خبرگزاری شبستان/یاسوج
در میانه دشت های پهناور کهگیلویه و در گوشه شهر دهدشت مرکز این شهرستان از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد، شهری تاریخی وجود دارد که به شدت در حال تخریب است و آنچنان گمنام است که حتی بسیاری از ساکنانش نیز نام تاریخی آن را نمی دانند و دانش آنان نسبت به تاریخ بلند آن کوتاه است.
شهر دهدشت یکی از شهرهای کهگیلویه و بویراحمد همچون تصویری که به دونیمه تقسیم شده است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه 40 شمسی پایهگذاری شده است، هماکنون ساختمانهایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده است.
چند دهه است که هر دو بافت در کنار همدیگر در این قاب نشسته اند، گاه بافت قدیم به حریم بافت جدید تجاوز می کند؛ اما بیشتر، این بافت جدید است که هر روزه از مرزهای گذشته اش پا فراتر می نهد و خاطر آسوده تمدنی خاموش را پریشان می کند. با وجود اینکه این دو بافت قدیم و جدید شانه به شانه هم حرکت می کنند اما به نظر می رسد مردم ساکن در بافت جدید نمی دانند که مردمانی که قرن ها پیش از آنها در خاکی که اینک آنها می زیند چه زندگی شکوهمندی داشته اند.
محمد موسوی، فردی 63ساله ساکن این شهر است. بیشترین مطلبی که وی از شهرش می داند مربوط به تاسیس شهر جدید دهدشت در دهه 40شمسی بر ویرانه های بلاد شاپور است. وی می گوید: در سال 1342فردی به نام سرهنگ علیزاده که فرماندار استان تازه تاسیس کهگیلویه و بویراحمد بود، این شهر را بنیاد نهاد.
به گفته وی، در روز پایه گذاری شهر، برخی کدخدایان محلی، سرمایه داران بهبهانی، مردم و سرهنگ علیزاده فرماندار نظامی کهگیلویه و بویراحمد در آن حضور داشتند.
وی بیان می کند: از این دست ساختمان های گچی قدیمی در روستاهای اطراف نیز زیاد است و در گذشته، عشایر از آنها برای نگهداری دام های خود استفاده می کردند و معمولا به خانه های گبری معروف است.
دهدشت، مرکز فرهنگی استان
بهروز نیک اقبالی، کارشناس میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان نیز در این باره می گوید: در روستاهای اطراف شهرستان کهگیلویه ساختمان ها و دهکده هایی وجود دارد که مربوط به دورههای گوناگون تاریخی از جمله صفویه است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان، راهحل به یادماندن تاریخ گذشته این شهر را اختصاص عنوان مرکز فرهنگی استان به آن میداند و میگوید: اگر مسئولان همکاری کنند و چنین عنوانی برای آن در نظر گرفته شود این شهر آوازه گذشته خود را بیش از پیش بهدست میآورد.
علیرضا ایزدی، درباره برنامه های سازمان میراث فرهنگی درباره مرمت این شهر تاریخی می گوید: 13میلیارد ریال در سال مالی 1391به مرمت و بازسازی بافت تاریخی دهدشت اختصاص یافت.
به گفته وی، با این اعتبار کار مرمت و بازسازی کاروانسرا، حمام کهیار و حمام ضلع شرقی، مسجد مورک و کاوش مسجد چهل ستون، مسجدجامع و امامزاده شفیعالله انجام می شود.
تغییر کاربری بافت تاریخی
با وجود این تلاشها که مدیرکل میراث فرهنگی از آنها سخن میگوید، همواره بیتوجهی به این شهر تاریخی که برخی از آن بهعنوان خواهرخوانده اصفهان صفویه یاد میکنند، مورد انتقاد برخی علاقهمندان میراث فرهنگی بوده است.
در همین رابطه اسحاق آقایی، یکی از هنرمندان عکاس استان که عکس های بسیاری از بافت تاریخی این شهر تهیه کرده است، میگوید: سالها بیتوجهی به این بخش از استان موجب ویرانی بخش اعظم آن شده است، علاوه بر آنکه قسمتهای باقیمانده نیز بهخوبی نگهداری نمیشود.
وی اضافه میکند: بهعنوان نمونه میدانهای بزرگ باستانی آن توسط کودکان محله به مکانی برای فوتبال بازیکردن تبدیل شده است و بخشهایی از آن نیز بهصورت جای امنی برای معتادان درآمده، علاوه بر آنکه این شهر تاریخی به مکانی برای چرای گوسفندان نیز تبدیل شده است. ساسان، نوجوان 13سالهای که در زمین خاکی شهری که در دوره ساسانی بنیانگذاری شده است، بازی میکند، میگوید: تا یاد دارم اینجا جای بازی ما بوده است، چون جای بهتری برای بازی کردن نداریم.
محمود دهقانی، استاد دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا که پیش از این برای بررسی تاریخ دوره صفویه به این شهر سفر کرده در یادداشتی نوشته است: وقتی برای پژوهش در راستای تاریخ معماری پرآوازه دوره صفویه از طرف دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا به ایران سفر کردم، درنظر داشتم اطلاعاتی مکتوب از شهر دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز بهدست بیاورم ولی آگاه شدم که کارهای پژوهشی عمیق، بهویژه در گستره تاریخ معماری، در شهرهای کوچکی چون دهدشت صورت نگرفته است. در این مورد خاص، تنها تاریخ نویس و جهانگرد اروپایی ای که صحبتی به میان آورده «هانس گاوبه» است که تهیه کتاب هایش در خارج آسان تر از خود دهدشت است.
وی در ادامه مینویسد: «هانس گاوبه ضمن مطالعه آثار پیشینیان ازجمله احسن التقاسیم مقدسی، برای پژوهش درباره شهرسازی به دهدشت سفر کرده است. هر چند استو کلر، بل، استین و هاریسن هم دهدشت را توصیف کردهاند اما در تحقیقات آنها چندان به ساختمانهای شهر اشاره نشده که چهکسی آنها را ساخته است.» ولی هانس گاوبه مینویسد: «این را باید تنها نمونه معماری و شهرسازی دوران صفویه دانست.»
او در جای جای گزارش خود به اهمیت و رونق دهدشت در تاریخ صفویه اشاره میکند و در پایان مینویسد: خانههایی که من و همراهان در بافت قدیم دهدشت از آنها نقشه تهیه کردیم و عکس گرفتیم بیشتر گویای شهری قدرتمند است که احتمالا پادگانی نظامی بوده که در کنار آن تمدن و بازار و خیابانهای شهر نیز ساخته شدهاند. چون پژوهش اینجانب به انگلیسی نوشته شده اگر عمری بود قصد دارم برمبنای نقشههایی از خانهها که روی آن وقت زیادی گذاشتهام در کتابی به «دهدشت و تاریخ معماری بافت قدیم آن» بپردازم.
منابع تاریخی چه می گویند؛
این شهر ( بلادشاپور ) که دوران پر رونقی را در دوره های مختلف تاریخی پشت سر گذاشته، دارای برج و بارو و ارگ بوده که هم اکنون قسمت هایی از آن برجای مانده است.
بر اسـاس نوشته های تاریخی، این ناحیه در گذشته بلاد شاپور نام داشت که توسط شاپور اول ساسانی فرزند اردشیر اول بنا نهاده شده است. به استناد فارسنامه ناصری، این شهر باستانی زمانی یک شهر بزرگ بوده است، حدود 2هزار خانه، مسجد، حمام کاروانسرا در آن وجود داشته که فی الحال بسیاری از آثار مخروبه آن ها بر جا مانده است. این شهر در اواخر دوره صفویه به دلیل عدم اطمینان به راه های بازرگانی آن، صدماتی دید و در زمان هرج و مرج دوره زندیه غارت و ویران گردید. آثار این شهر باستانی، معماری مخصوص و جالب توجهی دارد.
آثار بسیار زیبایی از قبیل آب انبار، بازار، امامزاده ها، ارگ حکومتی و برج و باروها که توجه محققین و اهل فن را جلب می کند. مصالح بسیار دقیق و محاسبه شده از نوع گچ ساروج، آهک و لاشه در آن به کار برده شده و تنها در سقف گنبدی حمام آن، آجر به کار رفته است.
نگاهی به جغرافیای محل نشان می دهد که این شهر به دلیل واقع شدن بر سر راه پایتخت صفویان به بنادر جنوبی و همچنین نزدیکی به شهر ارجان که اینک به بهبهان مشهور است نقش موثری در تجارت آن دوران ایفا می کرد.
شهر بلادشاپور دارای آب و هوای گرمسیری است و معماری آن نیز از معماری عصر صفوی الهام گرفته است.
نظر شما