خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| در روزگاری که زندگی انسانها بیش از هر زمان دیگری با عدد، سنجش، حساب و ارزیابی گره خورده است، مفهوم «حساب» تنها به ترازنامههای اقتصادی و محاسبات دنیوی محدود نمیماند. در پسِ این نظم ظاهری، حقیقتی عمیقتر نهفته است؛ حقیقتی که از نگاه معارف دینی، تمام هستی را در بر میگیرد و کوچکترین کنشهای انسان را نیز بیپاسخ نمیگذارد.
قرآن کریم، جهان را صحنهای هدفمند و دقیق معرفی میکند؛ جهانی که هیچ حرکت، نیت و رفتاری در آن گم نمیشود و همه چیز در چارچوب «حساب» معنا مییابد. در چنین نگاهی، انسان زیسته در محضر خدایی است که «حسیب» است؛ خدایی که هم محاسبه میکند، هم سریع است و هم عادل.
در این میان، سخن از «روز حساب» تنها هشداری برای آیندهای دور نیست؛ یادآوری مسئولیتی دائمی است که از همین لحظه آغاز میشود. بسیاری از آموزههای دینی، انسان را به این نکته توجه میدهند که حسابرسی الهی، تنها به قیامت محدود نمیشود و آثار آن، گاه در همین دنیا و در قالب تلنگرها، سختیها و بیدارباشها ظاهر میشود.
در همین چارچوب، حجتالاسلام محمدحسین مدبر، استاد حوزه و دانشگاه، با استناد به آیات قرآن و روایات اهلبیت(ع)، به تبیین یکی از بنیادیترین صفات الهی، یعنی «حسیب بودن» خداوند میپرداخد؛ صفتی که اگر درست فهم شود، میتواند سبک زندگی، نگاه به مسئولیت و حتی مواجهه انسان با رنجها و نعمتها را دگرگون کند.
خداوندِ حسیب؛ نظمی که از دنیا آغاز میشود
حجتالاسلام مدبر با اشاره به آیه شریفه «…إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا» از سوره نساء، تأکید میکند که «حسیب» یکی از نامهای بزرگ و کمتر مورد توجه خداوند است؛ نامی که نشان میدهد همه چیز در عالم، از کوچکترین اتفاقات تا بزرگترین سرنوشتها، در چارچوب حساب و نظم الهی رخ میدهد.
«در دستگاه محاسباتی خداوند، نه بیدقتی معنا دارد، نه تبعیض و نه غفلت. هیچکس نمیتواند از این حساب فرار کند و هیچ عملی، حتی به اندازه یک پلک زدن ناخواسته، از دایره محاسبه خارج نیست.»
حسابی که فقط برای قیامت نیست
به گفته او، «در دستگاه محاسباتی خداوند، نه بیدقتی معنا دارد، نه تبعیض و نه غفلت. هیچکس نمیتواند از این حساب فرار کند و هیچ عملی، حتی به اندازه یک پلک زدن ناخواسته، از دایره محاسبه خارج نیست.»
حسابی که فقط برای قیامت نیست
این استاد حوزه و دانشگاه با رد این تصور رایج که حسابرسی الهی تنها در قیامت انجام میشود، تصریح میکند: «گاهی خداوند برای برخی خطاها صبر نمیکند تا قیامت برسد و در همین دنیا، بنده را متوجه خطای خود میکند. این مجازاتها همیشه از سر غضب نیست؛ گاهی از سر محبت و برای بیدار کردن انسان است.»
او به سخن پیامبر اکرم(ص) در واپسین روزهای عمر شریفشان اشاره میکند که فرمودند: «اگر کسی حقی بر گردن من دارد، همینجا مطالبه کند و آن را به قیامت واگذار نکند.» به باور مدبر، این رفتار پیامبر(ص) الگویی روشن برای همه مؤمنان است؛ اینکه حسابها را سبک کنند و کار را به فردا نسپارند.
پژواک عمل؛ جهان پاسخ میدهد
مدبر با نقل داستانی ساده اما تأثیرگذار، قانون بازگشت اعمال را چنین توضیح میدهد: «این جهان، مثل کوه است؛ هر چه بفرستی، صدایش به خودت بازمیگردد.»
او با اشاره به حکایت کودک و پژواک صدا، این حقیقت را یادآور میشود که رفتار انسان، چه خیر و چه شر، دیر یا زود پاسخی متناسب خواهد داشت؛ همان مفهومی که مولانا در بیت معروف خود گفته است: «این جهان کوه است و فعل ما ندا / سوی ما آید نداها را صدا»
سختیها؛ تادیب یا کفاره؟
همه رنجها نشانه عذاب نیستند. «گاهی مؤمن، لغزشهایی دارد و خداوند او را با سختیهایی در همین دنیا پاک میکند تا کار به قیامت نکشد.»
به گفته این کارشناس دینی، همه رنجها نشانه عذاب نیستند. «گاهی مؤمن، لغزشهایی دارد و خداوند او را با سختیهایی در همین دنیا پاک میکند تا کار به قیامت نکشد.» او از بزرگی نقل میکند که گفته بود یک نماز صبحش قضا شد و خداوند چنان او را متوجه ساخت که دیگر حتی نماز شبش ترک نشد.
در این نگاه، بلاها و مصائبی که خارج از اختیار انسان رخ میدهند، اگر با صبر همراه شوند، نشانه خسران نبوده و میتوانند زمینه پاداشی بیحساب باشند.
حساب سختِ صاحبان مسئولیت
مدبر بخش مهمی از سخنان خود را به مسئولیتهای اجتماعی اختصاص میدهد و هشدار میدهد: «کسانی که مسئولیت دیگران را بر عهده دارند، حسابشان در قیامت سختتر است.» او با استناد به روایت پیامبر(ص) یادآور میشود که مدیران، مسئولان، معلمان، امامان جماعت و هر کسی که بر جمعی ولایت و مدیریت دارد، «کتبسته» برای حسابرسی آورده میشوند.
به گفته او، اگر این افراد به وظیفه خود عمل کرده باشند، این زنجیرها باز میشود، اما اگر ترک فعل یا سوءاستفاده کرده باشند، حسابشان دشوارتر خواهد شد؛ تا جایی که قرآن میفرماید: «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ».
صبر؛ پاداشی بیحساب
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان، به یکی از امیدبخشترین آیات قرآن اشاره میکند: «إِنَّمَا یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ»
«برخی مؤمنان، زجر خود را در دنیا کشیدهاند؛ فقر، بیماری، فشار و ناملایمات. اینها دیگر نیازی به حساب و کتاب ندارند و پاداششان بیواسطه داده میشود.» تا جایی که بنا بر روایت، اهل رفاه در قیامت آرزو میکنند کاش در دنیا سختی کشیده بودند تا امروز مشمول این پاداش شوند.
او توضیح میدهد: «برخی مؤمنان، زجر خود را در دنیا کشیدهاند؛ فقر، بیماری، فشار و ناملایمات. اینها دیگر نیازی به حساب و کتاب ندارند و پاداششان بیواسطه داده میشود.» تا جایی که بنا بر روایت، اهل رفاه در قیامت آرزو میکنند کاش در دنیا سختی کشیده بودند تا امروز مشمول این پاداش شوند.
حساب سبک، دل آرام
مدبر سخنان خود را با توصیهای اخلاقی به پایان میبرد: «اگر در رفاه هستیم، شکر کنیم و حساب خود را سبک نگه داریم؛ اگر در سختی هستیم، صبر پیشه کنیم. جایی که چاره هست، باید اقدام کرد و جایی که چارهای نیست، صبر راه نجات است.» همانگونه که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «ما کانت فیه حیله فالاحتیال و ما لم تکن حیله فالاصطبار.»
در جهانی که هیچ چیز بیحساب نیست، شاید آرامش حقیقی در این باشد که انسان، پیش از آنکه به حساب کشیده شود، خود به حساب خویش برسد.
نظر شما