مازندران با داشتن دریا و مناظر سر سبز هر ساله مسافران بسیاری را جلب می کند اما بسیاری از مناطق آن مانند جنگل ها، امامزاده ها و میراث ماندگار آنها از دید مسافران محروم می مانند که یکی از آنها سقاتالارهاست.
سامان سورتیجی، مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران امروز(1آذر) در خصوص بناهای آیینی مذهبی مازندران برای سوگواری در ایام ماه محرم به خبرنگار شبستان گفت: بناهای چوبی در برخی از روستاهای مازندران وجود دارند که مطابق معماری بومی ساخته شده به نام سقاتالار، سقانفار یا سقانپار معروف بوده که اکنون به تکیه گاه امید علویان در ایام عزاداری سالار شهیدان تبدیل می شود.
وی ادامه داد: دکتر حسین اسلامی در کتاب تاریخ دو هزار ساله ساری نوشته است؛ بعد از هجوم تیمور عده ای از سادات به ماوراء النهر تبعید شدند، لیکن در عهد صفویان و وصلت با شاهزادگان صفوی، بار دیگر سادات مرعشی به حکومت مازندران رسیدند، اما این بار تحت نظارت حکومت مقتدر صفوی و تحت نام حاکم و امیر علی در مازنداران حکومت راندند.
سورتیجی اظهار کرد: هم اینک نیز در حریم مقابر این امیران و سادات و در کنار تکیه ها بناهای کوچکی با تراش های ظریف و انبوهی از نقوش به چشم می خورد که در زبان عرف به "سقانفار" و بنا به کتیبه هایی که در این بناها وجود دارد "سقاتالار" نامیده شده اند که این بناها همه وقف سردار رشید و پاک کربلا حضرت ابوالفضل(ع) بوده و به نام "ابوالفضلی" مشهورند و همه ساله در دهه محرم و روزهای سوگواری امام حسین(ع) محل برگزاری مراسم هستند.
مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران ابراز کرد: سقاتالارها نه تنها از لحاظ معماری مختص منطقه مازندران هستند، بلکه از لحاظ نقش پردازی ها و خوشنویسی ها نیز در ارتباط با حادثه کربلا و برای به تصویر کشیدن تمثال مبارک حضرت ابوالفضل(ع)، نقوش دینی دیگری دارند که از لحاظ مذهبی نشان دهنده اعتقاد مردم این سرزمین به ائمه اطهار(ع) است.
وی عنوان کرد: بناهای مذکور در دو اشکوبه و بر روی چهار پایه قطور چوبی به فرم چهارگوش، فضایی کوچک را در حریم امامزده‌ها، تکایا و گورستان‌ها به خود اختصاص داده‌اند ارتباط بین دو اشکوب از طریق نردبان یا پلکان چوبی که معمولا در کنار بنا ساخته شده، امکان پذیر است. در حال حاضر پلکان سیمانی، سنگی و فلزی جایگزین پلکان چوبی شده است.
سورتیجی، به ویژگی‌های سقاتالارها می‌توان به نوع معماری و اجزا و عناصر به کار رفته در آنها اشاره کرد و ادامه داد: عناصر سقاتالارها شامل نال (واشان)، ستون، سرستون (کُماچه)، دست‌انداز، نال بالای ستون، شیرسر، نگهدار (واوند یا بادبند)، لب‌بند، شوله‌ور، تخته، درزپوش تخته، پلور، رواق (گرد رفاق)، سقف (بوم یا بام)، نرده است که علاوه بر معماری، وجود انبوهی از طرح‌ها و خط‌ها و نقش‌های رنگین با تنوع موضوعات و مضامین به‌کار گرفته شده در سقاتالارها، برای هر بیننده‌ای جذاب و جالب است.
مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران بیان کرد: شماری از نقاشی ها و طرح‌های به کار رفته در سقاتالارها با ویژگی‌های هنرهای مردمی، هنر دینی و هنر سنتی همخوانی و مطابقت دارد و به نظر می‌رسد که بسیار ابتدایی ترسیم شده‌اند.
وی گفت: نقوش به کار رفته در سقاتالارها را می‌توان به دو دسته نقوش مذهبی و نقوش غیرمذهبی تقسیم‌بندی کرد، نقوش مذهبی شامل نقوش پیامبران و امامان و حوادث تاریخی مذهبی و نقاشی های مربوط به جهان آخرت و از این قبیل است.
سورتیجی افزود: نقوش غیر مذهبی شامل نقش های اسطوره‌ای و حماسی و نقش‌های خیالی و هندسی و طرح های گیاهی و نقش های مربوط به متون کهنی همچون شاهنامه فردوسی و کلیله و دمنه و غیره همچنین مربوط به زندگی روزمره و معیشت مردم است.
وی خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، در بسیاری از بناهای کشورمان حضور خط و هنر خوشنویسی را در محراب ها، پیشانی بناها، اطراف ایوان‌ها و پیرامون گنبدها می‌بینیم، در سقاتالارها نیز عنصر خط به طرزی بارز و چشمگیر حضور دارد.
مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اظهار کرد: خط در سقاتالارها همواره نزدیک سقف و در حالیکه تمام ابعاد چهار گوش بنا را دور زده، قرار دارد. گاه به تنهایی و گاه در پیوندی رمزآلود با گل و بوته در پیچشی موزون و هماهنگ است.
وی با اشاره به اینکه خطوط در بسیاری از موارد مربوط به قطعه شعری به شیوه نستعلیق و معمولا به رنگ سرخ و سیاه است، ادامه داد: نام خوش‌نویس و سال تحریر نیز اغلب ذکر شده است و از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که سقاتالارها از قدمت 100 تا 150 سال برخوردارند، معمولا وقف حضرت ابوالفضل العباس(ع) شده‌اند و در روزهای محرم محل برگزاری مراسم عزاداری هستند و دیگر اینکه با عنصر آب ارتباط تنگاتنگ دارند.
سورتیجی اذعان کرد: امروزه سقاتالارها به دو صورت ساده و بدون نقش و تزیین شده و آراسته به طرح و نقش و خط و رنگ مشاهده می‌شوند، لیکن از نظر شکل، نوع و سبک معماری، همه آنها از اصل و قاعده کلی و یکسانی پیروی می‌کنند.
وی یادآور شد: همه سقاتالارها دارای سرستون‌هایی به شکل دهان اژدری ها (دهان اژدها) گشوده‌اند و از قطعات تزیینی چوبی به نام شیرسر که شبیه نوعی مقرنس‌کاری است بهره‌برده‌اند و بر روی پایه ساخته شده و اجزا و عناصر ساختار معماری آنها یکسان و مشابه است و گمان می‌رود سقاتالارهای ساده و بدون نقش و بی‌پیرایه با توجه به فرسودگی شان از قدمت و سابقه بیش‌تری برخوردار باشند و آن دسته از سقاتالارهایی که با نقوش بی‌شمار و متنوع تزیین و آراسته شده‌اند با توجه به نوشته‌ها و تاریخ روی آنها، پیشینه شان به عهد قاجار باز می‌گردد.
گفتنی است، بر اساس گزارش های موجود سقاتالارهای کیاده، کیجا تکیه و کبریاکلا در محدوده‌ی بابل، سقاتالارهای هندوکلا، کمانگرکلای دشت‌سر، اورطشت، کاردگر محله، نوایی محله، شیرمحله و مرزنگو در محدوده شهر آمل، سقاتالارهای فولاد کلا، شرمه کلا، صلحدار کلا، کاریکلا و بایکلا در محدوده‌ی بابلسر، سقاتالار زرین کلا در فریدون کنار، سقاتالارهای اسیوسر و آهنگر کلا در محدوده قائم‌شهر، سقاتالار کتی‌لکه در شیرگاه از مهم ترین و شناخته شده ترین سقاتالارهای مازندران است.
پایان پیام/
نظر شما