خبرگزاری شبستان-مهدی رحمانیان| در بلندترین شب سال، زمانی که تاریکی بیش از همیشه گسترده میشود، ایرانیان قرنهاست به بهانه «یلدا» گرد هم میآیند. آیینی که اگرچه ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد، اما در بستر فرهنگی ایرانی اسلامی، تنها یک سنت ملی باقی نمانده و بهتدریج با مفاهیم دینی، اخلاقی و معنوی درآمیخته است.
امروز یلدا برای بسیاری از خانوادهها، فرصتی برای بازگشت به اصل خانواده، گفتوگو، همدلی و یادآوری نور امید در دل تاریکیهاست؛ مفاهیمی که هم در فرهنگ ایرانی و هم در آموزههای دینی جایگاهی ریشهدار دارند.
در نگاه قرآن و معارف اسلامی، شب علاوه بر یک بازه زمانی، فرصتی برای تفکر، آرامش و تقرب به خداوند بهشمار میآید. قرآن کریم شب را زمان سکون و خلوت دلها میداند و طلوع فجر را نشانه پایان ظلمت و آغاز روشنایی معرفی میکند.
همین معنا، شب یلدا را به نمادی عمیقتر بدل میسازد؛ شبی که هرچند طولانی است، اما نویدبخش آمدن صبح و پیروزی نور بر تاریکی است. این مفهوم، در فرهنگ شیعی با انتظار فرج و امید به آینده روشن پیوند میخورد و یلدا را به بستری معنوی برای بازخوانی مفهوم «صبر و امید» تبدیل میکند.
تلفیق یلدا و دین؛ سنتی که معنا میگیرد
یک کارشناس معارف اسلامی در گفتوگو با خبرنگار ما، یلدا را ظرفیتی فرهنگی برای تعمیق مفاهیم دینی توصیف میکند. حجتالاسلام محمدرضا احمدی میگوید: «اسلام با آیینهایی که حامل ارزشهای اخلاقی باشند مخالفتی ندارد؛ یلدا از دیرباز با صلهرحم، احترام به بزرگترها، یاد خدا و گفتوگوی صمیمی همراه بوده و کاملاً در مسیر آموزههای دینی قرار داشته است.»
اسلام نیامده فرهنگها را حذف کند، بلکه آمده آنها را معنا ببخشد. وقتی یلدا به شب همدلی، یاد خدا و تقویت اخلاق تبدیل میشود، این آیین علاوه بر اینکه تضعیف نمیشود، ماندگارتر و اثرگذارتر هم خواهد شد.
او تأکید میکند که معیار ارزش هر سنت، محتوای آن است: «یلدا میتواند فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و یادآوری مفاهیمی مانند صبر، امید و انتظار باشد؛ مفاهیمی که در متن دین حضور جدی دارند.»
یلدا در خانههای امروز؛ از آیین تا فرصت تربیتی
گذشتگان ما، یلدا را فرصتی معنوی برای دورهمیهای خانوادگی میدانستند و در کنار صله رحم به جنبههای معنوی آن نیز توجه داشتهاند. علاوه بر حافظخوانی که رسم کهن یلدایی بوده بسیاری از محافل، تنها به خوراکی و آیینهای ظاهری محدود نشده و خواندن قرآن، ذکر دعا، یاد درگذشتگان، گفتوگو درباره مسائل اخلاقی و حتی طرح مباحث تربیتی، بخشی از این شب را شکل میداده است.
امروز نیز یلدا برای برخی خانوادهها به فرصتی تبدیل شده تا فاصلههای عاطفی را کاهش دهند و تجربه و حکمت نسلهای پیشین را به جوانترها منتقل کنند.
وقتی دین سنتها را زنده نگه میدارد
از منظر فرهنگی، پیوند یلدا با آموزههای دینی نمونهای از «هدایت سنتها» در اسلام است. احمدی در اینباره میگوید: «اسلام نیامده فرهنگها را حذف کند، بلکه آمده آنها را معنا ببخشد. وقتی یلدا به شب همدلی، یاد خدا و تقویت اخلاق تبدیل میشود، این آیین علاوه بر اینکه تضعیف نمیشود، ماندگارتر و اثرگذارتر هم خواهد شد.»
در جامعهای که با چالشهایی مانند فردگرایی و کاهش روابط خانوادگی روبهروست، یلدا میتواند نقشی اجتماعی و تربیتی ایفا کند؛ نقشی که از دل سنت بیرون میآید اما به نیازهای امروز پاسخ میدهد.
یلدا؛ میدان گفتوگوی نسلها
یکی از کارکردهای کمتر دیدهشده شب یلدا، فراهم شدن بستری طبیعی برای گفتوگوی بیننسلی است. در فضایی که اعضای خانواده گرد یک سفره مینشینند، فاصلههای سنی و تجربهای رنگ میبازد و فرصت انتقال تجربه، خاطره و حکمت فراهم میشود.
در آموزههای اسلامی، صلهرحم جایگاهی برجسته دارد و از نشانههای ایمان و عامل افزایش برکت در زندگی معرفی شده است. شب یلدا، بهصورت طبیعی این آموزه دینی را احیا میکند.
احمدی معتقد است که این گفتوگوها، بهویژه زمانی که با نگاه اخلاقی و دینی همراه شود، نقش مهمی در شکلگیری هویت نسل جوان دارد. یلدا میتواند شبی باشد که نوجوان و جوان، به دور از مسیر نصیحتهای رسمی، در دل روایتها و خاطرات، با مفاهیمی چون صبر، قناعت، امید و توکل آشنا شود.
صلهرحم؛ پیوند مشترک دین و یلدا
در آموزههای اسلامی، صلهرحم جایگاهی برجسته دارد و از نشانههای ایمان و عامل افزایش برکت در زندگی معرفی شده است. شب یلدا، بهصورت طبیعی این آموزه دینی را احیا میکند.
دیدار با بزرگترها، سر زدن به خویشاوندان و احوالپرسی از نزدیکان، جلوههایی از همان توصیههای دینی است که در قالب یک سنت ملی بروز یافته است.
حجتالاسلام احمدی در اینباره میگوید: «اگر یلدا بهانهای برای گرم نگهداشتن روابط خانوادگی شود، دقیقاً در امتداد دستورهای دینی حرکت کرده است و میتواند آثار تربیتی ماندگاری بر جای بگذارد.»
سادهزیستی؛ اصلاح یک نگاه نادرست
در سالهای اخیر، برخی جلوههای تجملی و رقابتهای ناصحیح، چهره یلدا را تا حدی دگرگون کرده است. این در حالی است که هم در فرهنگ اصیل ایرانی و هم در نگاه دینی، سادگی و پرهیز از اسراف یک اصل بنیادین بهشمار میآید.
کارشناسان تأکید دارند که بازگشت به روح اصلی یلدا، یعنی همنشینی ساده و صمیمی، میتواند این آیین را از حاشیههای مصرفگرایانه دور کند. احمدی معتقد است: «یلدای دینی، یلدایی نیست که سفرهاش سنگین باشد؛ یلدایی است که دلها در آن به هم نزدیک شود.»
در سالهای اخیر، برخی جلوههای تجملی و رقابتهای ناصحیح، چهره یلدا را تا حدی دگرگون کرده است. این در حالی است که هم در فرهنگ اصیل ایرانی و هم در نگاه دینی، سادگی و پرهیز از اسراف یک اصل بنیادین بهشمار میآید.
یلدا و یاد نیازمندان؛ بعد اجتماعی یک سنت
همچنین در سالهای اخیر، حرکتهای مردمی برای پیوند زدن یلدا با کمک به نیازمندان پررنگتر شده است. توزیع بستههای معیشتی، سرکشی به خانوادههای کمبرخوردار و یاد شهدا و درگذشتگان در این شب، نشان میدهد که یلدا میتواند به یک مناسبت اجتماعی مؤثر تبدیل شود.
این رویکرد، همسو با آموزههای دینی است که شادی را زمانی ارزشمند میداند که با توجه به دیگران همراه باشد. به باور احمدی، چنین اقداماتی یلدا را از یک جشن فردی به یک کنش جمعی و مسئولانه ارتقا میدهد.
در نهایت، یلدا زمانی میتواند جایگاه واقعی خود را در جامعه ایرانی ـ اسلامی حفظ کند که از سطح یک آیین ظاهری فراتر رود و به فرصتی برای بازسازی پیوندهای انسانی، اخلاقی و معنوی تبدیل شود.
دین، با تأکید بر صلهرحم، امید، صبر و همدلی، محتوایی عمیق به این سنت میبخشد و آن را از فرسایش فرهنگی مصون میدارد. یلدا اگر در این مسیر حرکت کند، با ارزشهای دینی تعارضی نخواهد داشت و به یکی از جلوههای زنده فرهنگ دینی ـ ملی ایرانیان بدل خواهد شد.
نظر شما