به گزارش خبرگزاری شبستان، همه دهه شصتی‌ها -این نسل گرفتار نوستالژی- صبح‌های جمعه‌ای را به یاددارند که مسعود روشن‌پژوه، در حیاط یک مدرسه پسرانه یا دخترانه بچه‌ها را تشویق می‌کرد تا با صدای هرچه بلند‌تر نوای «یک و یک و یک، دو و دو و دو، سه و سه و سه، ...» تا «ده و ده و ده» و بعد از آن «مسابقه محله» سر دهند که معلوم شود آنکه در مسابقه شرکت می‌کرده، فرصتش تمام شده. و یا مجید قناد که با «ده و ده» گفتن‌هایش روی اعصاب آدم راه می‌رفت. اینها نمونه‌هایی از مسابقه‌های حضوری در تلویزیون بود، اما مسابقه‌های تلفنی که اکثریت قریب به اتفاق‌شان از نمونه‌های آن‌ور آبی گرته برداری شده‌اند هم طرفدار خودشان را داشتند و دارند. آنچه محبوبه شعاعی در صفحه تلویزیون امروز به آن پرداخته است. به گفته این نویسنده «شاید بتوان مسابقات تلویزیونی را یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های صدا و سیما به دلیل جذابیت و سرگرم کنندگی‌شان دانست. این نوع برنامه‌سازی در سیما، قدمتی به فاصله برنامه‌سازی در تلویزیون دارد. انتقال هیجان و سرعت عمل شرکت‌کنندگان و نحوه اجرای مجریان مسابقات در کنار دکور و فضای متناسب با موضوع هر مسابقه و البته سوالاتی که این آزمون را جلو می‌برند همگی عناصری هستند که با نسبت‌های مختلف مواد لازم برای تهیه یک مسابقه را تشکیل می‌دهند و کیفیت هر مسابقه را تعیین می‌کنند. شاید به همین دلیل است که مسابقات تلویزیونی به عنوان یک گونه مهم برنامه سازی هیچ‌گاه از تلویزیون محو نشدند. قدمت مسابقات تلویزیونی در جهان به‌سال 1938 با مسابقه «هجی» در شبکه «بی‌‌‌بی سی» می‌رسد. این برنامه‌سازی در ایران با مسابقه «نقاب سیاه» در‌سال 1340 شروع شد که اجرا و طراحی‌اش با مرحوم «علی تابش» بود. در این گزارش سعی شده به مسابقات تلویزیونی‌ای که این روزها از شبکه‌های سیما پخش می‌شود پرداخته شود و علت اینکه چرا این مسابقات، مثل سابق پر مخاطب نیستند بررسی شود».
گریز به دهه نوستالژی‌ها
نگارنده در ادامه به دهه نوستالژی‌بازها، یعنی دهه شصت گریزی زده و نوشته: «خاطره و حافظه بسیاری از ما با مسابقاتی گره خورده است که پایه و اساسش در دهه شصت گذاشته شد. مسابقاتی که با حداقل امکانات در استودیوهای شبکه دو ضبط می‌شد و مهم‌ترین هدفش علاوه بر سرگرم کردن مخاطب، انتقال اطلاعات و بالابردن سطح علمی افراد هم بود. شاید به همین دلیل بود که بسیاری از شرکت کنندگان این مسابقات را جوانان تحصیل کرده و با اعتماد به نفس تشکیل می داد که هنوز هراس از ظاهر شدن جلوی دوربین و بازنده شدن در چهره‌شان بود. مسابقاتی مانند «نام‌ها و نشانه‌ها»، «یک مسابقه و سی سوال»، «مسابقه علمی» و «جدول تصویری» که همگی در دهه شصت روی آنتن شبکه یک و دو رفتند گویای این مطلب هستند. در مسابقه «نام‌ها و نشانه‌ها» محور سوالات در حد اطلاعات عمومی افراد بود و مسابقه بین دو گروه دونفره اتفاق می‌افتاد. در همان زمان مرحوم «کمال‌الحق سلامی» با اجرای مسابقه «جدول تصویری» که از شبکه یک پخش می‌شد توانست تسلط خود را در بیان سوالات شفاهی که ارتباط شرکت‌کنندگان با جدول کلمات متقاطع را تکمیل می‌کرد نشان دهد. نحوه ارتباط مرحوم سلامی با شرکت‌کنندگان و اجرای مسابقه تا‌سال‌ها بعد الگوی مناسبی برای مجریان مسابقات شد. «یک مسابقه، 30 سوال» با اجرای «حسین باغی» اولین مسابقه‌ای است که در شبکه دو ساخته شد. مجری در این مسابقه به همراه چند کارشناس در حوزه‌ها‌ی ورزش، هوش و اطلاعات عمومی و ادبی از شرکت‌کننده‌ها سوالاتی می‌پرسیدند و شرکت کننده‌ها در بیست ثانیه فرصت پاسخگویی داشتند. همزمان با این مسابقه، «مسابقه علمی» هم روی آنتن شبکه یک رفت که یکی از مسابقات جدی و حساس آن زمان محسوب می‌شد. این مسابقه با اجرای «کرامت‌الله مهربان» و همراهی سه کارشناس؛ «اسفندیار معتمدی»(بخش فیزیک و علمی)، «ابوالفضل مکی»(بخش تاریخ) و «منوچهر فره‌وشی»(بخش ادبیات) اجرا می‌شد و شرکت کننده‌ها هم اغلب جوانان پشت کنکوری و دانشگاهی بودند. نکته جالب این مسابقه این بود که اطلاعاتش از مجلات علمی‌مثل «دانشمند» و «دانستنی‌ها» استخراج می‌شد. در این میان مسابقاتی هم برای بچه‌ها پخش می‌شد که از مهم‌ترین‌های آنها می‌توان به «از مدرسه تا مدرسه» با اجرای «مجید قناد» از شبکه دو و «هوشیار و بیدار» با اجراو بازی «علیرضا خمسه» و «محسن یوسف بیگ» از شبکه دو اشاره کرد.سال 69 «هوشنگ شاه محمدلو» و «حسین احمدی» طرح مسابقه‌ای را به شبکه یک دادند که قرار شد با اجرای «منوچهر نوذری» روی آنتن برود. این مسابقه با نام مسابقه هفته یکی از مشهورترین مسابقاتی است که طبق متد مسابقه‌ای ساخته شد که مرحوم سلامی‌اجرایش می‌کرد. مسابقه‌ای با حضور 14 نفر که در نهایت یک نفر از میان‌شان برنده می‌شد. این مسابقه که در دهه هفتاد با پخش چند سری متوالی به اوج خود رسید امروزه به عنوان یکی از نمونه‌های موفق مسابقات ایرانی به حساب می‌آید. گرچه بسیاری موفقیت این مسابقه را مدیون اجرای خاص زنده‌یاد نوذری می‌دانند، با این حال مجموع جزئیات این مسابقه در موفق بودنش بی‌تاثیر نبود. مخصوصا که تکه کلام‌های ماندگار نوذری بعدها در ساعت خوش توسط مهران مدیری هم استفاده شد؛ «اونی که تو فیلم بود،و از کی بپرسم؟»! بعد از آن، ماندگارترین مسابقه‌ای که در دهه هفتاد توانست در تلویزیون حسابی سر و صدا کند و مخاطب را شیفته خودش سازد؛ «مسابقه محله» با اجرای شاداب و متفاوت «مسعود روشن‌پژوه» بود و «منیر عرب» و «امیر سماواتی» اولین تهیه‌کننده و کارگردان هنری این مسابقه بودند که ایده اجرای مسابقه را در خارج از استودیو و در محلات مختلف دادند».
دهه هفتاد و رایانه
در دهه هفتاد تعداد این مسابقات با شکل و شمایل و ایده‌های متفاوت نقل محافل خانوادگی بود و بسیاری از مخاطبان یکی از انگیزه‌های‌شان برای تماشای تلویزیون، شرکت در همین مسابقه‌ها بود که در این گزارش به آن چنین پرداخته شده است: «بعد از دهه هفتاد و با ورود رایانه و دنیای دیجیتال به منازل، نوع دیگری از مسابقات در تلویزیون شکل گرفت که فضای مسابقات به وسیله کامپیوتر طراحی می‌شد و جذابیتهای بصری‌اش باعث جذب مخاطب می‌شد. اگر تا قبل از آن، مسابقات بیست سوالی و از کی بپرسم و خانه خالی را پر کن، یکی از جذابیتهای مسابقات بود، بعد از آن، جذابیتهای دیجیتالی، باعث جذب مخاطب برای شرکت در مسابقات می‌شد. در کنار دیجیتال، شیوه دیگری در ارائه مسابقه هم پا به تلویزیون گذاشت. مسابقات تلفنی که باعث مشارکت هرچه بیشتر مخاطب در برنامه تلویزیونی می‌شد. «مسابقه تلفنی» با اجرای «سیدمحمد حسینی»، «حسین رفیعی» و «کامیار اسماعیلی» که کلیدش از‌سال 1379 در شبکه سه خورد تا‌سال 83 دوام آورد. پس از آن «مهدی کسائیان» تهیه‌کننده برنامه زنده تلفنی «خط رو خط»، در کنار حسینی از «جواد یحیوی» هم کمک گرفت و به این ترتیب مدل مسابقات زنده تلفنی در دهه هشتاد با مسابقاتی چون «درصد ثانیه»، «شهر به شهر»، «وقت مسابقه» و «گوی و میدان» کاملا تثبیت شد. یکی از نکات جالب مسابقات دیجیتالی و تلفنی، بودجه کمی‌بود که برای‌شان در نظر گرفته می‌شد. در واقع از حداقل امکانات بیشترین بهره برده می‌شد ضمن اینکه در کنارش، مشارکت بیشتر مخاطب هم وجود داشت. در واقع دوره مسابقات از مسابقات دکوری به مسابقات بی‌دکور و تلفنی منتقل شده بود که به دنیای امروز مردم نزدیک‌تر بود و هم هزینه کمتری در بر داشت».
آفت تکرار
کاهش خلاقیت در طراحی مسابقات، به تکرار افتادن تهیه‌کننده‌ها و استفاده از قالب‌های قبلی به جای تولید محتوای جدید عواملی است که نویسنده به عنوان دلایل کاهش طرفداران مسابقات تلویزیونی می‌شمارد و می‌نویسد: «در واقع تهیه کننده‌ها با دیدن موفقیت مسابقه‌های قبلی، می‌خواستند خودشان نیز همان موفقیت را کسب کنند. ولی این تکرار، آفت استقبال مخاطبان و باعث کم شدن نسبی تعداد بیننده‌ها شد».
اما در این میان، هستند مسابقاتی که با داشتن برگ برنده خلاقیت، هنوز به حیات‌شان ادامه می‌دهند. مسابقاتی که در شبکه‌های مختلف سیما و متناسب با رویکرد هر شبکه در حال پخش هستند ولی تعداد‌شان کم است. مسابقاتی مثل «رد پا» که از شبکه پنج پخش می‌شود و‌سال‌هاست که طرفدارانش را دارد، مسابقه سینمایی «4،3،2،1» که علاقه‌مندان سینما را جذب خودش کرد و سری دومش در حال ساخت است و حتی مسابقه «مشاعره» با اجرای «اسماعیل آذر» در شبکه آموزش که هر روز بر طرفدارانش اضافه می‌شود.
آغاز دوباره
«سعید ابوطالب» تهیه کننده و نویسنده مسابقه پرطرفدار «سرزمین دانایی» که یکی از بدعت گذاران در زمینه مسابقات تلویزیونی در چند‌سال اخیر است در گفت‌وگو با تهران امروز دلیل کم شدن تقریبی مخاطبان این مسابقات را تشریح کرد. او درباره برنامه‌سازی‌ای به نام مسابقات تلویزیونی می‌گوید: «مسابقه تلویزیونی ژانری است که در همه شبکه‌های دنیا ساخته می‌شود و طرفداران خاص خودش را هم دارد. از این مسابقات به صورت‌های مختلف در همه شبکه‌های عمومی‌در زمینه‌های مختلف اعم از تلفنی، حضوری، خانوادگی، مبتنی بر حافظه، دانش عمومی، حرکات فیزیکی و هوش ساخته می‌شوند. این مسابقات البته نقاط قوت و ضعفی هم دارند. مثلا مسابقه «از کی بپرسم» با اجرای خاص «منوچهر نوذری» بسیار طرفدار داشت. یکی دیگر از دلایل جذابیت این مسابقه، بدعتی بود که در زمینه مسابقه تلویزیونی داشت. این مسابقه برای مخاطبی که تازه با مسابقات تلویزیونی آشنا شده بود، نو بود، برای همین جذبش شد. همین مسابقه سرزمین دانایی، اتفاق جدیدی در زمینه مسابقات تلویزیونی بود. مسابقات کاوشگری در دنیا بسیار طرفدار دارند؛ مسابقاتی که هم علمی‌اند و هم باید حرکات فیزیکی در آنها زیاد باشد. سرزمین دانایی هم مخاطب زیادی داشت و توجه خیلی‌ها را به خود معطوف کرد. وقتی سرزمین دانایی پخش شد، دیگر پایه‌ای شده بود برای سنجش باقی مسابقات.»
آفت الگوبرداری
ابوطالب در پاسخ به اینکه کمبود چه المانی باعث کم شدن مخاطب می‌شود هم می‌گوید: «چیزی که باید در مسابقه تلفنی وجود داشته باشد، خلاقیت و نوآوری است. وقتی در همه جای دنیا ابزار و تکنیک فنی پیشرفت کرده و این پیشرفت وارد سینما و تلویزیون هم شده، مخاطب انتظار دارد آن را در مسابقات هم ببیند. بعضی مسابقاتی که این روزها ساخته می‌شود یک آفتی دارد و آن اینکه، بعضی تهیه‌کننده‌ها از یک مدل خارجی الگو برداری می‌کنند و سعی می‌کنند مدل ایرانی یک مسابقه خارجی را بسازند که در ایران جواب نمی‌دهد. مشکل اینجاست که بعضی از مسابقات جذاب مثل سرزمین دانایی هم بسیار هزینه بر هستند و باعث می‌شود که کمتر تهیه کننده‌ای به سراغ آنها برود. در واقع اگر اسپانسر مالی وجود نداشته باشد، تلویزیون انگیزه‌ای برای ساخت این جور مسابقات پیدا نمی‌کند. به نظر من، در مسابقات تلویزیونی اصل بر خلاقیت است. خیلی از برنامه‌های ماهواره‌ای با حداقل هزینه، مسابقاتی می‌سازند که مخاطب را جذب می‌کند. نوآوری در این برنامه‌ها باعث جذب مخاطبان می‌شود.» به گفته ابوطالب برای ساخت مسابقه‌های با جذب مخاطب حداکثری، باید پیش تولید طولانی وجود داشته باشد و روی تولید، تحقیق و پژوهش زیادی صورت بگیرد. موضوعاتی باید به‌عنوان مسابقه انتخاب شوند که سطح بیشتری از مخاطب را در بر بگیرند. در واقع تلویزیون به ساخت مسابقاتی مثل سرزمین دانایی، 4 در 4، ردپا، از کی بپرسم و غیره بیشتر نیاز دارد تا دوباره به دوران اوجش در زمینه مسابقات تلویزیونی برگردد.
پایان پیام/
نظر شما