین، بزدوى، ص 190.
[4] . شرح عقاید الطحاوی، ص 367-366.
[5] . سوره نساء، آیه 59.
[6] . شرح صحیح مسلم، نووى، ج 12، ص 229:« وأما الخروج علیهم وقتالهم فحرام بإجماع المسلمین وإن کانوا فسقة ظالمین وقد تظاهرت الأحادیث بمعنى ما ذکرته وأجمع أهل السنة أنه لا ینعزل السلطان بالفسق».
[7] . تاریخ المذاهب الاسلامیة، ج 2، ص 322.
[8] . سوره قلم،آیه 8.
[9] .سوره شعراء،آیه 151.
[10] . نهج البلاغة، نامه 47.
پایان پیام/
نظر شما