خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: عبدالرحمن خلیفه، محقق و نویسنده میراث در کتاب جدید خود با عنوان «مساجد و زیارتگاهها در الجزائر» صادره موسسه ملی ارتباطات، انتشارات و تبلیغات به بررسی وضعیت مساجد و تاریخ آن پرداخته است.
وی در این کتاب آورده است: مساجد در الجزایر بناهای خاموشی از سنگ و سنگریزه نیستند، بلکه خاطرات زندهای هستند که دگرگونیهای دین، تاریخ و جامعه را در خود جای دادهاند.
او در این کتاب، خوانش متفاوتی از فضاهای مذهبی را پیشنهاد میکند و آنها را به عنوان آینههایی از روح جمعی و مسیرهای درهم تنیده بین ایمان و معماری میبیند.
به گفته او، این کتاب صرفاً به شرح تاریخ مساجد نمیپردازد؛ بلکه فراتر میرود و نمادگرایی فضای مقدس را در تخیل الجزایری، از مساجد گرفته تا زیارتگاهها، مقبرهها و گورستانها، واکاوی میکند و آنها را امتداد خاطره و احساس میداند.
مساجد؛ چیزی فراتر از مکانهای عبادت
عبدالرحمن خلیفه تأکید میکند که بحثهای مربوط به دین محدود به انجام مناسک در مساجد نیست، بلکه تمام فضاهای مرتبط با روح و خاطره را در بر میگیرد.
این محقق معتقد است که این مکانها صرفاً مکانهای مقدس نیستند، بلکه بخش جداییناپذیری از آگاهی جمعی الجزایریها هستند که تاریخ، ایمان و نمادهای مردمی را در هم میآمیزند.
الجزایر؛ محل تلاقی ادیان و تحولات
خلیفه بر بُعد تاریخی تقدس در الجزایر تمرکز میکند و خاطرنشان میکند که این امر به پیش از فتوحات اسلامی برمیگردد. شمال آفریقا در مراحل اولیه با مسیحیت آشنا بود، همانطور که شورای کارتاژ و حضور بیش از ۲۱۴ اسقف گواه آن است. با این حال، ورود اسلام، علیرغم مقاومتی که با آن مواجه شد، به ویژه در کوههای اورس تحت رهبری کوشیلا و دیهیا، نقطه عطفی عمیق بود.
وی اشاره میکند که ابو المهاجر دینار در مقایسه با عقبه بن نافع سیاست آشتیجویانهتری را دنبال میکرد و پشت تأسیس اولین مسجد در الجزایر در شهر میلا بود، در حالی که مسجد جامع قیروان که در سال ۶۸۰ میلادی ساخته شده است، قدیمیترین مسجد در مغرب اسلامی محسوب میشود.
از کلیساها تا مساجد
عبد الرحمن خلیفه فاش کرد که اولین مساجد اغلب با مصالحی ساخته میشدند که از کلیساها و باسیلیکاهای رومی نجات یافته بودند، واقعیتی که با اکتشافات باستانشناسی که ستونهایی مزین به کتیبههای باستانی را در داخل برخی از مساجد کشف کردهاند، تایید شد.
بسیاری از اماکن عبادی نیز با گسترش اسلام تغییر شکل دادند. به عنوان مثال، مسجد جامع کنستانتین زمانی معبدی بود که به الهه رومی ونوس اختصاص داده شده بود.
مسجد کچوا در پایتخت نیز نشان دهنده فراز و نشیبهای تاریخ است، زیرا در دوران استعمار به کلیسای جامعی با نام سنت فیلیپ تبدیل شد، قبل از اینکه پس از استقلال، عملکرد مذهبی خود را بازیابد.
خلیفه خاطرنشان کرد که تعداد مساجد در الجزایر در سال ۱۸۴۷ به ۱۴۷ مسجد رسید، اما تا سال ۱۹۶۲ به حدود چهل مسجد کاهش یافت و امروز به بیش از ۲۵ هزار مسجد رسیده است.
نقش اجتماعی و اقتصادی
به گفته خلیفه، مساجد صرفاً فضاهایی برای عبادی نبودند، بلکه نقشهای اجتماعی و اقتصادی محوری ایفا میکردند. آنها منابع خود را از موقوفات و کمکهای مالی داشتند که به نگهداری ساختمان و پرداخت حقوق امامان و مسئولان اختصاص مییافت.
آنها همچنین به عنوان مراکز یادگیری، آموزش و اصلاح و همچنین به عنوان سکوهایی برای موعظه و راهنمایی عمل میکردند.
این محقق در مورد توسعه معماری مذهبی در الجزایر بحث کرد و توضیح داد که در اوایل اسلام، قبل از ظهور منارهها، اذان از پشت بام مسجد بلند میشد.
وی مناره مسجد السید در الجزایر را که مقامات استعماری یک ساعت به آن اضافه کردند، به عنوان نشانهای از درهمتنیدگی نمادها ذکر کرد. وی همچنین از مناره مسجد جامع الجزایر که اکنون با ارتفاع ۲۶۵ متر بلندترین مناره جهان است، نام برد.
تقدس و نمادهای مردمی
خلیفه در کتاب خود، نمادهای مذهبی مردمی را با ریشههای عمیق تاریخی اشاره میکند. به گفته او، ریشههای آن به دوران ماقبل تاریخ برمیگردد، زیرا حکاکیهای دستساز در غارهای نوسنگی یافت شدهاند که بیانگر بیان معنوی ریشهدار مردم الجزایر از دوران باستان است.
خلیفه تأکید میکند که هر مسجد در الجزایر داستان یک شهر و داستان یک زمان را در خود جای داده است، زیرا شهرها اغلب در اطراف مساجد بزرگ خود ساخته میشوند که نمایانگر مرکز زندگی معنوی، اجتماعی و سیاسی هستند.
وی از مسجد جامع الجزایر که در سال ۱۰۹۶ میلادی در دوران مرابطون ساخته شده است، به عنوان یکی از قدیمیترین بناهای اسلامی باقی مانده نام میبرد. وی بر اهمیت منبر چوبی آن، قدیمیترین بنای معماری تاریخدار در پایتخت، و مناره آن که در سال ۱۳۲۳ میلادی بازسازی شده است، تأکید میکند.
وی اشاره کرد که ابن بطوطه، جهانگرد، در آن دوره از الجزایر عبور کرده و مناره در حال ساخت را دیده است و این مسجد را به شاهدی بر تحولات مذهبی و تاریخی در طول بیش از نه قرن تبدیل کرده است.
سند خاطره و هویت
عبدالرحمن خلیفه نتیجه میگیرد که کتابش ادعا نمیکند که تمام مساجد تاریخی الجزایر را در بر میگیرد و اذعان میکند که آنچه او گردآوری کرده است، به دلیل مشکلات انتشار و کمبود کاغذ، تنها بخشی از این میراث عظیم را نشان میدهد.
با این وجود، این اثر یک سند علمی و تاریخی مهم است که افقهای جدیدی را برای مطالعه معماری اسلامی در الجزایر میگشاید، اهمیت مکانهایی را که هنوز با عطر گذشته و زیبایی روح طنینانداز هستند، احیا میکند و به طور خاموش داستان انسانیت و ایمان را در این سرزمین روایت میکند.
نظر شما