به گزارش خبرگزاری شبستان از کرمان؛ مهجوریتزدایی از چهره تابناک نهجالبلاغه، کتاب عظیم و گرانسنگی که با وجود ارزش و اهمیت آن اما متاسفانه در جامعه اسلامی و شیعی غفلتهای فراوانی نسبت به آن صورت گرفته؛ در برهه کنونی وظیفه تک تک فعالان فرهنگی است.
وظیفهای که امام المسلمین حضرت آیتالله خامنهای در ابتدای سال جاری آن را در قالب توصیه به فعالان فرهنگی مبنی بر مطالعه و آموزش نهجالبلاغه بیان کردند.
یک کلمه از نهجالبلاغه میتواند یک ملت را به حرکت دربیاورد
معظمله میفرمایند: با نهجالبلاغه مأنوس شوید؛ نهجالبلاغه یک دریاست از معارف؛ خطبههای نهج البلاغه را وقتی شما نگاه میکنید به خصوص بعضی از خطب نهج البلاغه سرشار از معارفی است که یک کلمه از آن را انسان بتواند گسترش بدهد میتواند یک ملت را به حرکت در بیاورد.
پس از توصیه ایشان نشریه خط حزبالله در یکی از سرمقالههای خود به موضوع نهجالبلاغه و نسبت آن با زمانهی ما پرداخت که بنا به اهمیت و نیاز به بازخوانی آن؛ این شماره از نهجالبلاغه در یکشنبههای علوی خبرگزاری شبستان کرمان به مطلب مذکور اختصاص دارد تا چراغ راهی برای تشنگان و حقیقتجویان باشد.
نهجالبلاغه برای عموم مردم نوشته شده است
نکته مهمی که در ابتدای آن سرمقاله مورد اشاره قرار گرفته این است که "نهجالبلاغه برای عموم مردم نوشته شده است" این نکته ظریف، باور بسیاری از افراد را مبنی بر اختصاص این کتاب به خواص را اصلاح میکند.
در آنجا آمده است:
وقتی از «نهجالبلاغه» سخن میگوییم، منظور یک کتاب روایی صرف نیست. کتاب روایی کتابی تخصّصی است برای محدّثان و فقها که سلسلهی سند دارد یا محدود به یک یا دو موضوع خاص است، مثل «کافی» و «بحار» که عموم مردم هم معمولاً با آنها سروکار زیادی ندارند؛ امّا «نهجالبلاغه» برای عموم نوشته شده، نه برای یک گروه خاص.
مردم زمان امام علی علیهالسلام بیش از چهارصد خطبه از ایشان را حفظ بودند
در کتاب «مروجالذّهب» مسعودی ــ که از متقدّمان است و گویا سال ۳۴۵ هجری و ۱۴ سال قبل از تولّد سیّد رضی وفات کرده ــ آمده که مردمِ زمانِ او بیش از چهارصد خطبه از امیرالمؤمنین را حفظ بودند و این سخنان، هم به لحاظ گفتاری و هم رفتاری، بین مردم رایج بوده.
پس در ابتدا باید دقّت کرد که سیّد رضی، گردآورندهی «نهجالبلاغه»، به عنوان یک ادیب برجسته سخنان امیرالمؤمنین را از حیث هنری و بلاغت که در اوج بوده گلچین کرده است و حتّی تقسیمبندی «خطبه» و «نامه» و «کلمات قصار» هم حاصل تدبیر خود سیّد رضی است. لذا ملاک برای او بلاغت بوده؛ حال چون این سخنان منسوب به امیرالمؤمنین است، طبیعی است که در اوج معارف و استواری کلام قرار دارد.
نسخههای خطی نهجالبلاغه با هیچیک از آثار شیعه قابل مقایسه نیست
کتابهای قدیم را با تعداد نسخههای خطّیشان میسنجیدند؛ «نهجالبلاغه» از این لحاظ استثنا است و تعداد نسخههای خطّی آن با هیچ کتابی از آثار شیعه قابل مقایسه نیست، جز قرآن؛ این یعنی مورد اقبال گسترده بوده. کتابهایی مثل «کافی» و «تهذیب» را قاعدتاً یک فرد غیرشیعه نمیتواند شرح کند، امّا «نهجالبلاغه» حتّی از همان صدر اسلام مورد توجّه بوده.
پیش از سیّد رضی هم افرادی مثل جاحظ، کلماتی از حضرت علی (علیه السّلام) را شرح کردهاند؛ بعد از آن هم خود «نهجالبلاغه» شرحهای متعدّدی پیدا کرده است، چرا که این کتاب جایگاه جهانی دارد.
نهجالبلاغه باید در کانون توجه باشد
بنابراین، این جایگاه اقتضا میکند که «نهجالبلاغه» به عنوان یک کتاب هنرمندانه و بلیغ، در کانون توجّه باشد.
برای فهم بهتر موضوع، فرض کنید یک تابلوی نقّاشی از استاد فرشچیان بر دیوار آویخته باشد؛ هر بینندهای، با هر ملّیّت و زبانی، زیبایی و ارزش این اثر را درک میکند.
«نهجالبلاغه» هم چنین وضعیّتی دارد؛ کتابی است که شاید بتوان گفت نمونهی مشابهی از آن وجود ندارد و کتابی است که میتواند محور گفتوگوی انسانی قرار بگیرد.
نهجالبلاغه فتح باب آشنایی بسیاری از مسیحیان عربزبان با شخصیت امام علیهالسلام
بسیاری از مسیحیان عربزبان که با شخصیّت امیرالمؤمنین آشنا شدهاند، از طریق «نهجالبلاغه» با حضرت ارتباط گرفتهاند، دربارهاش شعر گفتهاند و کتاب نوشتهاند.
اگر کسی آثار مسیحیان عربزبان را در مدح امیرالمؤمنین یا در تحلیل سیرهی او بررسی کند، به وضوح میبیند که از «نهجالبلاغه» تأثیر گرفتهاند.
مثل این است که یک فرد ادیب که سعدی و حافظ میخواند، وقتی با متونی از دیگران مواجه میشود، فرقش را فوراً درک میکند؛ عربزبانها هم اگر با زبان فصیح آشنا باشند، متوجّه این تفاوت میشوند. کتابهای روایی ما معمولاً اینگونه نیستند، بلکه محتوامحورند؛ امّا «نهجالبلاغه» صرفاً از جهت محتوا انتخاب نشده، بلکه به خاطر قوّت وجودی و بلاغت کلامیاش گردآوری شده است.
نهجالبلاغه روایت فقهی ندارد
این نکته هم قابل توجّه است که سیّد رضی تا جایی که میتوانسته تلاش کرده وارد بخشهای حسّاس نشود.
او تقریباً هیچ روایت فقهیای از امیرالمؤمنین نیاورده است و هرجا هم که موضوع حسّاس بوده، از آن گذشته است؛ چون میخواسته بگوید علیّبنابیطالب (علیه السّلام) را فقط یک خلیفه در کنار دیگران نبینید، بلکه او سخنور است، حکیم است، ادیب است، هنرمند است و ویژگیهای دیگری مانند اینها که فارغ از مذهب یا آیین خواننده، وجود دارد و به راحتی قابل درک است.
نمونهای از تأثیرگذاری عمیق نهجالبلاغه بر خواننده
نکتهی دوّم این است که محتوای «نهجالبلاغه» به گونهای است که بهشدّت بر خواننده اثر میگذارد.
پسر بولُس سلامه، نویسندهی مسیحی، میگوید که شبی بالای سر پدرم رفتم و دیدم بالش او خیس است؛ تعجّب کردم و پرسیدم چه شده، گفت دیشب میخواستم شعری برای علی بگویم و مشغول خواندن آثاری دربارهی او و سخنانش بودم که از شدّت تأثّر گریستم.
نهجالبلاغه؛ کتابی پرحرارت برای کسی که مأنوس با آن باشد
«نهجالبلاغه» کتابی پُرحرارت است؛ برای هر کسی که با آن اُنس بگیرد، این حرارت معلوم است؛ هرچه با واسطهی کمتری سراغ «نهجالبلاغه» برویم، این حرارت بیشتر به چشم میآید.
البتّه امروزه «نهجالبلاغه» ترجمه میشود، امّا ممکن است در ترجمه دقّت نشود یا زمینهی صدور کلام روشن نباشد؛ لذا هرچه کسی صافتر و اصیلتر با «نهجالبلاغه» مواجه شود، این حرارت را به شکل روشنتری درک میکند.
نمونه دیگری از تأثیرگذاری نهجالبلاغه
اُنس با «نهجالبلاغه» به طرز جالب توجّهی بر غنای کلام خواننده، چه در گفتار و چه در نوشتار، میافزاید.
عبدالحمید کاتب از کاتبان دورهی بنیامیّه در نیمهی اوّل قرن دوّم هجری و مشهور به برخورداری از سبک نگارش عالی است. از او پرسیدند این ذوق را از کجا آوردی، گفت «حفظت سبعین خطبة من خطب الاصلع ففاضت ثمّ فاضت»؛ هفتاد خطبه از خطبههای علی را حفظ کردم، پس چون چشمه جوشید و فوران کرد. از این رو، می توان گفت «نهجالبلاغه» برای آنان که با سخن گفتن و نوشتن سروکار دارند، منبعی الهامبخش و اثرگذار و باحرارت است.
وجه تمایز نهجالبلاغه
و امّا نکتهی سوّم که به نظر میرسد مهمترین نکته دربارهی «نهجالبلاغه» است و دقیقاً نقطهی تمایز آن با سایر کتابها است و مطالعهی آن را برای هر دینداری که به مسائل اجتماعی و بهویژه حکومت علاقهمند است ضروری میکند، این است که «نهجالبلاغه» بازتاب ایدئالهای حکومت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) نیست، بلکه عینیّت حکومت او است.
«نهجالبلاغه» سه حیطهی موضوعی دارد
یک حیطه مباحث معرفتی، اعتقادی و بهویژه توحیدی است. مثلاً آیتالله جوادی آملی میفرماید کسی که سطح عالی علوم دینی را تمام کرده و یک دوره «اسفار» خوانده، تازه اهلیّت دارد که سر کلاس «توحید در نهجالبلاغه» شرکت کند؛ این یعنی ورود به آن سطح برای عموم جامعه دشوار است.
حیطهی دوّم مباحث اخلاقی است که آن هم در منابع روایی دیگر فراوان است.
البتّه گاهی ممکن است روایات اخلاقی «نهجالبلاغه» با سایر منابع مثل «کافی» تزاحم یا تعارض داشته باشند ــ که فهم درست و دقیق این مسئله نیازمند استاد است ــ امّا روایات مشابهش زیاد است. حیطهی سوّم آن چیزی است که به نظر میرسد رهبر معظّم انقلاب اسلامی هم بیشتر روی آن تأکید دارند؛ یعنی همان «عینیّت حکومت».
حضرت امیر (علیه السّلام) در «نهجالبلاغه»، دربارهی عزلونصبها، تصمیمگیریهای روزانه، برخورد با افراد مختلف، مدیریّت بحرانها و مسائلی مانند اینها سخن گفته است؛ آن هم نه در فضای آرمانی، بلکه در میدان واقعیّتها و محدودیّتها.
مثلاً حضرت (علیه السّلام) محمّدبنابیبکر را بدون اینکه فسادی از او سر زده باشد، از حکمرانی مصر عزل میکنند ــ چون شرایطش برای مدیریّت آنجا مناسب نیست ــ سپس مالک اشتر را میفرستند به جای او، امّا مالک در بین راه شهید میشود و ایشان دوباره محمّدبنابیبکر را ابقا میکنند؛ یا مثلاً اشعث را بعد از جنگ جمل ابقا میکنند، با اینکه او از والیان عصر عثمان است.
اینها نشان میدهد که امیرالمومنین (علیه السّلام) در واقعیّتهای حکمرانی تصمیمگیری کرده است، نه صرفاً در آرمانها.
و اینکه این رفتارها، این نامهها، این خطبهها که وسط عزلونصبها و در دل وقایع اجتماعی و سیاسی صادر شدهاند، برای جمهوری اسلامی میتواند تجربهای آموزنده باشد؛ چرا که حکومت امام زمان (عجّل الله فرجه) هنوز رخ نداده است، امّا حکومت امام علی (علیه السّلام) یک بار در تاریخ محقّق شده و میتوان آن را بررسی کرد.
مطالب «نهجالبلاغه» اسناد این تجربه است؛ تجربهای که در اوج صداقت و دیانت و در دل سختترین شرایط رقم خورده. این است که «نهجالبلاغه» را از دیگر متون دینی متمایز میکند.
نظر شما