کارکردهای سیاسی مسجد در اندیشه امام خمینی(ره)

خبرگزاری شبستان: آن چه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می آید، جامعیت مسجد در زمینه های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... است. مسجد به عنوان مرکز تصمیم‏گیرى سیاسى از زمان پیامبر اکرم(ص) مطرح شد. در تاریخ مردم ایران نیز مسجد به عنوان پایگاه سیاسى علما و مردم علیه ظالمان و حاکمیت جور بوده است.

بسیارى از تصمیم‏گیرى‏هایى که موجب براندازى حکومت‏ها و نظام‏هاى سلطه شد در مسجد صورت مى‏گرفت، چرا که در باور و فرهنگ مردم ما، مسجد مکانى مقدس است و علما نیز افرادى والا و داراى درجات معنوى هستند. بنابراین سخنان و مواضع‏شان صحیح و بر حق قلمداد مى‏شود. مسجد نیز مهم‏ترین پناهگاه مظلومان از دست جابران و محلى براى تحصن و اعلام خشم و کینه نسبت به حکام بوده است و این باور مردمى، هماره حاکمان جور را از حمله مستقیم به مساجد بازمى‏داشت.

مسجد تنها محل عبادت نیست
اما در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) مسجد تنها محل عبادت خداوند نیست بلکه ستاد مرکزی حکومت اسلامی است و اگر نگاه به مساجد محدود به مسائل و موضوعات عبادی باشد، نتیجه مستقیم آن، سلطه بیگانگان بر سرزمین های اسلامی و غارت منابع قلمرو اسلام بوده و می شود.

در واقع از منظر امام توجه به بُعد عبادی مساجد سبب شد تا به تدریج نقش سیاسی مساجد در طول تاریخ به فراموشی سپرده شود. به گونه ای که در افکار عمومی، دخالت روحانیت در امور سیاسی بسیار مذموم بوده است. شکستن چنین بدعتی که سالیان سال بر جهان اسلام حاکم بود، پدیده نادر و منحصر به فردی است که مهم ترین پیامد آن برای جهانیان «پیوند دین و سیاست» است.

تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب
امام خمینی(ره) با تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می فرمایند: "مسجد محلی است که از آن باید امور اداره شود. این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد. این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است."

توانایى چشمگیر روحانیت در بسیج مردم در مساجد، تکایا و حسینیه‏ها یکی از ویژگى‏هاى زندگى سیاسى در انقلاب اسلامى ایران به شمار می آید. این توانایى در مرحله نخست، حاصل کاربست یک ایدئولوژى احیاگرانه اسلامى بود، ایدئولوژیى که پاک سازى جامعه از نشانه‏هاى فرهنگى و تمدن غربى و تلاش در راستاى ایجاد یک جامعه جدید و پرورش یک انسان نوین را وعده داده است، مردم را به صحنه آورد و پشتیبانى، مبارزه و حتى فداکارى‏هاى این مردم همیشه در صحنه را ممکن ساخت. تفکرى که این جریانات را پدید آورد، معتقد بود که در رهبرى نسل جوان بیش از هر چیز باید دو کار انجام شود: یکى باید درد این نسل را شناخت و آن گاه در فکر درمان و چاره بود. بدون شناختن درد این نسل هرگونه اقدامى بى‏مورد است.

در واقع با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی( ره) مساجد همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را بازیافتند؛ به طوری که نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند.

در زمان رسول اکرم (ص) یکی از مهم ترین نقش های مسجد، تدارک مقدمات فکری و بسیج عمومی مسلمانان به منظور جهاد با کفار بوده است. عیناً همین نقش در جریان نهضت روحانیون شیعه به رهبری امام خمینی رحمه الله در سال 1342 ه. ش و پس از آن در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران مشاهده شد. تأثیر این مکان مقدس در جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آن ها و نیز پشتیبانی و فعالیت های پشت جبهه بر هیچ کس پوشیده نیست.
تیزبینی رهبر انقلاب در مسایل سیاسی کشور
رهبر کبیر انقلاب با تیزبینی ای که در مسائل سیاسی داشتند، خطر جدایی مردم و نهضت را در اوایل انقلاب از مساجد حس می کردند و مراقب بودند تا ارتباط مردم با مسجد قطع نشود. از جمله مواردی که اهمیّت فوق العاده حضور مردم در مساجد را از دیدگاه حضرت امام رحمه الله عیان می سازد، پیامی است مبنی بر این که تمامی اسلحه هایی که در اوج تظاهرات و درگیری ها به دست مردم افتاده است، به مساجد تحویل داده شود.

این پیام که با استقبال همگان مواجه شد، تأکید دیگری بر این مطلب است که علاوه بر اهمیت تجمع در مسجد، حتی رفت و آمد به این جایگاه الهی نیز دارای آثار و برکات زیاد است و نقشه های دشمنان را خنثی می کند. این در حالی است که مکان های دیگر نظامی و انتظامی می توانست به عنوان پایگاه جمع آوری معرفی شود واین چیزی نیست جز اهمیت حضور در مساجد و پیوند وارتباط جامعه با مسجد و روحانیت.

هشدارهای امام به مردم مبنی بر این که اهداف برگزاری نماز جماعات در مسجدها صرفاً عبادی نیست، بلکه باید به جنبه سیاسی نماز هم توجه کنند، نقش بسیار مهمی در حرکت مردم به سوی فعالیت های سیاسی داشته است؛ زیرا امام از آنان خواست تا در مساجد مسائل روز را مورد نقد و بررسی قرار دهند و علیه برنامه های دشمن بر ضد کشورشان فریاد بزنند.

در این باره می توان به مدیریت آن حضرت در مبارزه علیه «لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی» در مساجد و منابر قبل از انقلاب اسلامی اشاره کرد، چه به رغم هشدارها و تهدید به سرکوبِ هرگونه مخالفت با برنامه های دولت، به دنبال سخنرانی رادیویی اسدالله علم، آقای فلسفی طی سخنرانی در مسجد ارک تهران، برنامه دولت را به چالش کشاند و با اجتماع مردم تهران در مسجد عزیزالله – واقع در بازار تهران، در نهایت رژیم به علت ترس از پشتیبانی توده مردم از اجرای لایحه مذکور عقب نشینی و لغو آن را در مطبوعات اعلام کرد.

همچنین جلسات حضرت امام با علمای بزرگ درباره تبیین و آشکار کردن نقشه های دشمنان اسلام و نیز صدور اعلامیه های افشاگرانه و پخش آن در مساجد، موجب آشکار شدن اهداف پنهان برنامه دولت شد به گونه ای که هیئت حاکمه به علت وحشت از آگاهی مردم مجبور شد رسماً لغو اجرای طرح یاد شده را از طریق رسانه های جمعی به اطلاع مردم برساند.

چنین سیاستی در مبارزه مردم به رهبری حضرت امام علیه برنامه های «اصلاحات ارضی» تکرار شد. اما این بار تجمع مردم در مساجد به خاک و خون کشیده شد و روحانیونی که در شهرستان ها بالای منابر علیه اصلاحات ارضی سخنرانی کردند، دستگیر و روانه تهران شدند.

همچنین رژیم برای جلوگیری از بسیج مردم در ماه مبارک رمضان از خروج طلاب از شهر قم ممانعت به عمل آورد. امام نیز در مقابله با حرکت رژیم، با توجه به شرایط زمانی با اتخاذ مبارزه منفی، دولت و برنامه هایش را به چالش کشاند. توضیح این که امام با طرح تعطیلی مساجد در ماه مبارک رمضان در سراسر کشور در صدد برآمد تا با توقف فعالیت مسجدها در این ماه، افکار عمومی را علیه رژیم بسیج کند، چه، شماری از روحانیون دستگیر و روانه زندان شدند و عده ای هم تحت تعقیب قرار گرفتند و برخی نیز به عنوان اعتراض به اقدام رژیم در کشتار مردم در اعتصاب به سر می بردند.

در چنین شرایطی سیاست مبارزه منفی، هیأت حاکمه را به شدت هراسان کرد. از همین رو، با فشار بر روحانیون، تلاش برای شکستن اعتصاب آغاز شد. در نتیجه به علت عدم همراهی برخی از روحانیون، طرح تعطیلی مساجد برای هدایت مردم به مبارزه علیه طرح انقلاب شاه و مردم منجر به نتیجه مطلوب نشد.

یادآوری نقش مساجد در استقلال و عزت مسلمانان به سران کشورهای اسلامی
از جمله نکات قابل توجه یادآوری آن حضرت به نقش مساجد در استقلال و عزت مسلمانان به سران کشورهای اسلامی است. ایشان در دیدار با مسوؤلان برخی از کشورهای اسلامی تأکید داشتند؛ مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت اسلامی بود. تبلیغات اسلامی از مساجد نشأت می گرفت، پس سیاستمداران و علمای جهان اسلام باید به پیروی از پیامبر اسلام و اصحاب آن حضرت، مسجد را محل تبلیغ اسلام و حرکت اسلامی قرار دهند تا بدین وسیله دست ایادی شرک و کفر کوتاه شود.

به اعتقاد امام تا زمانی که خمودی و بی تحرکی بر مساجد جهان اسلام حاکم باشد و روحانیون وظایف خود را تنها به خواندن دو رکعت نماز در مسجدها محدود کنند و سنت و سیره رسول الله را مبنی بر عینیت دین و سیاست نادیده بگیرند؛ زیانبارترین پیامد آن، انزوای اسلام است. در واقع دین اسلام به نام اسلام منزوی می-شود. در چنین فضایی مسلمانان از مصالح خود و کشورشان و تحولات بین المللی آگاهی درستی به دست نخواهند آورد.

و در نهایت می توان گفت آن چه در طول مبارزات و فعالیت های انقلابی روشن شد، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوی آکنده از وحدت، اخوت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروه های مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده اند. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده اند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد هستند.
منابع:
1. فروغ مسجد 4؛ نقش مساجد در استحکام انقلاب اسلامى و مقابله با هجوم فرهنگى، دکتر سید مصطفى ابطحى
2. فروغ مسجد 7 ؛ کارکرد سیاسی مسجد در اندیشه امام خمینی؛ زینب السادات حسینی
3. تحلیلی بر انقلاب اسلامی، م محمدی، انتشارات امیر کبیر
4. مسجد و انقلاب اسلامی، رضا شریف پور، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
پایان پیام/