به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، «اگر نادان سکوت کند، اختلاف از میان میرود»؛ حدیثی کوتاه، اما عمیق از امام جوادالائمه(ع) که قرنها پیش، مرز میان دانایی و نادانی را در عرصه تصمیمگیری و سخن گفتن ترسیم کرده است. این کلام، یک توصیه اخلاقی فردی و قاعدهای اجتماعی است؛ قاعدهای که بیتوجهی به آن، نظم امور را بر هم میزند و جامعه را در معرض اختلاف، آشفتگی و خطا قرار میدهد.
در نگاه امام جواد(ع)، نادانی نداشتن تخصص و آگاهی نسبت به مسئولیتی است که فرد در آن وارد میشود. از همینجاست که این حدیث، امروز بیش از هر زمان دیگری معنا پیدا میکند؛ آنجا که اظهار نظر، تصمیمسازی و مدیریت، به افرادی سپرده میشود که دانش لازم را نداشته و متناسب با جایگاهی که در آن قرار گرفتهاند نیز تجربهای ندارند.
جامعهای که میان «مسئولیت» و «تخصص» خط روشنی ترسیم نکند، ناگزیر هزینههای این بیتوجهی را خواهد پرداخت؛ هزینههایی که گاه در قالب اختلافهای اجتماعی بروز میکند و گاه در شکل ناکارآمدی مدیریتی و تصمیمهای نادرست خود را نشان میدهد. این همان هشداری است که امام جواد(ع) با بیانی کوتاه اما دقیق، قرنها پیش مطرح کرده و امروز نیز میتواند چراغ راه انتخابهای سرنوشتساز باشد.
تأکید بر آموزه امام جواد(ع) میتواند مبنایی عقلانی و دینی برای انتخاب آگاهانه باشد؛ انتخابی که بر پایه تخصص، شناخت و درک درست از مسئولیت شکل میگیرد. سخنانی که امام جمعه جهرم، در این زمینه مطرح کرده، دقیقاً بر همین نقطه تأکید دارد؛ نقطهای که پیوند میان ایمان، عقلانیت و کارآمدی را بهروشنی نمایان میکند.
«نادانی» فقط بیسوادی نیست
حجتالاسلام محمدحسین مدبر، در سخنانی که همزمان با سالروز ولادت حضرت جوادالائمه(ع) مطرح شد، تلاش کرد این آموزه دینی را از سطح توصیهای اخلاقی، به عرصه تصمیمگیریهای اجتماعی و انتخابهای عمومی پیوند بزند.
او با استناد به حدیث «لَوْ سَکَتَ الْجاهِلُ مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ» تأکید میکند که نادانی، بیش از آنکه یک ضعف فردی باشد، در صورت ورود به حوزه مسئولیت، میتواند به عاملی برای برهم خوردن نظم امور تبدیل شود.
مدبربا استناد به حدیث «لَوْ سَکَتَ الْجاهِلُ مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ» تأکید میکند که نادانی، بیش از آنکه یک ضعف فردی باشد، در صورت ورود به حوزه مسئولیت، میتواند به عاملی برای برهم خوردن نظم امور تبدیل شود.
این استاد حوزه و دانشگاه با توضیح مفهوم «جاهل» در این حدیث گوهربار میگوید: «منظور از جاهل، کسی نیست که سواد خواندن و نوشتن ندارد؛ جاهل یعنی فردی که تخصص کاری را ندارد، اما وارد آن حوزه میشود و اظهار نظر میکند.»
این تبیین از مفهوم «جهل» در متون دینی، بهویژه در شرایط امروز جامعه، اهمیت مضاعفی پیدا میکند؛ چرا که بسیاری از چالشهای مدیریتی، از ناهماهنگی میان جایگاه و توانمندی افراد ناشی میشود. در چنین فضایی، بازتعریف مفاهیمی مانند تخصص و صلاحیت، میتواند به اصلاح نگاه عمومی نسبت به مسئولیتپذیری کمک کند.
وقتی فردِ ناتوان ناچار به حرف زدن میشود
تجربههای مدیریتی در سطوح مختلف نشان میدهد که قرار گرفتن افراد غیرمتخصص در جایگاههای تصمیمساز، آنها را ناخواسته به چرخهای از تصمیمهای شتابزده و بعضاً نادرست سوق میدهد. این وضعیت، به تضعیف کارآمدی منجر شده و اعتماد عمومی به ساختار مدیریت را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
به گفته مدبر، وقتی فردی در جایگاهی قرار میگیرد که متناسب با دانش و تواناییاش نیست، ناچار به سخن گفتن و تصمیمگیری میشود؛ تصمیمهایی که پیامد آن، آشفتگی و اختلاف در جامعه است.
امام جمعه جهرم با اشاره به تجربههای مدیریتی سالهای گذشته، این مسئله را یکی از ریشههای ناکارآمدی میداند و میافزاید: «وقتی کسی را در پستی میگذارند که تخصصش را ندارد، نمیتواند ساکت بماند. از او برنامه میخواهند، از او نظر میخواهند و همینجا است که همه چیز به هم میریزد.»
انتخابات؛ نقطه آزمون عقلانیت اجتماعی
مدبر سپس این نگاه را به حوزه انتخابات تعمیم میدهد و با طرح پرسشهایی مستقیم، مخاطبان را به بازنگری در معیارهای رأی دادن دعوت میکند. به گفته او: «آیا وقتی میخواهیم به کسی رأی بدهیم، نگاه میکنیم ببینیم چه خوانده، تخصصش چیست و تواناییاش در انجام مسئولیتها چقدر است؟» پرسشی که به گفته او، علاوه بر انتخابات ریاستجمهوری و مجلس، در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز اهمیتی دوچندان دارد.
«نباید معیار رأی دادن این باشد که چه کسی بچهمحل ماست، چه کسی ظاهر بهتری دارد یا چه کسی وعده میدهد کوچهمان را آسفالت کند؛ حتی اگر چیزی از مدیریت شهری نداند.» به گفته مدبر، اغماض در مسئله کارآمدی، هزینهای است که در نهایت مردم آن را پرداخت میکنند.
انتخابات، عرصهای برای سنجش بلوغ اجتماعی و مسئولیتپذیری جمعی است. هر رأی، در عمل یک انتخاب مدیریتی محسوب میشود که پیامدهای آن میتواند سالها بر زندگی شهروندان اثر بگذارد. از این منظر، مشارکت آگاهانه، بهمراتب مهمتر از مشارکت صرف است.
به باور امام جمعه جهرم، شوراها صرفاً نهادهایی برای پیگیری مطالبات جزئی نیستند، نقش آنها بهعنوان حلقه ارتباطی میان مردم، نظام و ساختار حاکمیتی، مسئولیتی سنگین و چندلایه است. مدبر در این باره تأکید میکند: «کسی که میخواهد عضو شورا شود، باید توانایی اداره شهر و درک مسئولیتهایی را که قانون برای او تعریف کرده داشته باشد. این مسئولیتها شوخیبردار نیست.»
معیار رأی؛ فراتر از وعدهها؟
نقش شوراهای اسلامی شهر و روستا، در سالهای اخیر پیچیدهتر و حساستر شده است. شوراها امروز در حوزههایی چون نظارت، سیاستگذاری محلی و تعامل با دستگاههای اجرایی نقش دارند و تصمیمهای آنها میتواند مسیر توسعه یا رکود یک شهر را تعیین کند. از همین رو، انتخاب اعضای شورا نیازمند دقت و شناخت بیشتری است.
مدبر هم با انتقاد از نگاههای سطحی در انتخاب افراد عنوان میکند: «نباید معیار رأی دادن این باشد که چه کسی بچهمحل ماست، چه کسی ظاهر بهتری دارد یا چه کسی وعده میدهد کوچهمان را آسفالت کند؛ حتی اگر چیزی از مدیریت شهری نداند.» به گفته مدبر، اغماض در مسئله کارآمدی، هزینهای است که در نهایت مردم آن را پرداخت میکنند.
گرایش به انتخابهای احساسی و محلی، اگرچه ریشه در روابط اجتماعی دارد، اما در بلندمدت میتواند به تضعیف منافع عمومی بینجامد. تجربه نشان داده است که ترجیح منافع کوتاهمدت فردی بر منافع جمعی، اغلب به نارضایتی گستردهتر در آینده منجر میشود؛ نارضایتیای که اصلاح آن هزینهبر و زمانبر خواهد بود.
کارآمدی؛ خط قرمزی که نباید نادیده گرفته شود
بازخوانی حدیث امام جواد(ع) در این فضا، هشداری است نسبت به پیامدهای سپردن امور به افراد غیرمتخصص؛ هشداری که اگر جدی گرفته نشود، اختلاف، ناکارآمدی و نارضایتی اجتماعی، نتیجه اجتنابناپذیر آن خواهد بود. هشداری که ریشه در یک آموزه عمیق دینی دارد و با واقعیتهای امروز جامعه گره خورده است. حدیث امام جوادالائمه(ع) در این روایت، معیاری زنده برای سنجش عقلانیت اجتماعی و مدیریتی است.
کارآمدی، فارغ از یک مفهومی انتزاعی، در کیفیت خدمات شهری، سرعت پاسخگویی به مطالبات مردم و میزان رضایت عمومی خود را نشان میدهد. نادیده گرفتن این اصل، بهتدریج شکاف میان انتظار مردم و عملکرد مسئولان را افزایش میدهد؛ شکافی که ترمیم آن، نیازمند تصمیمهای دشوار و اصلاحات ساختاری خواهد بود.
همچنین انتخاب نادرست تصمیمی جمعی با پیامدهای بلندمدت اجتماعی است. در چنین شرایطی، سکوت جاهل ـ آنگونه که امام جواد(ع) فرمودند ضرورتی برای حفظ نظم و سلامت جامعه است؛ ضرورتی که تحقق آن، پیش از هر چیز، به انتخاب آگاهانه مردم در پای صندوقهای رأی گره خورده است.
نظر شما