به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از همدان، تاریخ شب یلدا و قدمت آن به حدود هفت هزار سال (یا بیشتر) باز میگردد و تا به امروز یکی از باستانیترین رویدادهای ایران است.
استان، همدان، سرزمین تاریخ و فرهنگ، با فرارسیدن شب یلدا رنگ و بویی تازه به خود میگیرد، این دیار کهن، نه تنها به واسطه آثار تاریخی و طبیعت دلانگیزش شناخته میشود، بلکه در آیینهای اجتماعی و فرهنگی نیز جایگاهی ویژه دارد.
شب یلدا درهمدان، شبی است که خانوادهها گرد هم میآیند تا با قصهها، شعرها و خوراکیهای سنتی، تاریکی بلندترین شب سال را به روشنایی بدل کنند.
در خانههای همدانی، سفرهای گسترده میشود که هندوانه، انار، خشکبار محلی و شیرینیهای سنتی زینتبخش آن هستند، صدای قصهگویی بزرگترها، شعرخوانی از حافظ و فردوسی و بابا طاهر و خندههای کودکان، فضای خانهها را پر از گرما و صمیمیت میکند، این شب، فرصتی است برای بازاندیشی در ارزشهای اجتماعی و فرهنگی، و یادآوری پیوندهای خانوادگی که ریشه در تاریخ این سرزمین دارند.
برای بررسی جایگاه یلدا در فرهنگ همدان، با یکی از کارشناسان ارشد فرهنگ و ایران شناسی و کارشناس میراث فرهنگی استان همدان گفتوگو کردیم.
فریبا نعمتی در گفتوگو با خبرنگار شبستان اظهار کرد: در گاهشمار ایرانی، شب یلدا یکی از مهمترین شبهای سال است؛ چرا که آغاز زمستان و طولانیترین شب سال محسوب میشود.
کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان با تأکید بر جایگاه شب یلدا بهعنوان یکی از آیینهای ملی و کهن ایران، اظهار داشت: شب یلدا نه تنها یک شب، بلکه نمادی از سنت دیرینه ایرانیان است که از منظر فرهنگی و ملی، وفاق خانواده، قوم و خویشاوندی را در خود جای داده است.
کارشناس میراث فرهنگی همدان افزود: باور ایرانیان باستان این بود که باید این شب را با شادی و خنده در کنار هم سپری کنیم، زیرا پس از آن شبها کوتاهتر و روزها روشنتر میشوند و نور، جایگزین تاریکی می شود.
وی با بیان اینکه این که یلدا در همدان تنها یک آیین نیست؛ بلکه بخشی از هویت فرهنگی مردم ا ست گفت: وقتی خانوادهها در بلندترین شب سال گرد هم میآیند، در حقیقت پیوند نسلها را بازسازی میکنند، این همان چیزی است که فرهنگ ما را زنده نگه میدارد.
نعمتی یلدا را فرصتی برای بازاندیشی در ارزشهای اجتماعی دانست و افزود:وقتی در بلندترین شب سال کنار هم مینشینیم، در حقیقت تاریکی را با نور همدلی کوتاه میکنیم. این پیام یلداست؛ پیامی که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز داریم.
این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه شب یلدا فرصتی برای رفع کدورتها و تقویت همدلی میان خویشاوندان بود، خاطرنشان کرد: در گذشته خانوادهها گستردهتر بودند و همه اعضا در خانه بزرگ خاندان، نزد پدربزرگ یا بزرگتر فامیل گرد هم میآمدند، این رسم ملی تنها یکبار در سال برگزار میشد و نشانهای از احترام به بزرگترها بود.
نعمتی با اشاره به فرهنگ یلدا در استان همدان افزود: همدان با یلدای خود نشان میدهد که فرهنگ، همچون انار سرخ، پر از دانههای امید و زندگی است.
وی به نقش زنان در این آیین افزود: زنان همدانی همیشه محور اصلی برگزاری یلدا بودهاند، از آمادهسازی خوراکیها تا روایت قصهها و شعرخوانی، حضور آنان روح تازهای به این شب میبخشد، در واقع، یلدا فرصتی است برای دیده شدن نقش زن در حفظ و انتقال فرهنگ است.
وی همچنین به اهمیت خوراکیهای سنتی اشاره کرد: هندوانه و انار در سفره یلدا نماد زندگی و شادیاند، اما در همدان، خشکبار محلی مانند گردو، بادام و کشمش جایگاه ویژهای دارند، این خوراکیها نه تنها طعم شب را شیرین میکنند، بلکه یادآور کشاورزی و هنر دست مردم این منطقهاند.
کارشناس ارشد ایرانشناسی و کارشناس میراث فرهنگی استان همدان با اشاره به اقلیم سرد و کوهستانی همدان گفت: در گذشته، سفرههای یلدا با مجمعها و سینیهای مسی گسترده میشد، خانوادهها دور کرسی روشن جمع میشدند و مادر خانواده تنقلات سنتی همچون گندم و عدس بو داده، کدوی حلوایی، هندوانه، انار، سیب و دیگر میوههای فصل را آماده میکرد، نقل، شیرینیهای خانگی و شیشههای سنتی نیز بخشی از این سفره بودند و تخمه هندوانه و تخمه کدو نیز جایگاه ویژهای داشتند.
وی ادامه داد: یکی از جلوههای زیبای شب یلدا توجه به ادبیات و شعرخوانی بود، بزرگان ما سرگرمیهای امروزی مانند تلویزیون و ... نداشتند و به جای آن به حافظخوانی، خیامخوانی و در همدان به باباطاهرخوانی شاعر معروف دوبیتیهای میپرداختند.
وی با اشاره به اینکه همچنین آیینهای سنتی فال مهره و فال سوزن در این شب رواج داشت تصریح کرد :در فال مهره، نشانههایی مانند انگشتر یا مهره از سوی افراد خانواده یا اقوام در کوزهای انداخته میشد و پارچه ای قرمز رنگ روی آن کوزه انداخته میشد، دختر نابالغی با دست کردن در کوزه مهره ها را که نمیدانست متعلق به چه فردی است بیرون میآورد و با خواندن شعری از سوی کسی که طبع شعر داشت، تفأل زده میشد.
وی ادامه داد: فال سوزن هم که هنوز هم برخی خانوادههای همدانی به برگزاری این رسم پایبند هستند این است که وقتی خوردنیها تمام شد، یک تکه پارچه تازه و آب نخورده میآورند، یک خانم مسن و با کمالات که اشعاری را از حفظ است، شعری میخواند. سپس دختر بچه کوچکی روی همان پارچه سوزن میزند، حاضران مجلس در دل نیت میکنند، خواندن هر شعر که تمام شد، در هر محلی که دختر سوزن زده (البته دیگران محل سوزن زدنها را نباید ببینند) مخصوص یک شعر است و هر کسی هر نیتی دارد یکی از آنها را که مخصوص یک شعری است را انتخاب و شعر را جواب نیت خود میداند.
نعمتی درباره دیگر رسوم شب یلدا گفت: خانوادههایی که توان مالی بیشتری داشتند، برای عروسهای تازهنامزد کرده، مجمعی بزرگ پر از میوه، شیرینی و هدایا به خانه عروس میبردند. خانواده عروس نیز در مقابل، هدایایی مانند لباس یا شال برای داماد آماده میکردند. شام شب یلدا نیز معمولاً شامل برنج، آبگوشت یا دیگر غذاهای سنتی بود، در این شب اگر کسی مشکلی داشت، آن را در جمع خانواده مطرح میکرد و همه برای رفع آن تلاش میکردند.
وی در پایان با اشاره به اهمیت حفظ این آیینها در زندگی امروز گفت: هرچه بیشتر وارد زندگی مدرن و ماشینی میشویم، بخشی از فرهنگ گذشته کمرنگتر میشود، با این حال باید تلاش کنیم دوستان و خانوادهها را کنار هم جمع کرده و این رسم زیبای ایرانیان را حفظ کنیم، آموزش این سنت به فرزندانمان ضروری است، چرا که با هم بودن زیباترین آیین ایرانیان است.
فاطمه رحمتی
نظر شما