زاویه؛ کارخانه شبهه پراکنی

خبرگزاری شبستان: مقام معظم رهبری بارها بر اصلاح پایه های علوم انسانی تاکید فرموده اند. این مطلب طی سال های گذشته در سخنرانی های مختلف توسط ایشان مطرح شده است و بر این اساس توقع صورت گرفتن حرکت های مثبتی در این زمینه، طبیعتا دور از انصاف نیست. البته روشن است که این تغییر و تحول، کار یکسال و دو سال نیست و فرآیندی است که باید در طول زمان و به مرور به ثمر بنشیند، اما وجود برنامه برای چنین تحولی می تواند نشانگر روند مثبت آن باشد که متاسفانه کمتر اثری از آن وجود دارد.
اگر نخواهیم حق را زیر پا بگذاریم، عملکرد کارشناسان برای بستر سازی فرهنگی چنین تحولی، کم و بیش وجود داشته است، اما از سویی ضعیف بوده است و از سوی دیگر بی برنامگی موجب شده است برخی عملکرد های مخرب نیز انجام شود. این بی برنامگی به طور مسلم متوجه متولیان فرهنگ و اندیشه در سطوح مختلف است.
مطابق با فرمایشات مقام معظم رهبری راهکار نیل به هدف تغییر در مبانی علوم انسانی بازخوانی زوایای مختلف علوم اسلامی است که در جریان هجوم فرهنگ بیگانه به دست فراموشی سپرده شده اند و ایشان در ارتباط با این موضوع دست به مثال می زنند و می فرمایند: "ایران مهد فلسفه است و لازم است استادان حوزه ها و دانشگاهها، در زمینه تولید فکر منبعث از نگاه فلسفی تلاش کنند."
بدون شک رسانه ها نیز که در امر فرهنگ سازی نقش بسزایی دارند در راستای این فرآیند نیز نقش موثری را می توانند ایفا کنند. و طبعا رسانه ملی به علت وسعت مخاطبان و قدرت تاثیرگذاری بیشتر، نقش بیشتری خواهد داشت. ضمنا این رسانه به علت استفاده از بودجه عمومی، وظیفه تسهیل و تسریع این فرآیند را بر دوش دارد. اما متاسفانه در این رسانه به علت ضعف مدیریت و برنامه ریزی، نشانی از حرکت برنامه دار در این مسیر مشاهده نمی شود. البته این مساله فقط در ارتباط صدا و سیما نیست و دیگر مراجع فرهنگی و اندیشه ای نیز در انفعال به سر می برند. رسانه ملی چه در حوزه صدا و چه سیما روز به روز با گسترش کمی روبروست. کمیتی که کیفیتی در پی آن پیدا نیست و این عدم اهمیت به کیفیت در همه حوزه ها مشهود است، ولی در حوزه اندیشه خطرناک است. در واقع این بی برنامگی موجب شده است علاوه بر این که عملکردهای مثبت به صورت بسیار کند و بی نتیجه صورت می گیرد، بعضا شاهد ساخت برنامه هایی مخرب باشیم که وقتی در حوزه اعتقادی و اندیشه ای به آن نظر می شود، می تواند بسیار خطرناک باشد.
یکی از برنامه هایی که در رسانه ملی و در شبکه چهار سیما که موسوم به شبکه فرهنگ و اندیشه شده است، پخش شده و به صورت تخصصی در زمینه اندیشه و علوم انسانی فعالیت دارد، برنامه زاویه است. یکی از نکات مثبت این برنامه ایجاد بحث و مناظره حول موضوعات مطرح در علوم انسانی است و شیوه مناظره ای آن قابل تقدیر است. اما مسلم است که همین موضوع، وجود برنامه ریزی قوی را در این مجموعه ضروری می سازد تا در ورای جدل های مناظره کنندگان، نتیجه مثبتی برای بینندگان آن حاصل آید. در واقع انتخاب درست مناظره کنندگان که از دیدگاه های متفاوت باشند، در یک سطح علمی و فن سخن وری قرار داشته باشند، موضوعات به دقت انتخاب شود، مجری در موضوع مورد نظر مسلط باشد و غیره، سبب خواهد شد تا برنامه مفید فایده واقع شود. اما متاسفانه مشاهده می شود کمتر در این برنامه تلویزیونی به این مسائل پایه ای توجه شده است.
رعایت اصول مشروحه در برنامه هایی که به حوزه معارف دینی و اعتقادات مردم ورود پیدا می کند، صد البته دارای اهمیت بیشتری است. اما متاسفانه مشاهده می شود علی رغم قابل پیش بینی بودن نتیجه های سوء این بی برنامگی، مناظره هایی در حوزه های اعتقادی شکل گرفته و به غیر از ایجاد علامت سوالهای فراوان و شبهات در ذهن مردم، نتیجه ی دیگری را به بار نمی آورد.
مناظره حجت الاسلام و المسلمین رهدار و آقای نصیری در برنامه هفته گذشته زاویه پیرامون نسبت انقلاب اسلامی با فلسفه و عرفان و مشخصا حکمت متعالیه ملاصدرا، از همین دست است. جالب اینجاست که در سال گذشته مناظره ای با موضوعی مشابه توسط همین برنامه با حضور آقای نصیری و حجت الاسلام غرویان برگزار شده و طبعا می بایست مشکلات موجود مرتفع شده باشد، اما متاسفانه بی دقتی در این امر موجب شد که این برنامه حاوی مناظره ای چالشی و بدون نتیجه و با سوالها و شبهات بسیار باشد.
اولین مشکل در این مناظره خروج از موضوع بحث است. در واقع آقای نصیری که علاقه زیادی به کوبیدن کامل فلسفه و عرفان و تکفیر عرفا و فلاسفه دارد، وقت عمده برنامه را به سمت و سوی این موضوع می کشاند و فضای مناظره سال گذشته را بازسازی می کند. در واقع با توجه به مشخص بودن سابقه نصیری، اولین اشکال این برنامه انتخاب وی برای بحث حول چنین موضوعی است، ضمن این که پیش از مناظره مباحث مطروحه در آن باید به صورت کامل برای مناظره کنندگان جا انداخته شود تا خروج از موضوع صورت نگیرد. از سوی دیگر همانطور که گفته شد انتخاب مناظره کنندگان می بایست در یک سطح علمی و فن سخن وری صورت بپذیرد، اما ملاحظه می شود حجت الاسلام رهدار اصلا توان پاسخگویی به شبهات مطروحه را ندارد. البته احتمالا تغییر موضوع بحث توسط نصیری این عدم آمادگی را برای رهدار رقم می زند.
اما آنچه در ارتباط با چنین مناظره هایی بیشتر از همه حائز اهمیت است، این است که به طور کلی آیا نفس چنین مناظره هایی اصلا مفید فایده خواهد بود یا خیر؟
مطرح کردن چنین سوالی، اصلا به معنای مخالفت با آزاد اندیشی نیست، بلکه مراد این مطلب است که آیا طرح مباحث سنگین فلسفی و عرفانی در رسانه عمومی، امری معقول است؟ در واقع بر فرض وجود شرایط مناسبی که موجب شرح مبسوط چنین مسائلی می شود- که البته چنین شرایطی به هیچ وجه تدارک دیده نشده است- آیا طرح آن برای عقل عموم جامعه مطلوب است؟ یا این که بیش از این که سطح علم جامعه را بالا ببرد، موجب به وجود آمدن شبهات خواهد شد؟ سوال اینجاست که آیا طرح مباحث پیچیده علم فیزیک و شیمی برای عموم جامعه فایده ای در بر خواهد داشت که این موضوع درباره فلسفه و عرفان اتفاق بیافتد؟
از سوی دیگر مطلب دیگری که توجه به آن بسیار پراهمیت است، وجود زمان کافی درباره موضوع مورد مناظره است. وقتی یک طرف مناظره در یک حمله همه جانبه اقدام به طرح شبهات متعدد به صورت رگباری می کند، طبیعتا فرصت پاسخگویی برای طرف مقابل فراهم نخواهد بود. در این برنامه بر همین اساس مشاهده می شود، مطالب شبهه برانگیز بسیاری نسبت به حکمت متعالیه ملاصدرا (علیه الرحمه) و دیگر بزرگان فلسفه و عرفان مطرح می شود، در حالی که زمان کافی برای پاسخگویی وجود ندارد. ضمن این که شبهه ها با زبان عمومی و نسبت به گنجایش فهم عمومی مطرح می شود، اما رفع شبهه در ارتباط با این مسائل سنگین، با زبان عموم فهم غیر ممکن است و استفاده از اصطلاحات سنگین فلسفی و عرفانی بدون گریز است. در یک چنین شرایطی فرد با سوالی جدی در حوزه اعتقاداتش مواجه می شود که یا بدان پاسخی داده نمی شود و یا پاسخ مطروحه در سطح فهم او نیست.
مناظره چالشی رهدار و نصیری در برنامه زاویه در تاریخ سوم آبان برگزار شده است و آثار مخرب آن غیر قابل بازگشت است، اما رسانه ملی باید توجه کند یا اصولا در ارتباط با چنین برنامه هایی در این مسائل دخول نکند و یا اگر قرار به پخش چنین برنامه هایی است، حداقل از انتخاب موضوع گسترده پرهیز شود تا فرصت کافی برای پاسخگویی وجود داشته باشد.
پایان پیام/