شبستان

به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، حرم حضرت احمدبن موسی(ع)، نقطه‌ای است که تاریخ، هنر، ایمان و زیست روزمره مردم شیراز قرن‌هاست در آن به هم گره خورده‌اند. شاهچراغ(ع) علاوه بر یک مقصد زیارت، روایت‌گر هویت شیراز و فارس است؛ روایتی که در معماری، خوشنویسی، کاشی‌کاری، شعر و حتی خاطرات جمعی مردم جنوب ایران تنیده شده است.

در نشستی مشترک با حضور راهنمایان گردشگری، مدیران گردشگری استان و مسئولان حرم مطهر، این پیوند عمیق میان مردم و آستان نورانی احمدبن موسی(ع) از زاویه‌ای تازه واکاوی شد؛ زاویه‌ای که حرم شاهچراغ(ع) را به‌عنوان گنجینه‌ای زنده از هنر، ایمان و سنت‌های ماندگار فارس معرفی می‌کند؛ گنجینه‌ای که هنوز نفس می‌کشد، تولید می‌شود و روایت‌های تازه می‌آفریند.

در این نشست این نگاه بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت؛ نگاهی که حرم شاهچراغ(ع) را «نقطه پرگار» شهر شیراز می‌داند؛ نقطه‌ای که شهر، تاریخ و فرهنگ پیرامون آن چرخیده و هویت یافته است.

شاهچراغ(ع)، محور هویت تاریخی و هنری شیراز

مهدی پارسایی، معاون هماهنگی و امور گردشگری و زیارت استانداری فارس، با تأکید بر جایگاه منحصربه‌فرد حرم شاهچراغ(ع) در جغرافیای فرهنگی ایران، گفت: هیچ نقطه‌ای در کشور نمونه‌ای مشابه این حرم ندارد؛ چراکه شاهچراغ(ع) به‌طور عمیق با زندگی روزمره مردم شیراز و جنوب کشور عجین شده است.

از منظر تاریخی و هنری، مجموعه حرم شاهچراغ(ع) حاصل انباشت قرن‌ها خردورزی، ارادت و ذوق هنری است. هر دوره تاریخی، نشانی از خود در این آستان برجای گذاشته؛ از کاشی و آیینه گرفته تا خط و شعر.

در این گفت‌وگوی تخصصی، حاضران بر این باور بودند که جایگاه شاهچراغ(ع) در ذهن و زبان مردم، جایگاهی عاشقانه و یگانه است. حرم، بخشی از زندگی روزمره مردم است؛ از نذرها و دعاها گرفته تا شعرها، هنرها و خاطرات جمعی. همین پیوند زنده با مردم، ویژگی‌ای است که برای آن کمتر می‌توان نمونه‌ای مشابه در جغرافیای فرهنگی ایران یافت.

پارسایی با توصیف جایگاه حرم در ساختار شهری شیراز، افزود: شاهچراغ(ع) برای این شهر مانند نقطه پرگار است؛ شهری که پیرامون این حرم تعریف شده و هویت گرفته است. در ذهن و زبان مردم فارس و جنوب کشور، این آستان مقدس جایگاهی ویژه دارد و با عاشقانه‌ها، نذرها و باورهای مردم در هم تنیده شده است.

وقتی شهر با حرم تعریف می‌شود؛ روایت هنر و ایمان در شاهچراغ(ع)

از منظر تاریخی و هنری، مجموعه حرم شاهچراغ(ع) حاصل انباشت قرن‌ها خردورزی، ارادت و ذوق هنری است. هر دوره تاریخی، نشانی از خود در این آستان برجای گذاشته؛ از کاشی و آیینه گرفته تا خط و شعر. آثار هنری موجود در حرم، اغلب نه با سفارش‌های صرفاً حکومتی، که با نیت نذر و وقف هنری خلق شده‌اند؛ هنری برخاسته از باور قلبی که همین امر به آن اصالت و عمق بخشیده است.

معاون استاندار فارس مجموعه حرم شاهچراغ(ع) را حاصل قرن‌ها خردورزی، ایمان و ارادت مردم و حاکمان فارس به اهل بیت(ع) دانست و تصریح کرد: آثار هنری بی‌شماری که در دوره‌های مختلف تاریخی با نیت وقف و تقرب الهی در این حرم خلق شده‌اند، امروز گنجینه‌ای ارزشمند برای معرفی فرهنگ و هویت شیراز به گردشگران به شمار می‌روند.

نسخ خطی نفیس، قرآن‌های ارزشمند به خط خوشنویسان نامدار، کتیبه‌های شعری شاعران برجسته شیرازی و آثار خوشنویسی خاندان‌های صاحب‌نام، هر یک بخشی از گنجینه‌ای هستند که می‌توانند برای گردشگران، روایت‌گر پیوند هنر و ایمان باشند. این آثار، تنها اشیای تاریخی نیستند؛ اسنادی زنده از عشق و ارادت مردم به صاحب این حرم‌اند.

پارسایی با اشاره به وجود نسخ خطی، قرآن‌های نفیس، اشعار شاعران برجسته و کتیبه‌های ارزشمند در جای‌جای حرم مطهر، گفت: این میراث مکتوب و هنری، در کنار معماری منحصربه‌فرد مجموعه، جذابیتی ویژه برای گردشگران فرهنگی و مذهبی ایجاد کرده است.

از گنبدهای غنچه‌گلی تا شعرهای ماندگار؛ شاهچراغ(ع) در قاب تاریخ زنده شیراز

معماری حرم شاهچراغ(ع) نیز روایت مستقلی دارد. این مجموعه را می‌توان عصاره‌ای از سنت‌های معماری فارس و جنوب ایران دانست؛ سنت‌هایی که در مواجهه با شرایط اقلیمی و زلزله‌خیز شیراز، به خلاقیت‌های جسورانه‌ای انجامیده‌اند.

معماری حرم شاهچراغ(ع) نیز روایت مستقلی دارد. این مجموعه را می‌توان عصاره‌ای از سنت‌های معماری فارس و جنوب ایران دانست؛ سنت‌هایی که در مواجهه با شرایط اقلیمی و زلزله‌خیز شیراز، به خلاقیت‌های جسورانه‌ای انجامیده‌اند. استفاده از تکنیک «گنبد غنچه‌گلی» که در چند حرم شاخص شیراز دیده می‌شود، نمونه‌ای از همین نوآوری بومی است؛ ابتکاری که هم پاسخ مهندسی به طبیعت بوده و هم تجلی ذوق هنری معماران شیرازی.

معاون استاندار فارس، معماری حرم شاهچراغ(ع) را عصاره‌ای از سنت‌های معماری فارس و جنوب کشور دانست و افزود: یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های این معماری، استفاده از تکنیک منحصر به‌فرد «گنبد غنچه‌گلی» است که در حرم شاهچراغ(ع) و چند آستان مقدس دیگر شیراز دیده می‌شود. این شیوه، به‌ویژه با توجه به زلزله‌خیز بودن شیراز، ابتکاری جسورانه و حاصل تلفیق هنر و مهندسی معماران این دیار است.

در کنار معماری، جلوه‌های تزئینی حرم نیز هر یک حامل داستانی مستقل‌اند؛ از کاشی‌کاری‌های خاص و شاهکار کاشی گره در ورودی‌ها گرفته تا منبر یکپارچه سنگ مرمر، آیینه‌کاری‌های فاخر و سازه‌های چوبی ایوان. این عناصر، صرفاً تزئین نیستند؛ بلکه زبان بصری یک فرهنگ‌اند که در طول زمان شکل گرفته است.

شاهچراغ(ع)؛ گنجینه‌ای از نذر هنری و روایت‌های ناتمام تاریخ

یکی از محورهای مهم مطرح‌شده در این نشست، تداوم «سنت نذر هنری» بود؛ سنتی که طی آن هنرمندان، اوج خلاقیت خود را به نیت تقرب الهی به حرم هدیه می‌کنند و بانیان مردمی نیز از تولید این آثار حمایت می‌کنند. سنتی که نشان می‌دهد تاریخ هنر در شاهچراغ(ع)، قصه‌ای بسته و متعلق به گذشته نیست، بلکه جریانی زنده و پویاست.

پارسایی با اشاره به پیشینه تاریخی ساخت گنبد در ایران، ابتکار این هنر را متعلق به فرهنگ فارس دانست و گفت: نمونه‌های اولیه آن در بناهایی چون قلعه دختر و آتشکده فیروزآباد دیده می‌شود و این سنت، به‌ویژه در شیراز، همچنان تداوم یافته است.

در این میان، نقش شیراز به‌عنوان کانون تولید و آموزش هنر در منطقه نیز مورد توجه قرار گرفت. شهری که مکتب هنری آن، علاوه بر شاهچراغ(ع)، در حرم‌های مطهر عتبات عالیات نیز حضوری پررنگ داشته و آثار هنرمندان فارس، قرن‌هاست بخشی از هویت بصری اماکن مقدس جهان تشیع را شکل داده است.

وی در ادامه به جلوه‌های کم‌نظیر هنرهای تزئینی در حرم اشاره کرد و افزود: وجود «کاشی جسمی» که نمونه‌ای منحصربه‌فرد در حرم شاهچراغ(ع) است، در کنار شاهکار کاشی گره در هشتی‌های ورودی حرم که توسط استاد فتح‌الله عدل‌آسا خلق شده، بخشی از هویت بصری بی‌بدیل این مجموعه به شمار می‌رود.

شاهچراغ(ع)، ظرفیتی کم‌نظیر برای گردشگری فرهنگی و زیارتی

معاون هماهنگی امور گردشگری و زیارت استانداری فارس، منبر یکپارچه سنگ مرمر شبستان بالاسر حرم را نیز از آثار شاخص این آستان دانست و گفت: این اثر که توسط استاد عبدالعلی پرنا از یک قطعه سنگ مرمر تراشیده شده، از نظر انتخاب سنگ و ظرافت حجاری حتی بر منبر مسجد وکیل نیز برتری دارد.

در این میان، نقش شیراز به‌عنوان کانون تولید و آموزش هنر در منطقه نیز مورد توجه قرار گرفت. شهری که مکتب هنری آن، علاوه بر شاهچراغ(ع)، در حرم‌های مطهر عتبات عالیات نیز حضوری پررنگ داشته و آثار هنرمندان فارس، قرن‌هاست بخشی از هویت بصری اماکن مقدس جهان تشیع را شکل داده است.

پارسایی همچنین به آیینه‌کاری‌های استاد زین‌العابدین در ورودی مجموعه، آثار چوبی سقف ایوان، و کتیبه‌های شعری شاعران نامدار شیرازی از دوره‌های زند و قاجار اشاره کرد و گفت: این اشعار و خوشنویسی‌ها، روایت مکتوب عشق و ارادت مردم شیراز به حضرت احمدبن موسی(ع) هستند.

وی با اشاره به سنت «نذر هنری» در حرم شاهچراغ(ع) افزود: هنرمندان بزرگ فارس در طول تاریخ، اوج خلاقیت خود را به نیت تقرب الهی به این آستان تقدیم کرده‌اند؛ سنتی که نه‌تنها متعلق به گذشته نیست، بلکه همچنان زنده و پویاست و می‌تواند برای گردشگران روایت‌گر یک فرهنگ ماندگار باشد.

معاون استاندار فارس در پایان، شیراز را کانون تولید و آموزش هنر در منطقه دانست و تصریح کرد: رد پای هنرمندان فارس را می‌توان در حرم‌های مطهر عتبات عالیات نیز دید؛ جایی که مکتب هنری شیراز قرن‌هاست در آن تجلی یافته و سهمی جدی در شکل‌گیری هنر مذهبی جهان اسلام داشته است.

در نهایت، آنچه از این گفت‌وگو برمی‌آید، ضرورت نگاهی عمیق‌تر به حرم شاهچراغ(ع) در حوزه گردشگری فرهنگی و زیارتی است؛ نگاهی که این مجموعه را میراثی زنده از ایمان، هنر و تاریخ بداند. شاهچراغ(ع) هنوز هم می‌تواند روایت‌گر باشد؛ روایتی از شهری که ایمان در آن، با هنر سخن گفته است.