به گزارش خبرنگار شبستان، کمتر کارگردانی است که با دست گذاشتن بر روی سوژه حساس تاریخی و آیینی صدر اسلام، عاشورا، به ثبت وقایع مهم این واقعه پرداخته باشد. در این ارتباط، هر شخصی بنا به اعتقادات و زاویه نگاهش، تفسیر و تعبیری از حوادث آن روزها دارد که یکی از چشمگیرترین این حوادث، ماجرای ظهر عاشورا و نبرد تک تک یاران امام حسین(ع) یا ماجراهای حاشیه ای این واقعه است.
ماندگارترین آثار سینمایی عاشورایی
اولین فیلم عاشورایی در سینمای ایران مربوط به سالهای اول انقلاب و سال‌ها‌یی که سینما می‌خواست پر و بال بگیرد. در سال 1361، فیلم سینمایی «سفیر» با بازی ماندگار فرامرز قریبیان بر روی پرده سینماها آمد که این بار ایران و شیعیانش روایتگر تنهایی سفیر اباعبدالله (ع) شدند. فیلم سفیر با همت شهید کلاهدوز که با وجود ارتشی بودن به کارهای هنری و از جمله سینما نیز علاقه مند بود، و تهیه کنندگی سپاه و تلویزیون ساخته شد. اساس این فیلم بر شخصیت و وظیفه مسلم بن عقیل در کوفه به عنوان سفیر امام حسین (ع)، و پیش از واقعه عاشورا بود، می چرخید. این فیلم به کارگردانی فریبرز صالح در سال 61 اکران شد.
قیس ابن مسهر، نمایندة امام حسین (ع) که فرامرز قریبیان آن را بازی کرد، با نامه ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می رود. در راه به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر و به زندان افکنده می شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان ها می شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه، منتقل می کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می کند. ابن زیاد، که به خشم آمده، او را از فراز ارگ به پایین می اندازد.
اتفاقات واقعه عاشورا در فیلم سینمایی «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی و نویسندگی بهرام بیضایی، از نگاهی جدید نمایش داده شده است. عبدالله، جوانی نصرانی که تازه اسلام آورده است، در جریان عروسی خود با «راحله» دختر «زید» ندایی می شنود که او را به یاری فرا می خواند. «عبدالله» به دنبال این ندا بیابان به بیابان و واحه به واحه تا کربلا می‌تازد و سرانجام به کربلا می رسد که عصر روز عاشورا است زمانی که «حقیقت» را در زنجیر و پاره پاره بر خاک می بیند. «حقیقت» را بر سر نیزه می بیند.
فیلم روز واقعه را شاید بتوان تنها فیلمی دانست که به طور خاص، در مورد روز عاشورا ساخته شده است. این فیلم که بارها و به دفعات از تلویزیون به نمایش درآمده است، از محبوبیتی بی‌نظیر در بین مردم برخوردار است. در روز واقعه بازیگران مطرحی چون عزت الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمد علی کشاورز و علیرضا شجاع نوری و لادن مستوفی حضور داشتند.
موج سریال‌های آیینی پس از «سفیر» و «روز واقعه»
به گزارش شبستان، رسانه ملی در طول این سال‌ها بهره خوبی از این دو فیلم سینمایی و پخش آنها در ایام عزاداری و سوگواری ماه محرم برد و بعد از آن بود که موج سریال های مذهبی آیینی در مورد ائمه اطهار یا اصحاب و یارانشان به راه افتاد. اولینش تله تئاترها و سریال‌هایی با موضوع وقایع عاشورا بود و پس از آن مجموعه‌های تلویزیونی با نام امام علی(ع)، تنهاترین سردار و ولایت عشق که مستقیما به تاریخ زندگی و حیات ائمه و وقایع سیاسی اجتماعی در دوران ایشان می پرداختند. یا در مورد اصحاب و یاران ایشان و یا الگوهای تاریخی و معاصر که شکل گرفته براساس الهام از وقایع عاشورا بودند، مانند سریال سربداران، شب دهم، معصومیت از دست رفته، ام وهب و حتی سفر سبز، باران عشق و غیره که به نوعی مرتبط با موضوع عاشورا بودند.
روایت عشق (علاالدین رحیمی 1364)
تقریبا اولین سریال بزرگ درباره کربلا است که درست به خود فاجعه می‌پردازد. این سریال با هزینه 3 میلیون تومان ساخته شد. این سریال در بیدخت گناباد جلوی دوربین رفت و برای همین هم اکثر بازیگرانش از اهالی مشهد بودند، همچون «انوشیروان ارجمند» که نقش ابن سعد را بازی کرد و همین طور مرحوم «رضا سعیدی» که ابن زیاد بود و نقش کوتاه اما موثرش، او را به خیلی‌ها شناساند.
روایت تصویری در این سریال به شدت تحت تاثیر فیلم «محمد رسول‌الله» مصطفی عقاد بود. نقش امام حسین(ع) را دوربین برعهده گرفته بود و خبری از خویشان و یاران امام نبود. سریال، صحنه‌های جنگی چندانی نداشت و اشقیا روی تپه‌ای که مثلا به میدان جنگ مشرف بود برای هم تعریف می‌کردند که چه کسی به میدان آمده و چه می‌کند. اما در میان صحنه‌های ماندگار این سریال، صحنه‌هایی مانند برهنه شدن غلام سیاه(علی اوسیوند)، شهادت حر و شهادت خود امام هم در نوع خودش تازگی داشت.
در صحنه پایانی سریال، دوربین که زاویه دید نگاه امام است در گودال نشسته است و اشقیا با ترس و نیزه و شمشیر به او نزدیک می‌شوند. شمر، عربده کشان و خنجر به دست نزدیک می‌آید و قاب دوربین شکسته و خونین می‌شود. روایت عشق از سریال‌های مهجور و کمتر دیده شده‌ای است که به نسبت زمان ساخته شدنش که در سالهای میانی جنگ ایران و عراق بود، سریالی قابل تامل است.
شب دهم (حسن فتحی 1380)
یکی از مجموعه‌هایی است که بر اساس قصه‌ای تازه از جریان محرم و روزهای عزاداری مردم تهران در اوایل سالهای حکومت رضاخان می‌پردازد. «شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی و به تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه در گروه فیلم و سریال شبکه اول سیما ساخته شد و در ایام ماه محرم مقارن با نوروز 80 به روی آنتن رفت ک هاز جمله مجموعه‌های تاثیرگذار این سال‌ها در تلویزیون است. این فیلم، داستان حیدر خوش مرام از لوطی های یکی از محلات تهران قدیم است که دل باخته یکی از شاهزاده های قجری می شود. دختر شرط ازدواج را اجرای ده شب تعزیه در زمان ممنوعیتی که از سوی رضاخان برای اجرا مراسم مذهبی معمول داشتند، می کند و حیدر نیز به اتفاق دوستانش در جهت اجرای این خواسته همت می‌گمارد.
وارث (کاظم بلوچی 1382)/ فرستاده (جواد شمقدری 1382)
در سال 1382، کاظم بلوچی با پیش کشیدن داستان کتاب و خنجر در سریال «وارث» سعی کرد محرم را بدون سریال مناسبتی نگذارد. هر چند «وارث» انتظارها را برنیاورد اما جواد شمقدری با سریال «فرستاده»، که آن را برای محرم 82 آماده کرده بود اما به پخش نرسیده بود، تلویزیون را در این سال روسفید کرد. هرچند «فرستاده» به تهیه‌کنندگی محسن علی‌اکبری، پس از محرم و در ایام تعطیلات نوروز به پخش شبکه دو رسید، اما داستان آن به واقعه عاشورا اشاره مستقیم داشت. سلیمان بن ابی زرین فرستاده امام حسین (ع) به بصره، حامل پیامی از طرف امام به پنج تن از سران بصره بود که پس از ورود به بصره در منزل ماریه بنت عبدالقسین، یکی از دوستداران امام (ع)، اقامت می‌کند و در این میان با به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل قصه حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. این سریال با بازی حسین یاری، زیبا بروفه و محمود پاک‌نیت به روی آنتن رفت.
طفلان مسلم (سیدمجتبی یاسینی 1386 تا 1387)
نام سریال که محصول شبکه الکوثر- شبکه عرب زبانان صدا وسیماست- نامی واضح و یادآور تعزیه‌ای به همین نام بود. با اینکه کل ماجرای حضور دو پسر مسلم در کوفه و شهادت‌شان شاید چندان معتبر نباشد (چون گفته شده مسلم بن عقیل به تنهایی و با دو راه بلد از کوره راهی، راهی کوفه شد و در میان راه، آن دو راه بلد از تشنگی مردند و او به سختی خود را به شهر رساند) اما یاسینی سعی کرد از این فضا سریالی تاریخی بسازد که به تبعیت از سریال‌های میرباقری چاشنی عشق سلافه و غلام ابن حارث هم داشت.
طفلان مسلم با وجود 9 بار بازنویسی و بازی موثر «جهانگیر الماسی» در نقش «قاضی شریح»، قاضی کوفه که نقش منفی‌اش خیلی‌ها را یاد نقش منفی‌اش در پس از باران می‌انداخت، اما در مابقی نقش‌ها دچار افت شد. شاید اوج این افت در شخصیت‌پردازی و قصه‌سازی برای ابراهیم و محمد، دو پسر مسلم بود که نه، چندان همراهی مخاطب را در پی داشت و نه فضای به‌شدت مثبت‌شان، مخاطب را تحت‌تاثیر قرار می‌داد.
آخرین دعوت (حسین سهیلی‌زاده 1387)
تنها سریالی که در ماشین زمان، زمان حال را به محرم 61 پیوند داده بود، همین سریال بود. «حسین سهیلی‌زاده» سعی کرد تا از این تلفیق، فضایی متفاوت بسازد. یوسف (فرامرز قریبیان) نماینده سابق مجلس در جاده‌ای به‌طور اتفاقی سر از کوفه سال 61 هجری در می‌آورد. کوفه‌ای که در آستانه مهمان‌کشی است. این فضا تقریبا شبیه همان فضایی بود که قریبیان در فیلم سفیر (1361/ فریبرز صالح) تجربه کرده بود. او آنجا نقش «قیس بن مسهر» سفیر امام حسین(ع) را بازی می‌کرد که در کوفه غریبه بود و اینجا در آخرین دعوت هم نقش مردی غریبه در کوفه را بازی می‌کرد. سریال 13 قسمتی سهیلی‌زاده برش‌هایی مداوم بین زمان گذشته، قصه یوسف در کوفه و زمان حال و تلاش نزدیکان یوسف برای پیدا کردن او بود.
مختارنامه (داوود میرباقری 1381 تا 1388)
پرهزینه‌ترین سریال تاریخ تلویزیون ایران که با هزینه 30 میلیارد تومانی به ماجرای قیام مختار ثقفی و خونخواهی قاتلان دشت کربلا پرداخت. میرباقری در آخرین تجربه سریال‌سازی‌اش برشی تاریخی از سال 41 هجری تا سال 67 هجری داشت؛ یعنی از صلح امام حسن(ع) با معاویه تا کشته شدن مختار. در مختارنامه حدود نیم ساعت از صحنه‌های کربلا به تصویر کشیده شده بود که اکثرشان در بهار 88 در روستای طرود در 120 کیلومتری جنوب شاهرود ثبت و ضبط شده بودند. صحنه‌هایی مانند نماز ظهر عاشورا، پیوستن زهیر‌بن‌قین به امام، شهادت وهب، که بعد از شهادت سرش را برای مادرش پرت می‌کنند و مادرش ام وهب آن را برمی‌گرداند، صحنه آب آوردن حضرت عباس و شهادتش که این آخری، سکانسی 11 دقیقه‌ای بود که به دلیل اعتراضات به نحوه نمایش علمدار کربلا هیچ‌وقت پخش نشد تا نقش‌آفرینی «کاوه فتوحی» در نقش حضرت عباس دیده نشود.
با این حال عاشورا و تاثیر فاجعه کربلا در همه قسمت‌های این سریال هویدا بود و میرباقری با جزئیاتی دقیق در دکور و اکسسوار و گریم که بیشتر از 10میلیارد تومان هزینه در پی داشت توانست پیچیدگی قومی و عقیدتی جهان اسلام و کوفه آن دوران را به نمایش بگذارد. ضمن اینکه میرباقری با خلق شخصیت‌های ماندگار مانند مختار(فریبرز عرب‌نیا)، ابن زیاد(فرهاد اصلانی)، ابن سعد(مهدی فخیم‌زاده)، ابن زبیر(رضا کیانیان) و... نشان داد ید طولایی در خلق اینگونه شخصیت‌های تاریخی دارد. مختارنامه با بیشتر از 60 بازیگر اصلی، 120 بازیگر نقش فرعی و دوهزار سیاهی لشکر اگر چه انتقاداتی در نحوه نمایش تصاویر کربلا به همراه داشت اما بازپخش آن و استقبال مجدد از سریال نشان می‌دهد این سریال توانسته مهم‌ترین بار تلویزیون ایران را در بخش پرداخت به عاشورا بردارد.
گزارش از آزاده فضلی
نظر شما