توسعه درون زا با آرزو و پرهیز از خطر ممکن نمی شود

به گزارش خبرنگار شبستان، در ادامه سلسله نشست های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، عصر سه شنبه، 26 دی ماه، دکتر محمدجواد صافیان، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، طی سخنانی به بررسی "امکان توسعه بدون تجدد" پرداخت.
وی در ابتدا چهار محور "مفهوم تجدد"، "تجربه توسعه نیافتگی"، "ضرورت توسعه"، "شرایط عام امکان توسعه درون زا" را به عنوان مولفه هایی برشمرد که ذیل موضوع بحث، یعنی "امکان توسعه بدون تجدد" باید مورد توجه قرار گیرد.
صافیان گفت: تاریخ مواجهه ما با تجدد نسبتا سابقه ای طولانی و 150 ساله دارد، که در این دوران غالبا با مفهوم تجدد به صورت سطحی برخورد شده و به ظواهر آن پرداخته اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در طول این سالیان عمیقا به تجدد پرداخته نشده است، افزود: شاید در مواردی خیلی استثنایی بوده است که این مفهوم برای ما وجهه های دیگری یافته و به بیان بهتر به لایه های دیگر آن توجه کرده ایم که این امر هم به سالیان اخیر باز می گردد، وگرنه تجدد برای ما بیشتر حاصل زرق و برق حاصل از اروپا بوده است.
وی تصریح کرد: شاید برای نخستین بار در جنگ های میان ایران و روسیه بود که مفهوم تجدد بر ما معلوم شد، درست زمانی که متوجه شدیم قدرت هایی وجود دارند که ما با ورش های سنتی خودمان نمی توانستیم با آنها مقابله کنیم.
صافیان اظهار کرد: تجدد اتفاقی است که در دوره جدید در منطقه جغرافیایی خاصی اتفاق افتاد و صفتی است که ما آن را به مدرنیته ترجمه کرده ایم، اما شاید این ترجمه نتواند مفهوم را به درستی منتقل کند، چراکه اساسا یکی از مشکلات ما در مواجه با غرب این است که چون ما یک فلسفه غنی و با مفاهیم خاص خود داریم وقتی با مفاهیم شبیه به آنها در غرب برخورد می کنیم، مانند فلسفه خودمان دست به ترجمه می زنیم، و از اینجاست که سوء تفاهم ها شروع می شود، برای مثال واژه عقل از مواردی است که توامان در فرهنگ ما و فرهنگ غرب وجود دارد اما ترجمه این واژه نیز به درستی منتقل نشده است و ما آن را به "reason" معنا می کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به موضوعات مورد بحث تجدد، "اصالت عقل" را از جمله مهترین این مولفه ها خواند و تصریح کرد: تجدد امری عقلانی است و معتقد به عقلانی کردن همه چیز است و در اینجا عقل به معنای خاصی مستفاد می شود، در این مفهوم فرض مدرنیسم آن است که داورین هایی در هر مسئله توسط عقل وجود دارد، به این مفهوم که در تحلیل هر مسئله اعم از سیاست، اجتماع، معیشت، فرهنگ و... عقل را همه کاره و ملاک قرار دهیم؛ در واقع از نظر انسان متجدد، اعتبار انسان از طریق عقلانیت او به دست می آید نه چیز دیگر.

وی عنوان کرد: همچنین مسئله دیگری که در این میان مطرح می شود "اصالت فرد" است، اینکه در هر حال " فرد" است که همه چیز برای خدمت او باید قرار گیرد به این معنا که در دنیای جدید برخلاف آنچه که در سنت مواجهیم و قبیله اهمیت دارد، در اصالت فرد، "شخص" و منافع او مهم است؛ در جامعه مدرن هر فردی مسئول اعمال خویش است.

ارتباط تنگاتنگ پیشرفت و تجدد
وی تاکید کرد: مفهوم "پیشرفت" از دیگر مولفه هایی است که زیرمجموعه "تجدد" قرار می گیرد، در گذشته مفهوم پیشرفت را نداشتیم و در مقابل "کمال" وجود داشت اما این طرز نگرش بر اساس گذر زمان شکل دیگری به خود گرفتند.
صافیان با اشاره به مفهوم آزادی به عنوان یکی دیگر از مفاهیمی که در مجموعه "تجدد" قرار می گیرد، گفت: تجدد با آزادی گره خورده است، هرچند که شاید خود مفهوم آزادی در اینجا بیشتر به لحاظ جنبه منفی مطرح شده است یعنی هر کس هر طور که بخواهد عمل کند و اگر منعی ایجاد شود به معنای آن خواهد بود که آزادی ها سلب شده است، در واقع در دنیای جدید آزادی یعنی "هرطور که دوست داشته باشم عمل می کنم" و این مفهوم نوین از این واژه است.
این محقق ابراز کرد: مفهوم "نقادی" نیز از دیگر مولفه هایی است که حوزه تجدد قرار دارد، در واقع تفکر جدید نقاد است، اما از این مولفه ها که عبور کنیم، تجدد تمامیت و کلیت محسوب می شود و با تجدد جهان و دنیای جدید ایجاد می شود، البته این مفهوم آنتولوژیک محض نیست بلکه به معنای به وجود آمدن جامعه انسانی خاصی است که در آن اجزا با هم ارتباط گسترده ای دارند.

توسعه درون زا با آرزو ممکن نیست
وی ادامه داد: اگر بخواهیم توسعه درون زا داشته باشیم، با آرزو امکان ‌پذیر نیست، چراکه آروز یعنی خواستن چیزی بدون در نظر گرفتن شرایط تحقق آن که در مقابل آن طلب و امید وجود دارد که طلب اتفاقی است که در اعماق جان انسان‌ ها می‌افتد و اگر ما نخبگانی داشته باشیم که حقیقتا توسعه طلب باشند به دنبال آن، راه‌ ها باز می شود اما با آرزو کسی به جایی نمی رسد این مسئله به این معناست که نیاز به طلب، درون ما وجود دارد.
صافیان خاطرنشان کرد: بدون پذیرش خطر، انسان به افق ‌های دست نیافتنی نمی ‌رسد البته این خطر کردن منافاتی با عقل و حکمت ندارد اما حفظ وضعیت موجود و پرهیز از مواجهه با خطرات انسان را به مقصد نمی ‌رساند.
پایان پیام/