خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- پژوهش بهعنوان یکی از ارکان اساسی تولید علم، پاسخگویی به نیازهای فکری جامعه و زمینهساز شکلگیری نظامسازی و تمدنسازی، همواره جایگاهی محوری در منظومه فکری حوزههای علمیه داشته است.
در شرایطی که جامعه اسلامی با مسائل نوپدید فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حکمرانی مواجه است و از سوی دیگر جنگ شناختی و هجمههای فکری روزبهروز پیچیدهتر میشود، انتظار از حوزههای علمیه برای ارائه پاسخهای عمیق، روشمند و مبتنی بر وحی و عقلانیت دینی بیش از گذشته احساس میشود.
در این میان، بررسی وضعیت پژوهش در حوزههای علمیه، شناخت ظرفیتها، چالشها و ترسیم افق پیشرو، ضرورتی انکارناپذیر است؛ بهویژه آنکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات اخیر خود، بر «حوزه پیشرو و تمدنساز» تأکید ویژهای داشتهاند و پژوهش را موتور محرک این حرکت کلان دانستهاند.
حجتالاسلام علی رستمیانی، مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی، در گفتوگو با خبرنگار شبستان با تشریح وضعیت پژوهش در حوزههای علمیه، به تبیین دستاوردها، چالشها و افق پیشروی پژوهشهای حوزوی پرداخت و تأکید کرد: پژوهش در حوزههای علمیه باید از حالت جزیرهای خارج شده و با رویکرد مسئلهمحور، نظامساز و تمدننگر، پاسخگوی نیازهای واقعی جامعه و نظام اسلامی باشد.
رشد کمّی، ساختاری و کیفی پژوهش در حوزههای علمیه
مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی درباره جایگاه پژوهش در حوزه علمیه اظهار کرد: اگر بخواهیم منصفانه به وضعیت پژوهش نگاه کنیم، باید اذعان کنیم که در سالهای اخیر شاهد رشد جدی کمّی و ساختاری در این عرصه بودهایم.
وی افزود: در حوزه پژوهشکدهها و پژوهشگاههای مرتبط با حوزههای علمیه، تنها در سال گذشته دو پژوهشگاه به مجموعه حوزه علمیه خراسان افزوده شده است. در حوزه پژوهشکدهها و پژوهشگاههای مرتبط با حوزههای علمیه، تنها در سال گذشته دو پژوهشگاه به مجموعه حوزه علمیه خراسان افزوده شده است. همچنین در زمینه گسترش مجلات علمی ـ پژوهشی، هفت مجله علمی ـ پژوهشی در استان خراسان به ثبت رسیده و در حال فعالیت هستند.
حجت الاسلام رستمیانی ادامه داد: در کنار این موارد، پایاننامهها، مقالات و تولیدات رسانهای متعددی توسط طلاب نگاشته شده است؛ بهطوریکه تنها در استان خراسان جنوبی، ۳۷ پایاننامه در مقطع کارشناسی ارشد و سطح سه حوزه علمیه مورد دفاع قرار گرفته که این آمار نشاندهنده رشد محسوس پژوهش در حوزههاست.
وی خاطرنشان کرد: از نظر کیفی نیز بخش قابل توجهی از پژوهشها به سمت مسئلهمحوری و پاسخگویی به پرسشهای روز حرکت کرده و موضوعات متنوعی مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته که قابلیت استفاده علمی و اجرایی دارند.
فاصله پژوهشهای حوزوی با مسائل عینی جامعه
مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی با اشاره به کاستیها تصریح کرد: در کنار این پیشرفتها، باید بپذیریم که هنوز پژوهشهای حوزوی بهطور عمیق با مسائل عینی جامعه، عرصه حکمرانی، نظامسازی و نیازهای واقعی نظام اسلامی پیوند نخوردهاند. هنوز پژوهشهای حوزوی بهطور عمیق با مسائل عینی جامعه، عرصه حکمرانی، نظامسازی و نیازهای واقعی نظام اسلامی پیوند نخوردهاند.
وی افزود: اگرچه بخشی از این مسیر آغاز شده، اما همچنان فاصله داریم تا بتوانیم نیازهای واقعی جامعه و نظام اسلامی را بهصورت جامع و کامل پوشش دهیم.
حجت الاسلام رستمیانی تأکید کرد: پژوهشهای حوزه باید هرچه بیشتر مسئلهمحور، روشمند و ناظر به نیازهای واقعی جامعه باشند تا بتوانند در حل مسائل کلان کشور نقشآفرینی کنند.
تفاوتهای بنیادین پژوهشهای حوزوی و دانشگاهی
وی در ادامه، با اشاره به تفاوت پژوهشهای حوزوی و دانشگاهی گفت: در نگاه عمومی، معمولاً پژوهشهای حوزوی کتابخانهای و تحلیلی و پژوهشهای دانشگاهی میدانی، آماری و مدلسازیشده تلقی میشوند، اما این تنها تفاوت این دو نیست.
مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی افزود: تفاوت در روششناسی تحقیق، زبان تحقیق و منابع مورد استفاده، امری طبیعی است؛ بهویژه آنکه در علوم انسانی، ذات پژوهش با علوم تجربی متفاوت است.
حجت الاسلام رستمیانی تصریح کرد: تفاوت اصلی و کمتر مورد توجه، تفاوت در هدف و غایت پژوهشهاست. در حوزههای علمیه، غایت پژوهش پاسخگویی به نیازهای دینی و وحیانی و کمک به تکامل حقیقی انسان و سعادت اخروی اوست. حتی اگر به مسائل دنیوی پرداخته میشود، هدف نهایی باید ارتقای جایگاه اخروی انسان باشد.
وی ادامه داد: در مقابل، پژوهشهای دانشگاهی غالباً معطوف به تولید دانش تخصصی و رفع نیازهای مادی هستند، در حالی که پژوهشهای حوزوی به دنبال ترسیم غایت انسانی، وصول الیالله و کمال نفس انساناند.
همافزایی حوزه و دانشگاه و عبور از پژوهشهای جزیرهای
مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی با تأکید بر ضرورت همافزایی حوزه و دانشگاه اظهار کرد: حتی اگر در روش و نگارش پژوهشها به وحدت رویه برسیم، این تفاوت در هدف همچنان پابرجاست، اما این به معنای عدم تعامل نیست.
وی افزود: یکی از مهمترین راههای همافزایی بین حوزه و دانشگاه، تعریف پروژههای مشترک پژوهشی استیکی از مهمترین راههای همافزایی بین حوزه و دانشگاه، تعریف پروژههای مشترک پژوهشی است؛ برای مثال، در حوزه فقه اقتصاد میتوان پروژههایی تعریف کرد که یک اقتصاددان دانشگاهی، یک فقیه مسلط به امور مالی اسلامی و متخصصان روانشناسی و جامعهشناسی در کنار یکدیگر فعالیت کنند.
حجت الاسلام رستمیانی گفت: این الگو میتواند در حوزههای حقوق، فلسفه، علوم شناختی و سایر رشتهها نیز اجرا شود. همچنین انتقال مزایای روشمندی پژوهش دانشگاهی به حوزه و بهرهگیری دانشگاه از عمق مبانی فکری و اجتهادی حوزه، میتواند به ارتقای سطح پژوهشها کمک کند.
وی تأکید کرد: پژوهشها باید از حالت جزیرهای خارج شوند و بر اساس یک «نظام مسائل» مشترک، هر نهاد علمی بخشی از کار را بر عهده بگیرد تا در نهایت، راهکار جامع برای جامعه ارائه شود.
پژوهش تمدنساز؛ مأموریت آینده حوزههای علمیه
حجتالاسلام رستمیانی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره «حوزه پیشرو و تمدنساز» گفت: پژوهشهای حوزوی باید پیشرو باشند، نه دنبالهرو. پژوهشهای حوزوی باید پیشرو باشند، نه دنبالهرو. متأسفانه در حوزه فرهنگی سالهاست که حالت تدافعی داشتهایم و پس از طرح شبهات، به پاسخگویی پرداختهایم.
وی افزود: حوزه باید جلوتر از حوادث حرکت کند، پرسشها و گفتمانهای آینده را پیشبینی کرده و حتی بهصورت هجومی، خلأهای فکری و معرفتی نظامهای رقیب را آشکار سازد.
مدیر حوزههای علمیه خراسان جنوبی تأکید کرد: پژوهش نباید صرفاً برای تولید مقاله یا کتاب باشد، بلکه باید ناظر به تمدنسازی اسلامی باشد. تمدنسازی نیازمند نگاه کلان، طراحی نظامهای اقتصادی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی، آموزشی و رسانهای است. پژوهش نباید صرفاً برای تولید مقاله یا کتاب باشد، بلکه باید ناظر به تمدنسازی اسلامی باشد.
وی خاطرنشان کرد: تمدن اسلامی بدون اتکا به وحی و ولایت امکانپذیر نیست و پژوهشهای دینی اگر در مسیر تمدنسازی حرکت نکنند، از هویت اسلامی خود فاصله میگیرند.
حجت الاسلام رستمیانی در پایان تصریح کرد: حوزههای علمیه باید پژوهشگرانی تمدننگر تربیت کنند؛ پژوهشگرانی که هم متون دینی را عمیق بفهمند، هم زمانه را بشناسند و هم توان طراحی نظامهای اجتماعی را داشته باشند تا در نهایت، زمینه تحقق تمدن نوین اسلامی فراهم شود.
نظر شما