خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-در شرایطی که شتاب تحولات علمی، فناورانه و اجتماعی، آینده کشورها را بیش از هر زمان دیگری به تصمیمگیریهای دقیق و مبتنی بر دانش گره زده است، نقش پژوهش بهعنوان زیربنای توسعه پایدار و حکمرانی هوشمند، اهمیتی دوچندان یافته است. تجربههای داخلی و بینالمللی نشان میدهد هر جا سیاستگذاری و مدیریت اجرایی بر پایه تحقیق، آیندهنگری و بهرهگیری از ظرفیت نخبگان و دانشگاهها شکل گرفته، مسیر پیشرفت هموارتر و هزینهها کمتر بوده و بالعکس، غفلت از پژوهش، کشورها را با بحرانهای پیچیده اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مواجه کرده است.
هفته پژوهش، فرصتی است برای بازخوانی جایگاه واقعی تحقیق و پژوهش در نظام تصمیمسازی و تصمیمگیری کشور و تأملی دوباره بر این پرسش بنیادین که آیا از ظرفیت گسترده دانشگاهها، حوزههای علمیه و مراکز پژوهشی بهدرستی استفاده شده است یا نه. در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با چالشهایی همچون ناترازی انرژی، فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم، بحران آب، فرونشست زمین و مسائل فرهنگی و اجتماعی روبهروست، اتکا به تصمیمات شتابزده و سلیقهای میتواند پیامدهایی جبرانناپذیر به همراه داشته باشد؛ پیامدهایی که نهتنها منابع مادی کشور، بلکه سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را نیز تهدید میکند.
در همین راستا، توجه به پیوند میان پژوهش، فناوری و هویت فرهنگی و تمدنی، بهویژه در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. تمدنی که بر پایه رسالت نبوی و حکمت علوی بنا میشود، نیازمند پشتوانهای قوی از پژوهشهای عمیق، کاربردی و آیندهنگر است تا بتواند علاوه بر حفظ هویت اسلامی ـ ایرانی، در عرصه جهانی نیز اثرگذار باشد. پژوهش، در این نگاه، صرفاً یک فعالیت دانشگاهی یا نظری نیست، بلکه «چشم بینای» مدیریت کشور و ابزاری برای پیشگیری از بحرانها پیش از وقوع آنهاست.
حجتالاسلام سیدمحمدباقر عبادی- استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی بیرجند- در گفتوگو با خبرنگار شبستان ضمن تبریک هفته پژوهش به همه پژوهشگران، پژوهش را نقطه قوت و عامل اثرگذار جوامع دانست و بر ضرورت استفاده جدی از ظرفیتهای پژوهشی در اداره کشور تأکید کرد.
وی با بیان اینکه امروز در جهان، پژوهش، فناوری و تولید حرف نو نقش تعیینکنندهای در پیشرفت جوامع دارد، اظهار کرد:آنچه امروز در دنیا بهعنوان نقطه قوت و عنصر تأثیرگذار شناخته میشود، بحث پژوهش، فناوری و ایدههای نو است آنچه امروز در دنیا بهعنوان نقطه قوت و عنصر تأثیرگذار شناخته میشود، بحث پژوهش، فناوری و ایدههای نو است؛ مسائلی که تأثیر مستقیمی در جوامع مختلف دارند و حتی میتوانند در پیشبرد یا صدور تفکر و ایدئولوژی یک جامعه نقشآفرین باشند.
پژوهش و فناوری؛ ابزار صدور فرهنگ و ایدئولوژی
حجتالاسلام عبادی با اشاره به تجربه کشورهای غربی افزود: غرب با اتکا به فناوری و پژوهش، نهتنها پیشرفت صنعتی و اقتصادی داشته، بلکه توانسته فرهنگ و سبک زندگی خود را نیز به کشورهای مختلف صادر کند. این موضوع نشان میدهد که پژوهش و فناوری چگونه میتوانند بر تفکر، فرهنگ و ایدئولوژی جوامع اثر بگذارند.
وی ادامه داد: ما در بحث تمدن اسلامی، اگر بخواهیم تمدنی مبتنی بر رسالت نبوی و حکمت علوی پایهریزی کنیم، حتماً باید در کنار مباحث اعتقادی و ایدئولوژیک، پژوهشهای قوی، عمیق و متنوع داشته باشیم؛ پژوهشهایی که فراتر از شعار، بتوانند مسیر اثرگذاری واقعی را هموار کنند.
نقش پژوهش در توسعه پایدار و مدیریت کشور
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به شعار سالهای اخیر در حوزه پژوهش و نقش آن در توسعه پایدار کشور تصریح کرد:واقعیت این است که تقریباً تمام نقش توسعه پایدار بر عهده پژوهش است.واقعیت این است که تقریباً تمام نقش توسعه پایدار بر عهده پژوهش است.
حجت الاسلام عبادی ادامه داد: اگر در برخی حوزهها موفق نبودهایم و با اشکالات جدی مواجه شدهایم، با دقت میتوان دید که ریشه بسیاری از این مشکلات به تصمیمگیری بدون پشتوانه پژوهشی بازمیگردد.
وی با ذکر مثالهایی در حوزه انرژی گفت: ما طی یکی دو سال اخیر در حوزه برق و گاز با چالشهای جدی روبهرو شدهایم. با وجود این همه دانشگاه معتبر و پژوهشگران برجسته در کشور، چرا باید در مدیریت انرژی به بنبست برسیم؟ اگر دولتها در گذشته با دانشگاهها و پژوهشگران قراردادهای پژوهشی منعقد میکردند و مسائل را بهصورت علمی بررسی میکردند، امروز گرفتار این مشکلات نبودیم.
مدیریت بدون پژوهش؛ حرکت تا زمان وقوع بحران
حجتالاسلام عبادی با انتقاد از نبود آسیبشناسی در مدیریت کشور اظهار کرد: متأسفانه ما در بسیاری از حوزهها بدون پژوهش حرکت میکنیم. مسیر را میرویم بدون اینکه بررسی کنیم درست میرویم یا نه، باید با همین سرعت برویم یا آهستهتر، یا اصلاً مسیر نیاز به اصلاح دارد یا خیر.
وی افزود: در رانندگی، انسان دائماً در حال دقت، تحلیل و آسیبشناسی است تا دچار تصادف نشود، اما در مدیریت کشور، گاهی فقط منتظر میمانیم تا تصادف رخ دهد؛ بعد از بحران تازه به فکر چاره می افتیم. این در حالی است که پژوهشگران باید چشم بینای دستگاههای اجرایی باشند، اما یا سراغ آنها نرفتهایم یا حرفشان را نشنیدهایم.پژوهشگران باید چشم بینای دستگاههای اجرایی باشند، اما یا سراغ آنها نرفتهایم یا حرفشان را نشنیدهایم.
غفلت از پژوهش در حوزه فرهنگ و پیامدهای آن
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی بیرجند با اشاره به چالشهای فرهنگی از جمله مسئله حجاب گفت: در حوزه فرهنگ نیز با چالشهایی مواجه هستیم. آیا رفتارها و سیاستهایی که در گذشته اتخاذ شده، بهدرستی آسیبشناسی شدهاند؟ این کار را به کدام پژوهشگر، دانشگاه یا پژوهشکده سپردهایم تا بهصورت جامع بررسی و راهکار ارائه دهند؟
وی تأکید کرد: اگر بدون پشتوانه پژوهشی حرکت کنیم، ممکن است دچار افراط و تفریط شویم؛ یکبار سختگیری افراطی و بار دیگر رهاسازی کامل. این روشها کشور را دچار خسارت میکند، منابع را از بین میبرد، زمان را تلف میکند، مردم را ناامید و دشمنان را امیدوار میسازد.
پژوهشهای کاربردی؛ نیاز فوری کشور
حجتالاسلام عبادی با تأکید بر اهمیت پژوهشهای کاربردی اظهار داشت: ما در حوزههای مختلف، از انرژی و اقتصاد گرفته تا فرهنگ، سیاست خارجی، ژئوپلیتیک، آب و محیط زیست، نیاز فوری به پژوهشهای کاربردی داریم.ما در حوزههای مختلف، از انرژی و اقتصاد گرفته تا فرهنگ، سیاست خارجی، ژئوپلیتیک، آب و محیط زیست، نیاز فوری به پژوهشهای کاربردی داریم.
استاد دانشگاه در ادامه گفت: برخی پژوهشها نظری هستند و با واسطه اثر کاربردی دارند و این بهمعنای بیفایده بودن آنها نیست؛ بلکه باید تقویت شوند تا سایر حوزهها نیز موفق شوند.
وی افزود: در بحث اقتصاد مقاومتی که بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته، چه میزان پژوهش جدی انجام شده است؟ این تحقیقات به کدام دانشگاهها سپرده شده تا راهکارهای عملی برای حفظ پویایی اقتصاد در شرایط تحریم ارائه دهند؟
بحران آب، فرونشست زمین و غیبت پژوهش
این استاد دانشگاه با اشاره به بحران آب و فرونشست زمین گفت: ما بیش از ظرفیت سفرههای زیرزمینی آب برداشت میکنیم و نتیجه آن، فرونشست زمین و بلعیده شدن ساختمانهاست. کدام پژوهشکدهها در این زمینه کار کردهاند؟ ما بیش از ظرفیت سفرههای زیرزمینی آب برداشت میکنیم و نتیجه آن، فرونشست زمین و بلعیده شدن ساختمانهاست. کدام پژوهشکدهها در این زمینه کار کردهاند؟ دولت با کدام مراکز علمی قرارداد بسته تا راهکار ارائه دهند و اجرا شود؟
وی تأکید کرد: در کشاورزی، مدیریت مصرف آب، سیاست خارجی، مسائل منطقهای و حتی جنگ نرم و شبهات اعتقادی نیز بدون پژوهش نمیتوان موفق بود. حوزهها و دانشگاهها در این زمینه ظرفیتهای مهمی دارند که نباید نادیده گرفته شوند.
تصمیمات سلیقهای؛ بازی با سرمایه مردم
حجتالاسلام عبادی در پایان با انتقاد از تصمیمات شتابزده مدیریتی گفت: نمیشود مدیری شب بخوابد و صبح بر اساس یک ایده لحظهای تصمیمی بگیرد که میلیاردها تومان به کشور خسارت وارد کند. ادغام و تفکیک مکرر سازمانها بدون پشتوانه پژوهشی، نمونهای از این تصمیمات نادرست است.
وی خاطرنشان کرد: تصمیمگیری بدون پژوهش، بازی با سرمایه مردم است. اگر از پژوهش بهاندازه لازم استفاده نکنیم، آسیبهای جدی خواهیم دید و اگر انسان در برابر این وضعیت خون گریه کند، کم است.
نظر شما