آیین و مناسبات ماه محرم در گلستان/برگزاری مراسم متعدد توسط اقوام

 خبرگزاری شبستان // گلستان

از جمله این مراسم، آیین ها و آداب و رسوم مردم استان در ایام محرم است. مراسم ماه محرم در واقع بازسازی و یادآوری واقعه خونین کربلاست و پرشورترین این ایام از یکم تا دهم محرم به ویژه در روز نهم و دهم این ماه و اربعین امام حسین(ع) و یارانش است که در این ایام با برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، علم گردانی و تعزیه خوانی، واقعه خونین کربلا را در اذهان متبادر می کنند. در این ایام در همه شهرها و روستاهای گلستان در غم و ماتم فرو رفته و اقشار جامعه با پوشیدن لباس مشکی و آویز کردن پرچم سیاه برسر درب خانه و مکان کسب تجاری، سردرب مساجد و حسینیه ها خود را در ایام سوگواری سهیم می دانند.

در استان گلستان اقوام متعددی چون بومی ها، شاهرودی، کاشمری و نیشابوری، ترک، قزاق، قزلباش، سیستانی، بلوچ، مازنی و... در کنار یک دیگر زندگی مسالمت آمیزی دارند. این اقوام در ایام محرم با عادات و آداب خود به عزاداری می پردازند که در ادامه، مراسم مشترک و عمده آن ها بیان می شود:

روضه خوانی:

تکایای موجود در محلات قدیمی و بازارهای شهرها قدیمی به ویژه در گرگان نشان از آن دارد که معمولاً در هر محله ای یک تکیه وجود دارد و عزاداران شب ها در تکیه گردهم جمع می شوند و به عزاداری می پردازند. برخی از ساکنان هر محله مبنر کوچک دو پله ای در خانه دارند که در طول دهه و روز اربعین، در بزرگ ترین اتاق منزل قرار می دهند تا با واعظی که از قبل از فرارسیدن محرم با او هماهنگ کرده اند بیاید و پس از سخنرانی به ذکر مصایب و مناقب امام حسین و یارانش بپردازند. در این مراسم عمدتاً زنان محل حضور می یابند و زنانه است. اما در روستاها روضه خوانی های خانگی توسط افراد متمول روستا دایر می گردد و در نوبت صبح و و یا عصر پیش از نماز مغرب و عشاء است. ساکنان این استان بر این باورند که روضه خوانی در منازل موجب برکت مال و نزول نعمت می شود به همین دلیل افرادی که نذر روضه خوانی دارند اقدام به این کار می کنند و واعظ را به خانه دعوت می کنند تا ازاول تا دهم محرم روضه درمنزل ایشان دایر شود.
 

نذورات ماه محرم:

نذر کردن در استان گلستان اشکال گوناگون دارد: نذر قربانی کردن گوسفند هنگام ورود علم، نذر قربانی کردن گوسفند در روز عاشورا و تحویل به مسجد و یا تکیه محل جهت استفاده در غذای حسینی، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم به صورت پول نقد یا جنسی که متداول ترین آن برنج و گوشت است. برخی افراد ابتدا نذر می کنند تا حاجت شان برآورده شود و بعضی بعد از برآورده شدن حاجت شان نذر می کنند. بعضی نیز در روز هفتم ماه محرم هنگام بستن علم نیت می کنند و روسری دور علم می پیچند و اسفند دود می کنند و از خدای خویش طلب مغفرت می کنند. این گونه نذورات در اعتقادات آنها نقش به سزایی دارد و معتقدند که در این ایام حاجت شان بیشتر و زودتر نسبت به ایام برآورده می شود.
 

تعزیه و شبیه خوانی:

تعزیه خوانی و شبیه خوانی از جمله آداب ماه محرم بوده است که متاسفانه امروزه به فراموشی سپرده شده و تعزیه خوانان زبردست و ماهر، دار دنیا را وداع گفته اند.

در استان گلستان دو دسته تعزیه خوانی و شبیه خوانی وجود داشته است، دسته ای ساکن شهر و روستای خود بودند که بیشتر در تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی اقدام به اجرای تعزیه خوانی و شبیه خوانی می کردند. در تعزیه روز عاشورا در یکی از میادین بزرگ شهر و یا روستا مردم گرد می آمدند و تعزیه خوانان به دو گروه اتقیا و اشقیا تقسیم می شدند و حوادث روز عاشورا را بازخوانی می کردند. آنها با نصب خیمه و خراب کردن بعضی از خیمه ها مجلس عزاداری را جلوه ای خاص می بخشند. شخصیت هایی چون شیر و مرد درویش نیز در تعزیه حضور داشته اند که شیر به هنگام ورود سیدالشهدا(ع) به میدان نبرد وارد می شد و از رفتن ایشان ممانعت می کردند. درویش نیز با لباسی یک دست سفید پس از شهادت امام حسین وارد صحنه می شد و به ذکر مصیبت می پرداخت. مردم در کاسه پر از آب او سکه نذری می انداختند. هم چنین به هنگام وارد شدن حضرت به میدان خانواده ها فرزندان خردسال خود را از زیر شکم ذوالجناح عبور می دادند و این کودکان در چکمه های فردی که شخصیت امام حسین(ع) را اجرا می کند پول به جهت قبولی نذرشان می انداختند.

مراسم علم بندان:

یکی از نشانه های مهم کربلا، علم و یا طوق است که مردم گلستان در عصر روز پنجم محرم مراسم علم یا طوق بندان را اجرا می کنند. دسته های عزاداری- که هر مسجد، هیئت و دسته ای برای خود یک علم دارد- علم را در خیابان ها و کوچه های اطراف می گردانند. هنگام شکل گیری دسته ها، ابتدا علم و پرچم ها را پیشاپیش دسته به حرکت درمی آورند و پشت سر آنان سینه زنان به صورت دایره وار به حرکت خود ادامه می دهند و پشت سر مردان، زنان و کودکان حرکت می کنند و اشعاری که از سوی مرثیه خوانان خوانده می شود به طور همصدا می خوانند.

دسته به هر خانه ای که می رسند اگر اهالی آن خانه نذری داشته باشند دستمال، روسری و یا شالی به علم می بندند و اسفند دود می کنند که به این کار علم بندان می گویند. برخی از خانواده ها اگر نذر داشته باشند، به هنگام ورود علم، گوسفند قربانی می کنند.

روز تاسوعا:

دسته های عزاداری در عصر روز تاسوعا مهیا می شوند و در خیابان ها و کوچه ها به ویژه به زنجیرزنی می پردازند. سپس مراسم پامنبری آغاز می شود و تا نماز مغرب و عشاء ادامه دارد. در مراسم مذکور که تنها در محلات قدیمی گرگان برگزار می شود خانه های گرگانی منبر خود را بیرون از در منزل قرار می دهند. تا هرکسی نذری دارد شمعی روشن کند و بر روی آن قرار دهد. گرگانی ها اعتقاد دارند اگر کسی شمع روشن کند و بر روی چهل منبر بگذارد حاجتش برآورده می شود. همچنین پختنی ویژه روز تاسوعا قورمه سبزی است.

پخت حلیم نیز در عصر تاسوعا توسط زنان انجام می شود و پس از آماده شدن حلیم را تقسیم می کنند. گفتنی است عزاداران به سر دیگ حلیم یک دیگر می روند و اندکی آن را هم می زنند و پای دیگ شمعی برمی افروزند تا حاجت شان برآورده شود.

روز عاشورا:

مردم شب پیش از عاشورا تا صبح در مساجد و تکایا بسر می برنند و به یاد شب وداع امام حسین با یارانش تا پاسی از شب به عزاداری و قرآن خوانی مشغولند. صبح این روز پیش از نماز صبح و برآمدن خورشید، مردمی که در مسجد هستند همراه با علم مسجد و یا تکیه به خیابان ها و کوچه ها روانه می شوند. زنان نیز از خانه به این دسته ملحق می شوند و این بیت را با حزن و اندوه و سینه زنان اعم از زن و مرد می خوانند:

ای صبح روسیاه به چه روی می شود سپید
امروز حسین تشنه لب می شود شهید

و هرچه به وقت اذان صبح نزدیک می شوند دسته سینه زنی آرام آرام به مسجد برمی گردد تا نماز صبح را به جماعت اقامه کنند. پس از آن، در مسجد و یا تکیه به عزاداران صبحانه می دهند و حدود ساعت 8 صبح دوباره عزاداران در مسجد دور هم گرد می آیند و دسته زنجیرزنی تشکیل می شود. این دسته به همراه دیگر عزادارانی که آنها را همراهی می کنند به منزل چند تن از اهالی می روند که سفره پذیرایی از عزاداران حسینی را از قبل مهیا کرده اند. شیربرنج تنها غذایی است که عزاداران در چنین مراسمی نوش جان می کنند.

سپس دسته به زیارت اهل قبور و درگذشتگان می روند. نماز ظهر عاشورا مراسم باشکوهی است که هر شهر و روستایی اقامه می شود. در عصر روز عاشورا گروه تعزیه خوانی به اجرای تعزیه روز عاشورا می پردازند.
 

شام غریبان آخرین مراسم دهه محرم محسوب می شود که با اقامه نماز مغرب و عشا آغاز می شود. پس از آن، دسته سینه زنی حرکت خود را شروع می کنند و با رفتن به محلات و کوچه های مختلف شهر و روستا با حضرت زینب(ع) و کاروان کربلا همراهی و همدلی می کنند و از مردم کوفه تبری می جویند.

در این مراسم مردان به دو دسته تقسیم می شوند بیت اول یک رباعی را دسته اول و بیت دوم را دسته دیگر می خوانند.
در بخشی از مراسم به آرامی می نشینند، بر سر می زنند و می خوانند:
آه و وایویلا زاده زهرا مگر امشب شام غریبان است
و آن گاه با با ضربات کوبنده ایستاده بر سینه می زنند:
جوانان بنی هاشم بیایید علی را بر دو خیمه رسانید یا حسین
شمر ستمگر با تیر و خنجر آمد به دشت کربلا الله اکبر یا حسین

در هنگام برگزاری مراسم شب غریبان، مراسم دسته چوبی برگزار می شود و اعتقاد دارند وقتی خبر شهادت امام حسین(ع) به مردم ایران رسید چون اسلحه خاصی نداشتند به خونخواهی آن حضرت چوب برداشته قیام کردند.

اربعین حسینی:

در این روز صبح برخی از خانواده حلیم و برخی دیگر شله زرد می پزند. هم چنین در عصر این روز علم هر تکیه، مسجد و یا هیئتی را با حضور عزاداران باز می کنند و یا به اصطلاح شهید می کنند.

پایان پیام/